NGA KORERO A TAMAHAU MAHUPUKU I TONA TAENGA KI AHITEREIRIA.

Matuhi, Volume II, Issue 103, 20 September 1905, Page 5

NGA KORERO A TAMAHAU MAHUPUKU I TONA TAENGA KI AHITEREIRIA.

(He mea tango mai i te Pukapuka A-tau o Niu Tireni nei, New Zealand Official Year-Book). 1 te tau 1900 ka whakaritea e te Kawanatanga etahi Rangitira o te iwi maori, hei haere ki Ahitereiria, kite whakakotahitanga o nga Kawanatanga o Ahitereiria, me Tahimenia. Oti ana i te Kawanatanga, ko Tamahau Mahu-

p.uka, ko Ratana Ngahina, me Nireaha Tamaki. Ko Tamahau, he tangata pai te whakatipu, he tau kite tu, he tau kite haere, he manaaki ite iwi (ara, i te pani, i te rawa-kore), he tangata inatau kite korero, he tangata e whakaaro nuitia ana o te Kawanatanga, mo nga take epa ana kite iwi, a e kiia ana "ko te matua e ona hapu." Ite 21 o nga ra o Hanueri, 1901, ka tae atu nga kai ami (kai tuhituhi) korero o nga nupepa o Poneke, he tono kia Tamahau kia whakapuaki i ona whakaaro mo te ahua o Ahitereiria, ko tona kai whakamaori ko Tare Parata, i mua atu i tona korerotanga mo te ahua o Ahitereira, i whakaatu ia i ona whakaaro mo te ahua o te iwi maori, me te iwi pakeha, i men ia " e ahua raruraru ana nga iwi e rua i enei ra, otira kei te haere inai nga tau e whakakotahitia ai nga iwi e rua hei iwi kotahi. Ko koutou te orangrt, no tatan tahi, no koutou te Kuini, no tatau tahi, no koutou te Atua no tatan tahi." I muri iho i enei korero ana katahi ano ka ahu ona korero mo te ahua o Ahitereiria,

He nui enei tail ka hori ake nei, e rongo ana au, i nga korero mo Ahitereiria, tetahi whenua pai, kaati inaianei kua kite tiuuru aku konohi. Ito matau rerengo atu l Poneke nei, he nui atu te riri o te moana, tae mai ana tetahi ahua wehi kia matau, otira ko 112 a taimata katoa i runga i to matou tima ia te Mokoia, he nui atu te pai kia matau, na, no to matau taenga ki te moana nui, tino marino atu, rite tonu kite whakaata te takoto ate moana. E torn nga ra'e rere ana matau i te moana kakitea atu te tuawhenua (te takiwa kite wahapu o Hirini). Ite poutumarotanga ote ra, ka uru to matau tima ki roto ite wahapu o Hirini, na, e tau ana nga

manuao, nga tima, me nga kaipuke o ia ahua, o ia ahua, katahi ano au ka kite i te pai o te tutira o nga kaipuke, mete pai o te whakahaerenga. I te kore whare hei nohoanga mo matau katahi ka meatia e te Kawanatanga, ko te Tutanekai (Tima o te Kawanatanga o N Niu Tireni nei) hei waahi nohoanga rno matau, kia ngongo tonu ai matau i te hau tnoana, kia matao ai hold matau, notemea he nui rawa atu te kaha o te wera o te ra o taua whenua. I to matau taenga ki reira, ora ana taku tinana, notemea i ahau mate au i to matau rerenga atu i te moana nui, whakarongo iho ana.au ki taku, tinana, he tangata ke au. Katahi au ka tiiiro ki tetahi taha, ki tetahi taha, metemea tonu tera kei waenganui i nga atahuatanga ote ao. Itepo ka kite au i nga mahi whakanui a tenei a te pakeha, nga mahi tahutahu ahi hei whakaatahua i te |>o, metemea tena ko nga whetu o te rangi te ahua, ka noa uuii nga raiti i runga i nga whare, i runga i nga maahi o nga kaipuke i nga tiriti, tetahi mea whakamiharo kite titiro, ka puta ake ano aku whakaaro ki nga korero mo nga whetu nana nei o tatau tipuna i arataki mai ki enei rnotu i runga i te moana-nui-a-kiwa. 1 au i Hirini (Ahitereiria), ka kite au i te whetu he mea tuku mai i te rangi hei arataki i te haere a nga iwi e haere mai nei. Katahi au ka korero ano ki au u ko tenei iwi te atua tuarua." I au i haere ai kite haereere i te taone, ka kite au i nga whare, he kohatu katoa, tae atu ana kite rangi te teitei. 1 au ano e haere t.na ka kiteau iuga Taramuwe kaore he hoihohei to, ko etahi e rite ana ano kite tereina nei te ahu;i, he upoko ano hei to haere, na, ka Kite au i -etahi e haere noa ana kuore he hoiho, kaore he upuko (lmana) hei to, na, ka mate aui konei, kore rawa au i inoliio

beaha te take i haere ai, na te iwi ano nana te taonga i whakaatu mai ki au, kei raro i te wheniia te waae e toro ana he waea.hiko, tuatoru.o nga tararauwe i kite ai au, maro ai te waea i te takiwa katahi ka whakapiria atu te waea ote taramuwe kite waea e maro noa ra ite takiwa, kua haere, ko tenei te taramuwe tere atu, tere atu ia i te tereina, ma te hike- ano tenei e whakahaere, katahi au ka whakaaro i roto i toku ngakau, u kua : kite ahau i nga taonga atahua i tenei ra.

