Untitled

Matuhi, Volume III, Issue 113, 22 November 1905, Page 4

He Ture hei whakangakaunui kia whakatuwheratia ai kia whakapaingia ai nga Whenua e puritia ana i raro i nga riihi e tukua ana e nga Maori, a hei hoatu punga e u ai te Taitara o nga Kai-tango i nga Riihi 0 ana Whenua, a hei tiaki kei rawakoretia nga Maori e tuku-a-riihi ana 1 aua Whenua. NOTEMEA he maha nga eka whenua e puritia ana i Niu Tireni i raro i etahi riihi i mahia e nga Maori no ratou aua whenua: A notemea

hei painga mo te iwi katoa me whakapai nga whenua e puritia peratia ana kia whai hua tomi ai: A notemea he maha nga riihi kua mahia, engari i te mea he poto rawa nga tau o aua riihi, na reira e kore e taea e nga tangata no ratou nga whenua te whakaea nga moni kua pau i te whakapainga i nga whenua kua uru ki aua riihi, kia whai hua tonu. ai aua whenua. A notemea ko nga kai-ta-ngo riihi Whenua Maori, i runga i te ahua o nga ture e mana nei inaianei, e pa ana ki nga tuku whenua maori, hui atu kite awangawanga kei kore e whakahoutia aua riihi mete nui o nga moni tera e pau i te whakahoutanga i aua riihi, kei te ngakau kore kite whakapai i nga whenua e riihitia ana e ratou: A meheme.a e hoatu ana he tikanga hei punga e u ai nga taitara o aua kai-tango riihi, tera ratou e ngakau nui kite whakapai i aua whenua: A notemea he mea pai me ahei aua kai-tango riihi whenua maori kite whakawhiwhi la ratou ki te (fee simple) o tetahi waahi iti b nga whenua e riihitia ana e ratou, engari i runga ano i etahi tikanga e kore ai nga maori no ratou aua whenua e kaha kite whakarawakore ia ratou.

Na reira kua nieinga hei ture e te Runanga nui o Niu Tireni, e noho huihui ana i te Paremata, a i runga ano i tona mana, ara:—

1. Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakamama i nga Kaitango Riihi Whenua Maori, 1905." 2. Ko nga tuku katoa i mahia i raro i nga mana kua hoatu nei e tenei Ture, me whakamana i raro i nga tikanga o "Te Kooti Whenua Maori, 1894." 3. Hei mahi ma te Kooti r i mua i tana whakamananga i tetahi tuku i

raro i tenei Ture, me tono e ia kia whakina ki a ia nga korero pono e marama ai ia, ko te moni e utua ana e kawenatatia ana ranei; kia utua mo runga i tetahi tuku i raro i tenei Ture, e rite ana kite wariu tika i runga i te makete o te hea e tukua ana e ia Maori no ratou te whenua e tukuna ra.

4. Nga kupu, "whenua karaihe tuatahi," "whenua karaihe tuarua," "whenua karaihe tuatoru" i roto i tenei Ture, ona tikanga ko nga tikanga ano kua meinga nei mo aua kupu i roto i "Te Ture Whakarapopoto Whakanohonoho Whenua 1900"; a mo nga kupu "kai-tango riihi," me uru ki ona tikanga nga kai whakatutuki, nga kai whakahaere, me nga tukunga iho o ia kai-tango riihi; a mo nga kupu "whenua Maori" ona tikanga, ko te tikanga kua meinga nei mote kupu "whenua" i roto i "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894." 5. Ahakoa nga kupu o roto i "Te Ture Kooti Whenoa Maori, 1894," me ona Ture whakatikatika, nga kupu ranei o roto i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," me ona Ture whakatikatika, nga kupu ranei o tetahi atu Ture e whair mana ana iriaianei i Niu Tireni, a e pa ana ki nga tukunga whenua Maori, ko ia tangata e whiwhi ana i tetahi riihi whai mana mo tetahi whenua Maori, engari kaore he whakaritenga o roto i taua riihi e utua ai te kai-tango riihi mo ana whakapainga i taua whenua, me whai mana i to 1 Ture kite whakahou i taua riihi, kite hoko ranei i te whirihoura o te whenua, o tetahi waahi ranei o te whenua i uru ki roto ki taua riihi, i runga i nga tikanga me nga rite nga e whai ake nei, ara: — (a.) Mehemea ko te whenua i uru

ki roto i taua riihi he whenua karaihe tuatahi, hei reira, mehemea kaore e nui atu ana i te 640 ona eka,. ka tika ki ta te Ture kia hoko te kaitango riihi i te whirihoura (fee simple) o taua whenua; a mehemea he nui atu taua whenua i te 640 eka, hei reira ka tika ki ta te Ture, kia hoko te kai-tango i te whirihoura (fee simple) o etahi eka o taua whenua, kaua e nui atu i te 640 eka, a ki te whakawhiwhi i a ia ki tetahi riihi mo te toenga o taua whenua mo tetahi wa, kaua e roa atu i te 50 tau, timata atu i te ra i mahia ai taua riihi, i runga i nga tikanga me nga rite nga e kitea ana e te Tiati whakamana i taua riihi, e tika ana e pai ana.

