TE NOHANGA OTE ROERA KOMIHANA.

Matuhi, Volume II, Issue 90, 14 June 1905, Page 2

TE NOHANGA OTE ROERA KOMIHANA.

I nanahi nei ka noho te Roera Komihana ki roto kite Paremata, kite whiriwhiri i nga tikanga mo Porirua, me era atu whenua onga maori i tuku ai, kite kaitiaki whakahaere matauranga, Ko nga tangata o taua hui Roera Ko Ta Heemi Peiiekaha (Sir.-Jas. Vrendergast) Ko TeKuiki ( Mr. W. H. Quick), Ko Te Wat ere (Mr. H. S. Wardell), Ko lliaia 11 u tan a o Waipawa. Ko te kai korero tuatahi i karaugatia, ko Kaata (T. J. Carter) Hekeretari o te iloopu whakahaere o Porirua, (whenua tuku whakarere) Ka mea ia ko te maha o nga Eka o tenei whenua (tukuwhakarere), e 500, nga eka, a ko te moni i whakataua e te Kavvanatanga mo taua waahi e £4oou, a i riihitia taua waahi ki nga kai whakahaere o Wireinu Tirete, Kua mate mo nga tau 14. mai ia liur.ae 1894, mo te £2OO, i te tau.

Ko te roanga atu o nga korero a tenei kai korero, i whakanekehia, kia watea ai ia kite hanga i tetahi pukapuka whaka-kaupapa i nga mahi, me nga huai puta mai i roto i taua waahi. Ka tu ko te Atirikona Whanakooti, kai korero tuarua ka mea, Ko nga Kai tiaki o Porirua (whenua tukuwhakarere) Ko te Pihopa o Poneke, Ko Teporoto (Rev. T. H. Sprott) menga Matini (Messrs. T. P. Martin Ko Torohaata ((}. E. Tolhurst) Me Eirataifa (Edwad Anderson) ki taana whakaaro

me aata tatari marie ratau kia whakahemo ra ano nga korero a tetahi taha hei reira whakaputa ai i ta ratau whakautu, Kaore hoki a ia i whakaaro kei te tiiarama ta ratau whkaaro, kia tiro ma tetahi huihui iiangatira el whakatakoto e whakahaere tenei take. Ka 40. ona tau e noho ana i rotoi (te taone o)Poneke, 1 kite ahau i roto i te pukapuka, tuatahi whakaatu i nga mahi a Pihopa Herewini i te vva e ora ana ia, i noho te Pihopa ki Otaki i a ia e torotoro haere ana, ka haere atu ia ma runga i nga whenua maori a tae nca ia ki Porirua, No taua \va ka tukua e nga maori taua waahi, hei tuunga Kareti (Porirua College), I roto i tetahi reta i tuhituhia e Pihopa Herewini i te tau 1819, Ko taua tuku whakarere no te tau 1848, A i roto ano i tetahi o nga reta a Pihopa Herewini i tuhi ai o te tau 1851, E ki ana, Ko taua waahi i Porirua he mea aata tuku whakarere mai e nga maori (ki' a ia) hei tuunga Kareti, whakaakoranga i nga tamariki maori, pakeha, ki runga ki nga tino tikanga hou i vvhakaaetia ra kia Te Kuiui Wikitoria, mete \vhakaako ano i nga tikanga, mete whakapono ki to tatau Ariki kia Ihu Karaiti, Ko te tino hiahia o te Pihopa i taua wa kia whakaturia he Kareti (College) hei akonga i nga niatauranga nunui ake. A he waahi hoki e hangai ana ki

waenganui o te wehenga o te motu tonga, i tenei motu, he mea whakaatu ki a ia e Pihopa Aperahama, taua waahi i te 1865, Ko taana whakaaro tera i nga vva katoa, Ko taua kura mo te whakaako i nga matauranga nunui anake, Heoi, K tore te kai tiaki e whakaae kia hanga'ta, he Kura mo nga ra ki reira, 1 tukua e Pihopa Herewini kia Te Rewerene (no muri nei i.Pihopa ai) Harawira nga tikanga katoa mo taua kura.

Ko taua tuku, he tuku whakarere na nga raaori i taua whenua, hei kura akonga i nga tainariki maori pakeha hold, E hara i te tuku mo te hapu anake i roto i taua takiwa, Engari he whenua i tukua mo nga iwi katoa i raro i te man a o tona Nui o (KuiniWikitoria) Kaore tahi he tikanga o te ropu whakahaere o Otaki ki to Porirua ropu, ki taana whakaaro e na e pa he raruraru rnehetnea ka whakakotahi atu te ropu o Porirua ki to Otaki ropu, Kua tukua atu te whakahau kite kai tiaki i te tino kupu a te Hui Hinota, kia whakapaua te moni e puta"mai ana i Porirua ma nga tainariki o te Taihauauru, e nuku atu ana te matauranga i nga kura maori tuturu, o te Hahi o Inga'rangi, 1 runga i te kali a o taua whakahau, ka whakaturia he kura ki Wairarapa, a i hoatu ki nga tainariki o reira, i puta ake nga matauranga i o etahi, Ko taua kura i tino wehea mo nga tamariki maori anake, ko tona hiahia kia neke te pai o nga tikanga (o te kura) o Wairarapa i roto ite whakaaro kotahi kote Kareti nui kotahi' i pai atu i nga kura pakupaku e rua, Ehara i te mea tino tika rawa kia whakaturia he whare kura ki waengariui o nga kainga faunui o te iwi maori ko te take e kore e aronui te whakaaro o nga tamariki kite kura, ka whakaaro ke ki o ratou matua whanaunga, ranei.

Ko te whenua i Karewira (Clareville), Wairarapa, na, nga moni whakatokoto o Haringitana (Harrington Fund) i utu taua whenua, kahore i eke atu ki te moni whakatakoto, o Porirua. Ko te moni whakatakoto o Haringitana he mea hoatu kite Pihopa maana atu e whakahaere i runga i taana i whakaaro ai he me tika. Ki taana whakaaro i tatuu te whakaaro o nga Kai-tiaki kite whakahaerenga i taua tikanga kua

mahi nei i naianei. Kaore hoki ratou (nga kai-tiaki) e hiahia kia whakaputaketia i ta ratou (Te Pihopa me ona hoa) i whakaatu ai. Ko te tino take o te raruraru o nga maori o te Taihauauru, mo te haereki Wairarapa, he, Iwi, ririri, kia raua, engari ko aua tu mahi no nga tau e 50, e 60, kua h'ori nei, kati ko aua toki me nehu atu i tenei wa. Kite whakatoputia a Porirua raua ko Otaki, katahi ka ngoikore nga tikanga kua oti nei i naianei, a ko te kura i Wairarapa kua kore e nui ake i hga iiura pakupaku nei. Ki taana whakaaro tera e pa he mate, mehemea ka whakanekehia mai te kareti i Kereawira ki Porirua, ki Otaki ranei. Ko te tikaiiga marai.ua ia kia, whakatuturutia nga mahi me nga tikanga o taua kura, mete akiaki ano, ki runga ki nga mahi e hangai ana e whiwhi ai te maori kite Matauranga. Wairarapa Taima. Hune 3, 1905.