Ko te 1 o nga ra o Hanuere, ko te ra nui tenei, ko te ra tenei i whakapaua ai nga mahi atahua katoa, hei whakanui i taua ra; a, ko te ra hoki tenei e whakakotahitia ai nga Kawanatanga katoa o Ahitereiria. I kite au i nga mano tangata oia ahua o ia ahua. I haere matau ki runga i tetahi whare, e 4mga whakapaparanga, ka titiro iho inatau kite tutira e haere ana, he rite tonu te haore a te tangata, i kite au i nga hoia o lngarangi, me nga maori o Inia, mete huhua noa iho o nga hoia o ia ahua o ia ahua, no te 10 o nga haora o te ata, tae noa kite 4 o nga haora i te ahiahi matau e matakitaki ana kite haere ote tutira. I te taenga kite waahi hei iriiritanga i te ingoa o te whakakotahitanga o Ahitereiria, katahi ano ka tinokitea te nui o te tangata, te pai o te tangatu te kore e atete, whakarongo tonu ki nga tohutohu a nga kai tohutohu, a luutu noa te iriiringa.

1 tecahi po ka haere matau ki runga ia te ,l Mokoia" ka haere matau ki waeiiganui o t< j wahapu, kite matakitaki ki nga mahi ngahau a te iwi pakeha, ara nga "mahi tahutahu ahi raiti" (Illumination & Eire Display), he nui atu te atahua, meteuiea tera kei nga ringaringa tonu o te iwi nei o te pakeha a whaitiri e ngunguru ana te

ahua, mete hiko o te rangi; he tino tika tenei korero, tetahi taonga vvhakamiharoatu tenei a te iwi pake ha. I te ata ka karangatia inatau kia kite i te Kawana, ia Rore Hoputana tumuaki o nga Kawana o te whakakotahitanga o Ahitereiria, ka hariru au ki tana Kawana me taku torio i tana Kawana kia haere mai hei hoa mo te mokopuna a te Kuirii, ki Niu Tireni nei. I rnuri mai ka haeae au ki Potani Pei (Botany Bay), ka kite au i nga mangumangu, ara i nga maori o Ahitereiria. Ki taku mahara a lie e 30 te maha o taua hunga, ko au me oku hoa i whakatata atu ki taua iwi, kia kite matau pehea te ahua, mete whaihanga o taua iwi, me a ratou rakau whawhai. Na ki taku titiro tetahi iwi tino kaha, ara hauora. pakari hold. Ko te takiwa kite konohi kore rawa atu au e kaha kite korero, i te ahua, riotemea i pania te konohi kite hinu, a kaore hoki au e mohio pehea te ahua o taua hinu, otira ko nga konohi i hohonu atu ki roto, ko nga tukemata puhuruhuru tonu, ngaro tonu nga tinana i te hurnhuru. I tino kite au i a ratau rakau whawhai, kite pa a ratou rakau kite tangata, ka mate rawa te tangata ia matau e haere nei, i au tonu taku taiaha e mau haere ana, ko te korero a nga pakeha, pai ke atu te rakau taiaha a te iwi maori o Niu Tireni nei ia nga maori o Ahitereiria, me nga hei-tiki pounamu, me nga piki huia, e mau ana i runga i o matau potae, he nui atu te inihi o te iwi pakeha kia matau Ko te mahi o inuri mai i tenei, ko te whakahaere i te ahua o te taenga o Kapene Kuki ki Ahitereiria, mete ahua o te Powhiritanga a nga maori o reira, ia Kapene Kuki; Ko nga taonga' atahua katoa i kite nei matau i reira, ka mau tonu i roto i o matau ngakau hei whakamaharatanga kite pai o

jiga iwi o reira, ake tonu atu Amine* Ko nga tino taonga i whakamihi ai au ko te takoto o te taone i te taha o te wahapn. Tuarua ko te whaihanga o nga whare, te atahua. Tuatoru, ko te ahua o te haere a nga Tarainuwe,-e toru nga ahua, kaore e pa he aitua, he aha ranei.

(Patai kia Tarnahau) Kaore he aitua i pa ki nga Tarauiuwe ? He aitua tonu, kotahi, i kite tonu au, kotahi tetahi kaumatua i hinga tonu ki umai te Tarainuwe, kore rawa atu au i mohio me pehea, otira i te tatanga mai o te Tarainuwe ka tukua mai etahi rino penei mete whaaka hauhake taewa nei te ahua, ka kite atu au e hikitia ake ana te kaumatua nei (mete haere tonu te Taramuwe), ka ata parea ake ki rahaki, ka titiro atu au kite kaumatua ra e horoi ana i te pnehu ona kakahu, ka titiro atu au kite Taramuwe e haere atu ana, e hika ma kore rawa atu au i mohio me pehea he korero maku, i tino raru au i tenei ahua.

E whakamoemiti ana au kite Kawanatanga o Niu Taute Weera mete iwi nui tonu, mo te pai o te manaaki ia matau, ka mau enei mea katoa ki roto i o matau ngakau, a ma tuatau e whakapuaki atu ki o matou uri, hei manaakitanga ma ratau. E mini ana hoki matau kite Pirimia, mete Minita rao te taha maori, mo runga i to raua kaha kite tiaki ia matau, a hoki noa mai ki Niu Tireni nei.

Na, ko taku tino hiahia kia haere nga tamariki e ako nei i nga kura, ki era atu motu, kia kite i te pi ki haere o era iwi, hei paihga ano mo ratou me a ratau uri, ki talvtl mohio kite haere te iwi maori ki nga motu, tera ratau e whiwhi ki etahi tikanga pai, hei hapai ake i te iwi maori, kia ora koutou noa kai ami korero o nga n upepa, ma te Atua

koutou e arataki ki nga turanga nunui o te ao. E nga iwi, e nga reo, ine nga huihuinga tangata, kia ora koutou katoa i roto i nga manaakitanga a to tatau kaihanga. Tarnahau Mahupuku.