Te Roera Komihana mo nga Whenua i tukua mo nga Kura.

Matuhi, Volume II, Issue 99, 16 August 1905, Page 2

Te Roera Komihana mo nga Whenua i tukua mo nga Kura.

(Ko tetahi waahi o nga korero o te hui ki Mahitaone). Toi Tamati kei (Landsdowne) te kainga:—l mea ia e mohio ana ia kite wa i kite ai ia, ia Pihopa Herewini raua ko Hori Kerei, i taua wa e haere ana ia kite Kura ate Koroneho, i Makirikiri. Na Te Pihopa i tono tetahi waahi whenua, hei whakatiinga Kura, hei whakaako i nga . tamariki niaon, he Rahoroi te ra i puta ai te tono a te Pihopa, a whakaaetia ana e te iwi nui. I tutohutia ete Pihopa tetahi waahi e tata ana kite awa-a-te-kouru, a, mea ana ia, he waahi pai tera hei tuunga Mira hun paraoa. 1 taraitia tetahi timutimu i reira e tu ana, a, tapangia ana te ingoa o taua timutimu ko te "Pihopa," no m-u'ri i tera, ka whakatakotona nga rohe. I mea ia (Toi Tamati) kaore i rite i te Pihopa nga tikanga o tona oati ki nga maori. ituano he wharekarakia ki runga kite whenua, engari na nga maori tonu nga rakau i kani, me nga moni i kohi hei whakaara i taua whare karakia, no muri mai ka toia ki Te Ore Ore tu ai, i te wa i tae mai ai a Pineaha, o Nga-ti-Raukawa hei minita rrio konei. 1 runga i nga patai a Tape man a

(Mr Chapman), ka mea a Toi, e hiahia ana ia hei te. Kareti he Kura hei whakatu, koia ra hoki te mea i whakaritengia e nga maori i roto i ta ratou hui. Tetahi, tera ratou e tono kia awhina mai te Kawanatanga i te whakaaro a nga maori, kia whakaturia he Kura hei whakaako i a ratou tamariki. Ko Tianere (W. B. Chennells, Land Agent), I tu mo te taha ki nga pakeha o Mahitaone, I runga i te mea ko ia te tangata whakahaere i nga reti o te rahui a te Pihopa, mo te taha ki nga Kai-tiaki 7 kua pau katoa te rahui te riihi. E nga eka kei waho e takoto noa ana, ko te nuiga kei te riihi mo nga tau kotahi tekau. No te tau 1899 ka wawahia te whenua kia wha nga poraka, kia 7 nga wahanga, no reira ka titnata mai te riihi. Ko nga wahanga 1 mete 2, kei a Taare Wakerene, e riihi ana, e 63 nga eka. Ko te moni reti i te tau e £49 9s 8d ara 15/8 mo te r eka. Ko nga wahanga 3 mete 4 kei a Matini Kereni, e riihi ana, ko te moni reti i te tau, e £34 4s ara, 19/2 mo te eka. Ko te wahanga 5 e 42 nga eka, kei a Howhaina e riihi ana mo te £4l Is 4d i te tau. Ko te wahanga 6 e 32f nga eka, kei a (Mrs Cook) e riihi ana mo te moni e £75 i te tau ara, £2 5s 6d mo te eka. Ko te wahanga 7 i wehe ke "te wairiihitia ai" i era kua whakaaturia ake nei. Ka toru pea nga tau inaianei o te wa i riihitia ai tau x wahanga e nga eka mo te £lO 4s, ara, £1 5s 4d mo te eka. Ki tona mohio iho i te wa i whakaritea ai enei riihi, e tika ana enei moni riihi mo enei waahi, haunga ia te wahanga 6, koi rate waahi i maharatia he nui rawa atu te moni riihi. Ko te mate itnake o enei riihi ki tana whakaaro he poto rawa no te 10 tau, he kore no nga ruihi o nga kai-riihi e ea, ka tae ai kite wa e mutu ai nga

