KI TE ETITA O TE MATUHI.

Matuhi, Volume II, Issue 93, 5 July 1905, Page 2

KI TE ETITA O TE MATUHI.

Tena koe. te kai arhakatere i a te Matuhi, i tika ai tana rere ki nga wahi katoa o te motu, whiti atu kite Waipounamu, heoi koa nga mihi. E maim utaia atu enei korero ki to tuara kia wharara to haere i te motu, i te taimaha i nga pikaunga o te motu tenei tetahi hui a te Kaunihera o Matatua, i tu kite Takapau, (waahi o Ruatoki), i te 3, o nga ra o Maehe 1905, ko aliaU kaore i tae, takoto te inotini a te Wharepouri meina o Ruatahuna, ki a ia te nohanga o te Kaunihera ia Hurae, ka tu a Warana Mokomoko, mema o Opotiki, kao kia au tana hui, ahakoa nga hui e karangatia nei e te Tiamana ki kouei, nau katoa na Tnhoe, ko tenei, katahi ano au ka karanga hui, me tuku mai tenei hui ki ahau, paahitia ana ki ta te Warana Mokomoko, i inuri tonu o tana hui ka rongo au, ka haere katoa te rohe o >latatua, ki reira i taua ra, ko ahau no Tuhoe taku papa, no te Whakatohea taku koka, ka mahara au me whakamahara ahau ki tera taha oku, koi noho i runga i te kuare, ka tukua nga panui e' au ki nga mema me nga Rangatira katoa o te rohe o Matatua, ka tuhia hoki e au he reta kia te YVhakatohea, anei nga kupu, te iwi kia kaha kia maia, kia toa, kia naua kite marae kia pera ano me nga ra i o tatau tipuna i a Tutamure, ia Kariahoupapa, ia Tapoto, na te toa, na te kaha ia ratau karangatia ana te ingoa i te awatea,

he mahara noku tena e Raua e tere Pipiwhakao, mahia tonntia atu nga whare kihini, turanga kai a te Whakatohea, e 28, putu te roa o tetahi e 26, putu tetahi, ko te ra o taua hui no te 7 o Hune. 1905, no te wenerei lite 10, o nga haora i te ata i tuhera ai, note 3, ka hui a te Whakatohea ki te marae, no te 5 o nga ra, ka haere matau, no te 6, ka tae nga tangatai haere ki tenei hui, 6 nga mema, ko ahau, Toki Wharetapu, Wharepouri te Amo, Merito Hetaraka, Haimona Wetini, Tu Rakuraku, nga Rangatira me etahi o te iwi o te rohe o Matatua. No Ruatoki nei, ko te Wakaunua Netana, te Kaha Akuhata, te Ranni Waaka, Tupara Tamana, te Ahikaiata Heremia. No Rangitaiki 1, ko Hatua, no Whakatane 1, ko Turantja, kai tohutohu ote no Niao kore rawa, no te Hauhi kore rawa, no Karatia, te Whaiti kore rawa, no Ruatahuna kore rawa, no Waikaremoana kore rawa, no Maungapohatukore rawa, no te Waimana kore rawa, no Ohiwa Waiotahi e2, ko Hone lhaia, mete Whareherehere Repiata, ka mutu nga tail gata i haere kite hui ate Whakatohea te take i penei ai, i katia e te marangai, mai i te '2B o mei,tae noa kite 30, kua whiu ko te hukarere, ka kino taana haere, heoi ano he mea whakamomori tonu e matau, kaati, ka haere atu matau ka kitea mai e kau ana i Waiaua, ka kite atu hoki matau e noho ana mai, puaho ana te pa, i te mahi ate teneti, tae atu matau ki raro iho o te kainga, ka tae mai te tangata o te marae kio matau hoi ho, ka haere atu matau, ko Hatua tonu ki mua, ka eke atu matau anei te pohiri a te Whakatohea. He reta tuku mai na te Pouwhare kia te Whakatohea, ka tere Raua ka