(b.) Mehemea ko te whenua i uru ki roto ki taua riihi, he, whenua karaihe tuarua, hei reira, mehemea ka.ore e nui atu ana i te 2000 ona eka ka tika ki ta te Ture, kia hoko te kai-tango riihi i te whirihoura (fee simple) o taua whenua; a mehemea he nui atu taua whenua i te 2000 eka ka tika ki ta te Ture, kia hoko te kai-tango riihi ite whirihoura (fee simple) o etahi eka o taua whenua, kaua e nui atu i te 2000 eka, a kite whakawhiwhi i a ia ki tetahi riihi mo te toenga o taua whenua, mo tetahi wa, kaua e roa atu i te 50 tau, timata atu i te ra i mahia ai taua riihi, i runga ano i nga tikanga kua kiia ake nei.

(c.) Mehemea ko te whenua i uru ki roto ki taua riihi, he whenua karaihe tuatoru, hei reira, mehemea kaore e nui atu ana i te 5000 nga eka, ka tika ki ta te Ture, kia hoko te kai-tango riihi i te whirihoura (fee simple) o taua whenua; a mehemea he nui atu taua whenua i te 5000 eka, hei reira ka tika ki ta te Ture, kia hokote kai-tango

riihi i te whirihoura (fee simple) o etahi eka o taua whenua, kaua e nui atu i te 5000 eka, a kite whakawhiwhi i a ia ki tetahi riihi mo te toenga o taua whenua mo tetahi wa, kaua e rpa atu i te 50 tau, timata atu i te ra i mahia ai taua riihi, i runga ano i nga tikanga kua kiia ake nei. 6. Me tiuowhai mana, me tino whai tikanga whakahaere te Kooti Whenua Maori, i runga i te tono kia whakamanaia tetahi tuku i raro i tenei Ture, ki te whakarereke kite whakakore ranei, i runga ano i te ahua o taua keehi, i ncra here e arai a,na i te tuku o te whenua e uru ana ki taua tuku ina whakaaturia ponotia, mehemea he riihi taua tuku, ko ia Maori e tuku ana kei te whiwhi i etahi atu whenua, hui atu ki nga moni tera e utua ki a ia i raro i taua riihi, e rah i ana hei oranga niona, a mehemea he hoko taua tuku, ko ia Maori e tuku ana kei te whiwhi i etahi atu whenua e rahi ana hei kainga hei oranga mona; engari ka ahei te Kooti kite whakamana i te hoko o tetahi whenua, mete wewete i nga here e arai ana i te tuku o taua whenua mehemea, i runga i te whakaae o ;uga Maori « tuku ana, ka hainatia e te tai-tahgo i te hoko tetahi mokete o te whenua e tukua ana hei pupuri ma te Maori e tuku ana, hei pupuri ranei ma tona kai-tiaki ma ona kai-tiaki ranei, hei punga mo tetahi taunaha moni reti pumau, e rite ana kite £5, mo ia rau pauna iia tau o te moni mo te hoko o taua whenua, mehemea ka kitea, kite whakaarohia nga tau e toe ana o tetahi riihi i taua wa hui atu ki nga moni reti, e tika ana kia utua i raro i taua riihi, ka nui ake nga moni e hua mai ana ki taua Maori i taua taunaha moni reti, a ka waiho taua whakariteritenga hei painga, mo taua Maori e tuku ra, ahakoa ko taua taunaha moni

reti anake te huanga mai o tetahi oranga mona. 7. Kaua he monie tika ana kia utua i raro i taua taunaha moni reti kua kiia ake nei, e taea te tuku, te mokete, te tiati, te muru hei utu i tetahi whakataunga whakawa, e riro ranei i tetahi kai-tango pekerapu, e riro ranei ahakoa i te whea huarahi, hei utu l nga nama a te Maori i mahia ai hei painga mona taua taunaha moni reti, a kaua hoki taua taunaha moni reti e whakawhitingia e whakakorea ranei ki te kore e raatua whakaaetia e te Kawanatanga.

8. Kaua tetahi kupu o tenei Ture e kiia kei te whakamama i te tangoffanga ote whirihoura mete (fee simple) o nga rahui Maori.

["Ki- Te Etita o te Matuhi," te pife nei mau e taa atu; Kate Kai Arahi o te Apitihana, na "Maahi" ko a tera tuunga Paremata whakahaerea ai.] Hone Heke, "Te Paremata.