"TE MAREIKURA."

Mareikura, Issue II, 1 September 1911, Page 1

"TE MAREIKURA."

Nga. mahi aroha a te lwi Maori mai i nga tipuna, tae mai nei ki nga mwtua, he mea k-irakia katoa ki a ratau k ir&kia ano, te mahi whakairo rakau, he mea karakia na nga matua ki nga tamariki, te mahi taniko, he mea karakia na nga matua ki nga tamariki, te mahi kai, be mea karakia na nga matua ki nga tamariki, te tu kite pakanga kite hoa riri, he mea karak'a na nga matua ki nga tamariki, tetahi i te tangata he mea kirakia na nga matua ki nga tamariki, te buna kai he mea karakia na nga matua ki nga tamariki, te whakaea kai he mta karakia na nga matua ki nga tamariki, te ako korero he mea karakia na nga matua ki nga tamariki. Ki te mania he whare wbakairo, ka ata buri nga tangata mahi kite ahua tautohe, kua ahua pukunri etabi mo te kore kaore e whakaae ki ta ratau, a, ki taana take ranei, ka karakiatia kia kore e oti taua whare, hei te haerenga atu o tetahi taha kite mabi i nga pou whakairo, ka eke ki runga kaore e kaha kite mahi. ko etahi ka moemoe noaiho, hei reira ka mohio tetahi taha kua mate ratau katahi ano ka tahuri kite karakia ia ratau, kia hoki mai ano to ratau kaba kia ratau. Kaore e roa kua hoki mai ano to ratau kaha kia ratau, a tae noa ki te otinga, imvanga noa te whare ki runga; ka oti te whare he karakia ano te huakitanga, 1 te whatitoka, mete takahanga i te paepae, kai awha. Ki te timata te mahi i te whare, ka tapu katoa nga maramara, e kore e tika kia tahuna kite ahi. te tangata hei tirotiro i nga hapa o te whare, he wahine mohio ma ana e wbakaatu nga koha o te whare, tetahi kaore te wahine e tae ki te waahi e mahi ana nga taane, a, tae noa kite otinga o te whare, hei reira ra ano riro ai ma te wahine e titiro kua tuhia ake nei. Ki te kore e mohio kite karakia, kia hoki mai to ratau kaha, mabue tonu atu tena whare e kore e oti; mo te taa moko, he mea karakia ano te tupapaku e mahia ana, kia ita, kia toka te kiri o te taane, o te wahine ranei, kia kore 6 rongo i te mamas o te kiri e karia ana e te tohunga kite iwi toroa, he mea mahi ano ka huama ta mgoa he Uhi. Mehemea kaore e kara

kiatia e kore e oti te moko, ahakoa taane, wahine ranei, heoi ano manuheko tonu atu, kaore e pai kite titiro atu. Mo nga niabi kai, kite whangai ite tamaiti ta ana kai tuatahi hemanu, he kiore ranei, he lka ranei, he tuna ranei, me etahi ahua kai atu ranei, ka mauria mai ki tona matua, ki tona tipuna ranei; ma ana. ma raua ranei, ka. mauria ka takaia, hti te ma .k%tanga ka wbakapatia ar'a ka kaiakiatia, koia tenei: —''Tau maba, tau maha, kiri pukai oti atu, " j kiko k ; a Rehua." Ka mutu te ka> aki. ka kioitia tetabi waabi ote kiko o te manu, ki kainga e tona tipuna kj tetahi waabi ka hoatu kite tambiii Kua mutu te karakia 1 ana kaie muhi ai ia, kua mahi ia ma te katoa ite a taima, ahakoa taane, tamaiti wahine « peneitia ana. tera atu ano pea te roau} a ota ratau karakia, kaati ko te waabi tenei i mau ake, ka,ati tena. • • Mo te tu kite riri, he mea whakaako te tamaiti taane kite mau rakau e ioi<a matua, tipuna ranei, he mea mau ki tetahi waabi nparo, ko raua anake, kaua te katoa e kite e mohio ranei, kite rite te taima ka mauria e tona tipuna, e tona matua ranei te tamaiti ki taua waahi me nga rakau hei mabi ma raua, ko aua rakau he tokotoko, he maip l ", be paiaka, he patu pounamu, he pa'u paraoa, he pou wheoua he onewa. me erahi acu rakau. Hei te taengaki taua waabi, ka karakia ano i mua atuita raua mabi, kia ongea te kiri, kia ta»aa, kia wana, k : a kore ai e tata mai te wehi te ongaonga i te hca nn, ka mutu ka hcatu tetahi ki a ia, taua rakau he tokotoko, ko te mahi he wero 1 te ta te tamaiti mahi he karo ka taha i a ia taua rakau, kite kore etu ka mabue ena rakau, ka wbatoro a'u cooa tipuna kite maipi, ka hoatu kite tamaiti tetahi. Ko iaua mahi he wero he whiu, kite tamaiti, heoi ma ana he karo kia taba nga mahi ate kaumatua, ara, ka kore e paa 1 a ia. ka mahue era rakau, ka mau mai be rakau ano, ka pera tonu te mahi a rumene noa nga rakau ra, heoi ka hoki kite kainga, ka pera Sonu te mabi, a pakeke noa te tamaiti, te putaoga mai ote hoa riri. tarewa atu ana te mgoa ki runga. Kaati tena ! waabi