tere Pipiwhakao, a haha, haere mai ra ki Waiaua kite kainga i whakatauakitia e to tipuna e Tapuikakahu te kai hoki Waiaua ra ahaha, he aha te kai he namu te kai, he aha te kai he nauiu te kai, ahaha e tama te uaua e, e tama te marooro i na hoki rate tohu o te uaua na, e tau nei. .-« Pehia mai ai te whatu o te wahine, ka rawe, e 3 hikitanga ka mutu, he wahine katoa i mua he rau rakau ki nga ringa ka mutu, ka tu kite tangi mo nga mate, tae noa kite mate o taku inokopuna, o nga uri o te Ikioterangi ka mutu to tangi ka tu mai a Paora Taia kite whai-korero, haere mai Matatua haere mai kite hui a tenei yvahaugii o Matatua, i mahara au kia tae raai a Kereru ki taana hui, na kite rawa atu nei ko Hatua anake e awhina mai na i te Kaunihera, i te mea ko Putauaki te maunga, ko Hatua te tangata, ko Tuhoe te iwi ko Kereru te tangata, ko Tarakihi te maunga ko au te tangata, tokotoru matou nga tereina poohi kai te rohe o Matatua, me whaiiarn.auman mai nga waea kia matou ko etahi atu hai poohi hai hiki ake i nga waea kia tairi ki runga, ka mutu tena, ka tu mai ko te mema, Mokomoko haere mai Matatua, haere mai ki to hui, haere mai Peehi, te apiha o te Kaunihera, haere mai nga rangatira, awhinatia mai te tiamana o te Kaunihera, i mahara au kia rupeke mai nga rohe o Matatua ki tenei o tatou marae, he ra tauhou tenei kia te Whakatohea, i ma-" hara au kia eke kite knpu o te reta a te Tiamana, kaati na te rohe o Matatua i penei, e taea te aha, haere mai ki o tatau aitua tenei kua riro i te ringa o aitua, ka mutu o te tangata whenua, ka tu ko Hatua haere nga mate, haere haere kite po, e taea hoki te aha, haere i nga kakahu o nga rangatira, haere a tu, karanga kite Kaunihera kite kai

whakatopu ia tatau, i kite atu ai i ena kanohr tauhou, karanga ki to tatou taonga, hei awhina ia tatou ia tatau tamariki, kaore a tatou uiaharahara uio era e noho atu ra, kai ona raruraru kai ona mahara, ka mutu, ko ahau karanga te iwi, karanga kia Matatua tenei te haere nei, kite hui a Matatua Kaunihera, haere nga mate, haere kio koutou tipuna, haere e hoki ki Hawaiki kite waahi i tipu mai ai te tangata kaati kia koutou, karanga e hoa ma, karanga ki nga mana, karanga kite apiha, karanga kite Kaunihera, tenei te whakatutuki nei i te kupu i kiia, ki konei ta tatau hui, kaati mo ena, hai aha koa te ngaro atu o nga tangata o Matatua, na tatau hoki i aha, ahakoa iti matau i tae mai nei, he mano he rau kai roto ia matau, ia. Hatua o Whakatane Rangitaiki, pau katoa mai nga mea i noho atu date Wakaunua Netana, Tupara, pau katoa a Tuhoe, kovvai ma hoki ena i ngaro atu na, ka mutu au, ka tu ko Ruru te Wakaunua koi ra ano a matou kupu, kua kiia kua paahi, kua tomo kite whare, kua whiu te kai, ka rawe ra to te kaki tona hoa riri, i te po ka mihimihi, katahi ano ka tu ate Awanui kite korero, ka tu ano a Taia me Mokomok, Tairua me, Liewita, toko rua o Ngai-Tai i tae mai, kotahi te me ma ko Haaka, ko Takatua tetahi, he nui nga korero i puta i.tenei po, ka mutu, ka tina i te po, i te ata i te 10, o nga haora, ka hui katoa mai nga hapu kite whakarongo i ngo mahi a te Kaunihera o Matatua, te mea tuatahi, ko te panui i nga mema. 1. Pouwhare. 2. Wharepouri. 3. Turakuraku 4. Haimona. 5. Merito. 6. Toki. 7. Mokomoko.

