KI TE ETITA O TE MATUHI.

Matuhi, Volume III, Issue 120, 14 February 1906, Page 7

KI TE ETITA O TE MATUHI.

Tena koe, "pirau atu kite ngutu o te Matuhi enei kupu e whai ake nei," hei koroki haere maana ki runga ki nga marae o Aotearoa mete Waipounamu; whiti atuki nga motu ririki i waho atu o enei motu, koia tenei e whai ake nei:—

Tenei kua kite tinana a, kua kite kanohi, hangai i Tuhua, Puketapu, Takaputiraha, Miringa, a me nga awa e rangona nei, Taringamotu, Pungn-

punga, te whenua me nga takiwa e tupu nei te autaia- taniwha rakau utu nui, te rakau rangatira o te "Waonui-a-taane," i tuatia nei tona ingoa he totara, ko te rakau hoki tenei he totara i taraia ai e nga tipuna hei waka, a Tainui. a te Arawa, Matatua, Kurahaupo, Tokomaru, Takitimu, Aotea. Whiti mai nei ratou i "tawhiti-nui i tawhiti-roa i tawhiti-pamamao, i te hono ki wairua," a rere inai nei i te moana-nui-a-kiwa, a u tika mai nei ki tenei motu, tuatia nei te ingoa ko Aotearoa. mete lkaroa a Maui. Me tino whakamarama ahau i te tino hangaitanga o taku panui i tenei rarangi korero, e pa nei ki nga rakau whai tibanga o te Waonui-a-taane, e tupu nei i runga i nga rau rau mano eka whenua, tuarua eka, tenei kua kite 1 tetahi rakau nui he totara, kei roto i te wao totara i te takiwa ,o Takaputiraha, ko te teitei o taua rakau ki runga e 90 putu mete haawhe, ke te nui e 9 putu; na te pakeha naana nei i hoko taua whenua me tona tono kia riro i a ia taua rakau, kaore i hokona no reira e nga iwi maori pakeha, haere mai kite tango i taua rakau e nga iwi maori, hei waka hokinga mou ki Hawaiki, a e te iwi pakeha tikina mai hokona hei tima mou kite moana, haere mai me a koutou rau rau rima rau pauna, tikina hoki te tangata o runga tiaki o taua rakau, no enei niarama tata ka hori nei no Oketopa 1905, ka kitea e nga tangata tokorima te ngarara ki Tuhua, ki raro iho i te toka a te Kanawa, kei roto i te. ana kohatu e noho ana, a i oma aua tangata naana nei i kite te rua mete nohoanga; no te ekenga ake o aua tangata ki runga i te rua o taua ngarara, ka haruru ka wehi aua tangata, ka kite i te haerenga penei mete tuhera riu waka nei te putanga ki waho; piata ana nga

huarahi haerenga i waho atu o te rua, heoi ka whakamarama au, ko taua ngararama te Kanawa i whakanoho, ko te waahi hoki tera i tangi ai te pukaea a te.Kanawa, ka rongo ake a Tutetawha i te pukaea a te Kanawa i runga o Tuhua, ka noho a Tutetawha ka tiraha te takotd, koia aTakaputiraha o Tutetawha, ka marama njja tangata, pakeha e pirangi ana kite ngarara nei, koia tenei haere kia kite Li nana, me to hari i.o mano mano tekau pauna, hei utu i taua ngarara, mau e hopu e te tangata e pirangi ana ki taua ngarara, heoi enei whakamarama. Ngaherehere me tana tono kia riro i a ia tana rakau, a kaore i hoatu, ko te rangatira o taua rakau ko Hira Te Akau, no reira e whakaatu ana kite ao katoa, kite pirangi te tangata maori pakeha kite hoko i taua rakau hei waka hokinga mona ki Hawaiki, ate pakeha hei tima rere mou ite moana kite patu weera, haere mai me o rau rau rima rau pauna kia riro ai i a koe taua rakau. Ka tu tetahi mira nui ki taua waahi ka tie te ternina hari hari rakau ~"ki reira: E 4 maero i runga atu o te mU ra rakau, heoi kite pirangi te tangata ki tenei rakau me haere kia Hira Te Akau, koia te Ariki o taua rakau; kei Waitangi nei tona kainga. Tuarua tenei kua kite i te tumu o te waka nei o te Hamaria, tenei waka no Marino te Ngohi, i riro ia Peehi Turoa, riro ia Mete Kiingi ki Whanganui ki waho i riro ia Hunia te Hakeke ki Horowhenua moana, mai o era tau maha ki enei ra, no te marama o Hepetetna 3 1905, te hui a Rere Neketini me tona tuahine, taokete mete iwi NgatiHuia; mo nga kerna mo te Tai-Haua-uru,.a ka tae mai maua ko toku hoa wahine ko Poihaere i runga i te tonoa

a Paeroa Hunia me tona hoa wahine me Waina, i te 6 mete 7 o taua mararna ano ka kite maua i taua waka ia te Hamaria, a i tangihia taua waka e Poihaere, i te tnea no ratou umtua taua waka, a kua ngaro ratou p«>, % nga* tangata nona te waka me tera taha hold kua ngaro kite po, e tika ana kia kiia heaha ki ngataha e rua; kaati anei te tino take i panuitia ai, no te 24 o Hanuere 1906, ka tae mai rna.ua ko taku hoa wahine ki Waitangi rao rao, Taringamotu te awa; ko.te mira kahi rakau kei ko'nei taua waahi, e tata ana kite Kopani, te whare o te raoana papaku, a mete waahi kei reira nei ia e nehu ana. raua ko tona hoa wahine, kaati ko Waitangi rao rao tenei, ko Ngati-Tutakamoana, Maniapoto, Ngati-Hinemihi, Tuwharetoa, nga hapu kei konei e ana, Hira Te Akau, Heuheu Te Akau, me o raua oranga papa whaea, meta raua whanau. I runga i te haere mai kia kite 1 nga mea ora me o matou matua whaea kua rupeke kite whenua, no reira ka tika tenei kupu: he tangi ki n»a mea ora me nga mea i mate, heoi kua kite ia Ngati-Hinemihi me ratou katoa e noho nei i Waitangi, heoi ka whakamarama ano au mo te waka nei mo te Hamaria. No Hanuere 28 ka kite au i te tumuo taua waka, kei runga o Waitangi maunga, he mea whakaheke iho i te maunga, kaati no te 68 kite 69 te tau, i taraia ai taua waka. Ko Tuwhenua te kainga o te Pou i te awa o Taringamotu, kakorero au kia te Pou me tana whanau, i runga i nga ture kun pa nei kite Tailiauauru, me nga mahi Kaunihera, otira he Mahuta taua hapu, ko nga koMro flh.ua porop ti ka ora ia Mahuta me tana ki, taihoa ka mate •Mtox nga tangata, hei alia te whenua,

kaati i tuhja ai e au enei korero hei mataki kite pohehe o aua iwi e kiia nei he hauhau, ara atu te roanga o aku korero ki aua iwi. [Ka perehitia te roanga atu o enei korero a tera wikiT. R. Hue.