Ko te patu tenei i te tangata i haere

tODu maiinga tipuna tae noa mai ki naianei, e kiia nei he makutu. Ko te karakia mo te ako korero, he mea hanga kite whare motuhake. kaua rawa te kai e tata ki roto me etabi a u ritenga. kaore e tika kite baere ki ro'o i tena mahi, kaore te katoa e mohiu k ) nga tamariki aoake. he mea karakii ano i mua au o te korero? anga. Kia pukenga i roto, kia hihiri i roto, kia wananga 1 roto. Teia atu aoo te roan'ga o tenti kaiakia, ko ie waahi tenei i mau ake. Ko tana mabi k.i reira nga korero, me nga *ka r akia, .me mabi ka oa eakw'a ana ki uea' tama iki raogatiia auake, kaore it iamaiti ware e uru ki roto, nga kuakia mo te naakau wareware kei reiia auo, e kore e mau i nga tamanki raugatiia tetahi korero ma ana, mehemfa ko te tama ti wa r e nei e mohio ki taua ka akia. ka noho mai ia i waho o te wha-e korero, ka tangohia atu e ia n&a korero kia nro i a ia, te puta ij,a atu o to mabi tamariki ra, vtarev-aru iolu ak ki rjj.a korero o roto i te wba-e nei, ko te ingoa o era tu whare, ha wha-e \Ya:.anga. Ko te ahua o tauei iuyoa o te e ha- a i te oh a e tau ana te maoa ki runea i te lwi katca, kaore, enga l e tau a y ia ki runga l ona napu anake, e penei ana, ko mea te hapu ko mea te ra'iga.ira, e penei ana te ahua, kite puta te kupu whakaiti ma tetahi o enti langatiraki tetahi o raua, kite rite to raua toa kua pai, kite hiuj a tetabi o taua, ka wail o hei kupu whakatauaki ma nga uri o taua jangatira i mud ia ia k,ia tenei kia kaua rawa e raugona te kupu wbai nga uri ote rangafcira i mate ra, kite rangona he kupu kaore e vtaibo te whakautu. kaati hei kcnei mutu ai tenei waahi.

EDei mahi katoa e tubituhia nei, tera afcu te nui, te roa o nga mahi a Dga tipuna, meheinea i penei to ratau ture mfe to te Pakeha nei kua tubituhia kite Paipera a ratau mahi, penei kua pai te matakitaki a nga un 1 muri 1 a ratau, ko tenei kaore i tubituhia e ratiukt roto o te ngakau o te tamaiti kua tuh'a ake nei, te ruatenga o tena taneata haare tonu atu aua korero i a la, koia nei raw* te mate o tatau tipuna, ko te mobio o nga un ki a ra'au mahi he mohio ngakau, e mau ana ia ratau ko waeDganui,