Nga mea tenei i tae uiai, nga mea kaore i tae mai, ko Erueti Matua, Kopae Hiwawa, me MiKa, i mun i tena ko nga reta a nga me ma kaore i tae mai, te tuatahi na Hiwawa, Kaore i whakaaetia tona ngaro nga atu ki ana tureiti, hei 3, tenei, a turaKina atu hoki ia, te rua na Erueti, i whakaae te Kaunihera kia .ngaro atu tenei, na Mika, i whakaaetia tenei, na Kopae i whakaaetia tenei, i muri i enei Ko nga uioni taake kun, na Erueti i homai kia Hatua, maana e mau mai Ki te ivauuihera, e £4, na Mokoinoko e £2 As Od, na te Pouwhare e iSS, na Men to £2 5s Poihipi, moni a te ilerewmi nana i mau mai, i te mea na te Kaunihera i turaki 7/6, V\ harepoun Jb'6 Ids, i'uraKuraku £5 17s tfd, hill katoa enei.modi, £2O 17s (id, i mun o enei Ko nga motmi a Mokouioko; ara a te WhaKatohea katoa. 1, He tono kite Kaunihera, kia tuKua atu te inana o nga marae ki nga haahi a te Atua, ara, istHanuere, Ist Hurae, Ist Mei, Ist Noema, i nga 12 o nga uiarama katoa, he ra nunui enei naratau, ko te wliakatau tenei, me haere tonu i runga i nga ritenga o te paeroa, i nga hui katoa o te rohe o Matatua, a me whakarongo nga Tiamaua o nga komiti marae l nga Korero e homai ana e te iwi, mo runga i nga ratapu a nga Haahi katoa, i runga i nga tikanga e kitea ana e ia he tika. 2; Kia whakakorea he whare karukmii a te maori ki nga rota pakeha, ko te whakatau kaore e taea, engari uie whakakore i nga rota maori, te take, kua kitea nuitia e te rohe o Matatua he kino kai aua whare, he taliun no nga taane kite whakakino i nga kotiro maori, te rua he whakakino i nga tainariki kura, kua tino tawhiti atu i a ratou kura, i ruuga i aua iuahi<, e liapu poriro anaetahi kotiro maori iaua mahi.

> 3. He motini, kia hoatu nga nohahoa kua watea nei mo te Whakatohea katoa, te whakatau tenei ae, kia 1 in o te Whakatohea kia 1 mo Waikare-:»o----ana.

4. >sa Te E-anui Waaka, he tono Ida whakamanaia ia hei minita mareiia wahine, kia pera tona mana me in/a mana o nga minita Mihinare, Katorikate whakatau tenei, ma te minita mo te taha maori e whakaae kaore ma te Kaunihera, kaore e taea. ■'•■ 5. Akuhata Te Kaha, e tono ana kia ar.iia e te Kaunihera nga pakehae ha-, ere pokanoa ana ki. te/p.upuhi mann 1 nga whenua maori,.te whakatau tenei kaore te Kaunihera, engari m i nga tangata tonu no raton nga wheniia e tuku, e kati ranei, e whakarite ranei he utu mo te haere nga, engari me panui rawa kia kitea e nga tangata, me nga ingoa o nga tangata hai tuku ia ratou kia haere i rnnga i nga wheniia maori pupuhi ai. 6. ISa Haimuna, he mea kia whakaaro te Kaunihera kite Awaiti Rangitaiki, kei'te katia e te poari, i te mea he rerenga poti tima piriki waka, tunga hinaki pa tuna, te whakatau tenei me tuku he reta kite ropu pakeha, kaua e katia taua awa, ma te apiha e tuhi atu taua reta. 7. Kia utua te Pirihimana e 5/- nga tangata heri kara, hepauna mo nga kai ae katoa nga mema. 8. Warana Mokomoko, kia nekeliia te utu mo te Piiihimana, kia 10/- mo ia hui, whakatau kaore e taea, he kore mahi na te Pirihimana. 9. Rewita, kaore ano ranei i tae atu te kite Kaunihera ia Hiratai, utu whaina, i te ra o te Kirihimete, Pouwhare kaore ano, ko taua tangata me ' hamene ka whakawa e te komiti, kite kore e utu r me tuku mai te ripoata ki ahau me nga whakamarama i te take i

kore ai e utu, i muri i tenei ka tu a te Wharepouri, te hui ia Hepetema ki.au ki Ruatahuna, ae katoa nga meuia, kia orate Matuhi, kaua hai hoha. Te Pouwhare, Tiamana o te Kaunihera o Matatua. ( Ruatoki, Hune 14, 1905. •