riihi. Ki tana raahara meheniea ka wawahia te whenua kia koata eka tae atu kite rima, kite tekau eka te nunui a rnehemea hoki ka whakaritea kia roroa atu nga wa juio nga riihi, kua hihiko te ngakau o te tang-ata kite ruhi l te whenua mo te moni tiuo nui atu. Tetahi, ki tona whakaaro rnehemea ka tukua taua whenua kia whakanohonohongia kite tangata ki tana mohio tuturuterae taeetahi waahi kite £2OO rao te eka, ina hokona. Tera e nuku ke atu nga moni i ta nga kai tiaki rnehemea ka hokona te whenua, a. ko nga hua me tuku kia whakatiputipu, kaore e nui ravva nga moni e whaiti mai i runga i nga riihi. Ki te tapatapahia te whenua tera e nuku noa ake te utu ita te tang-ata a te Kawana l warm ai l te whenua, ma konei ka ea noa atu te mahinga i nga rori ki runga kite whenua, rnehemea ka kore e taea te hoko me riihi te whenua mo nga tau 16, a, me whakanekeneke haere nga utu rnehemea ka piki te wariutanga a te Kawanatanga, a, me whakaea katoa nga ruihi a nga kai-riihi i runga i nga whakapainga. Kaore iaemohiokite take i whakapotongia ai te wa mo nga riihi kite 10 tau.

I whai korero ano a Wiremu Haeana, 1 rongo ia ki nga kaumatua i te tikanga o te tukunga i te whenua kia te Pihopa Herewini. Heoi ka maha nga tau inaianei, ka tae kite 20 nga tau e whakahe ana nga maori ki nga whakahaere a nga kai tiaki kei runga i ie whenua i tukua nei kite Pihopa. Aki tona whakaaro kaore i te mea he hiahia no nga maori kia whakahokia mai te whenua i whakahe ai nga maori, engari he rereke tonu no nga whakahaere a nga kai tiaki i runga ita ratou i kite ai. Ko te mutunga tenei o te hui a nga Komihana. W. Waitai, Kai-Whakaatu. »

Te Korenga o nga Maori e Whakaae kia Tapatapahia Tetahi Tupapaku. Akarana, Akuhata,. 6 Kotahi tetahi maori ko Nia Hare te ingoa, no Karotonga, 1 mate ki roto i tona whare i Orakei, i roto i te Porowihi o Akarana. Ko tana mahi i roto i enei tau e rua ka hori ake nei i Karotonga, he whakatiputipu hua rakau. I mate Oh ore re noa ibo ia, kaore i mohiotia he aha te take i mate ai ia, i runga i te mea e pai tonu ana tona ahua, ara, e hauora ana. Katahi ka mahara te kai whakawa (Korona), I whakaritea e te Tare mo nga mate ohorere, he mea tika kia uiuia te take i mate ai taua maori, katahi raua ko Takuta Pita Moia, ka haere ki Orakei, 1 te taenga ki Orakei, ka whakahaua e te Korona, te Takuta kia tahuri kite tapatapahi i te tupapaku, kia mohiotia te take i mate ai, ko te tupapaku i roto i te teneti, I mua atu i te tapatapahinga a te Takuta i te tupapaku, ka tono te Korona kia putaputa nga maori ki waho o te teneti, otira kihei nga maori i whakaae, katahi ka tonoa te Pirihi e te Korona kia tahuri kite pana i nga maori ki waho, e pana atu ana te Pirihi i etahi e uru mai ana etahi ma muri o te teneti, e pana atu ana i nga mea i uru mai ra, e uru mai ana ano etahi, ko nga wahine nga mea i rere tonu ki runga i te tupapaku kia kore ai e tapatapahia, i te nui o nga maori kore ana te Korona mete Takuta e kaha kite whakarite i te Ture, ka whakaaro te Korona me neke te uiui, kia tonoa e ia he ropu Pirihi, kia taea ai te tapatapahi te tupapaku, kia mohiotia te take i mate ai. Akuhata 8. 1 te taenga atu o te Korona mete Ropu Pirihi, katahi ano nga maori ka

whakaae kia tapatapahia te tupapakn, otira i rdnga i ta ratou tono whakaae ana te Korona hei te taha e te Urupa Tapapahi ai. Age.