Kotahi fee kupu neke mai ki tua inai, kofcahi te kupu, ka pera haere, a, tae noa mai ki tenei whakatipuraoga, e wfcakaatu nei i roto ia te " Mareikura" 1 nga whakapapa tipuna, e wbakahehe haere nei 1 nga wbakapapa. Kotahi ano te ingoa ote tipuDa ria ana i whakaputa tona kawai kite Ao nei, ka waiho hei tautohetohe, ina te whakautu—" ko nga korero tonu tenei a oku matua ki au." E kore au e nro atu 1 lena korero, kaati e takoto nei enei mam katoa, kaore ano i mohiotia te otinga pai, e rite ai te whakaae ate hunga tokomaha ki nga ingoa o nga tipuna, taane, wahine. otira me whakamatau pea kite kokomo ki roto kite hui whakapapa mea ake nei ka tu. Kaati tenei

Ko enei korero e tuhia iho nei, kaore ha painpa kite titiro iho ate tangata ki tenei pepa, otira ko to tatau mate, e penei ana, hei aha atu enei korero ma tatau, ite mea kua kore he whenua, tenei kupu a te tangata kaore i te marama, ko nga tipuna ano nga take i whiwhi ai nga uri kite whenua. he tika kua riro i te Pakeha o tatau whakapapa, kua kino noaiho te takoto i roto i nga pukapuka, he ahakoa me ata whinwhiri marie. Ko tenei mana ote iwi Maori kua fcaupob'na ki raro, ngaro, ngaro rawa atu, e kore ano e kitea atu. Kaoti me waiho i konei tenei kaupapa korero, mo te taha ki nga wahine tenei. Te wahine na ana tenei mahi te whakairo na Hakuoe, ona hoa mahi he whe, he roro, he pungawerewera. Ko te putake mai tera o tenei mahi ote whakairo, i ahu mai i a Hakune, wha kairo kite kahu Maori, whakairo kite tienga Maori. Te putake o nga mahi ahuareka, i ahu mai i a Raukataun, i a Raukatamea me oaa taina. Ko nga wahine enei i raru ai a Ngaae, i tana patunga 1 te mokai a tefcahi rangatira, ko taua rmkai he weera. Kaati ko nga mahi whakairo he kirakia i nga tamariki kia mohio kite whaihanga, ka oti te whatuwhatu a te tamaiti, ka kawe ki tona tipuna, ka tas atu ano te kara kia penei: " Tangaengae ko te whatu kahu, tangaengae kite raranga tienga." Ka mutu te karakia ka kii atu kite tamaiti kia haere kite maka i ta ana whatuwhatu, i ta ana tienga ranei kite paepae ote whakareirei, ki reira maka atu ai, ko tera mahi he mea kia mohio te tamaiti wahine kite mahi, kia mahara nui ai, kia kore ai e hoha, e iwikore ranei, kia iwinui tonu ki tana mahi, no reira mau tonu mai ia ratau tae noa mai ki enei whakatipuranga, engari kua kore e rite ki o mua mahi maianei, kua ngaro ano enei taonga. Kaati tena.

Mo te mahi ahuareka, fera ; uio te h«"k*, mo te nuka-m, mo tt> v,}uu, mo te

]i »}«, mo i« rn.'e moa i, mi t« i.u?unv 1

rehu, mo te teka, mo te taa potaka, mo te paretao, mo era atu mabi ahuareka, mo te waiata, mo nga tim ngahau noa iho, be mea whakaako nga tamariki kia mohio ki era raahi o reira mai tae noa mai ki naianei, heoi kua ngaro ano enei taonga ote iwi Maori, kaati te waabi hei tango ake inaaku 1 roto i enei taonga kua ngaro nei, mo te taha ki nga mahi kai.

He manu, he kiore, te abua o nga manu he kereru, he koko, he kaka, he kakariki, he kopara, he katoitoi, he tataihore, he kiwi, he huia, he kokako, he weka, otira tera atu te nui ote manu, enei taonga kua ngaro atu ia tatau. Nga rakau hua e kainga ana e te manu, e te tangata, he kahika, he matai, he whinau, he tutu, he konini, he kiekie, he mamaku, he tiipua, he nikau, no raro ite whenua, he aruhe. Enei kai kaore he paanga mate kite tangata, no roto i te wai maori, he tuna, he koura, he para, he patiki, he inanpa, he kokopu, be panoko, he upoko roro, he piharau, he kakahi, kei roto ite roto etu ana, he raupo, ko tona hua he pungapunea, enei kaore he paanga mate kite tangata no naianei tata, no te v?a 1 nga tipuna a tae mai ki npa matua nei, he kaanga pirau, he ketero, enei kai kaore he paanga mate kite tangata. No te Moana-nui-a-Kiwa ko nga ika o te moana, tona tini, tona mano, mano noaiho o te ika e kainga ana e te tangata, nuku mai ki uta ki runga i nga toka, he koura, he paua, he kina, he pupu, he kuku, he ngakihi, he ngupara, he karengo. No nga one, he pipi, he pupu whetiko, enei kai kaore he paanga mate kite tangata, engari enei kai kei te kai ano nga uri.

Nuku mai ki uta he karaka, he kawakawa, he tutu papa, kaati ko nga kai o uta kua nparo katoa i te Pakeha, kua hinga nga ngahreahere kite whenua, kua wera nga rarauhe i te ani, kua maroke nga rofco kua kore he wai. Kaati me hoki ake ano ki nga roto, ko nga manu o roto, he parera, he pakura, he matuku, he matao, enei manu kua ngaro katoa, no nga tahuna, he putangibanpi, he tuturiwhatu, enei manu kua ngaro katoa, ko nga kai auake o te moana e toitu nei, ma wai hoki e whakamaroke te moaoa-nui-a-Kiwa e takoto mai nei. Kaati tena.

Mo nga manu tangi pai, he pipiwharauroa, he horirerire, he matuhi, he huia, he koko, te manu whakaatu i te fcatanga ki fee raumati he kaahu, ka kake te kaahu kua aroaro te tau } te manu whakaatu i te wa rerenga purapura ki te whenua he horirerire, te manu whakaatu i te wa e rere ai te kumara kite whenua he wharauroa, te manu rangatira he huia, e waiho ana ona huruhuru hei piki mo nga rangatira anake, kaore tmei *"> U'-i'i npi e wlnwl i i to ) iki huia, ) n_a wa ° 11111 . N : n a n -i \-

moana he kotuku, he toroa-a-ruru, be karoro, he taraapuna, he korora, he amokura, he tiiti, mete tini noaiho ote raanu kei te moana, nga manu rangatira kei te moana, he kotuku, kei runga i taua manu tenei whakatauaki, mo nga tanpata rangatira e haere mai ana i etahi takiwa o te motu nei, na te iwi kainga taua whakatauaki ki taua ope, haere mai e te kotuku rerenga tabi, ko te take o tenei whakatauaki. Kaore taua manu e kitea putupututia e te tangata, he uaua ka kite a ai, pera ano hoki mete ope rangatira, he kitenga kotahi i nga ope pera, (te rua) e waiho ana ona huruhuru hei piki mo nga rangatira, kaore tenei i te tua iti nei e whiwhi, te rua o nga manu rangatira kei te moAna, he toroa,ko ona huruhuru e waiho ana hei piki, hei pohoi, no reira enei ingoa piki kotuku, te raukura te pohoi-toroa. Ko te manu kakara ona huruhuru he toroa-a-ruru, ka toru ai enei manu rongonui kei te moana, te wha o enei manu rongonui kei te moana, he Titi, ko taua manu e kainga ana nga tinana e nga tipuna tae mai ki naianei. Eo nga manu enei kei te moana, kua kore e manaakitia e nga whakatipursnga o naianei, heoi te mea kei te mau ko te whakatauaki anake mo te kotuku, ko nga taonga tenei o nga tipuna kua hurihia ki raro, kaore he kii ka hokia atu e nga uri hei taonga. (Kei tera putanga whakamutua ai tenei take.)