TE NOHOANGA OTE HUI KAUNIHERA WHENUA MAORI.

Matuhi, Volume II, Issue 90, 14 June 1905, Page 5

TE NOHOANGA OTE HUI KAUNIHERA WHENUA MAORI.

I tu ki Poneke i te 23 o Mei, 1905 Ite 11 a.m.—Ka tuhera te Hui. Ko nga mema i tae ki taua hui. Te Teputi Tiamana, Ropata Himi (Kai Rehita). Mema H. P. Tunuiarangi (Ka Rahui Whenua Purotu.) - „ lhaia Hutana. „ Mohi Te Ataihikoia. ~ liupuha Te Hianga. Te Tiamana.—Taku whakaaro mo nga Keehi, ara, mo nga tono, kua takoto nei ki o tatau aroaro, me whakahaerc ko nga tono o tawhiti i te tuatain, patai kinga mema, e pewhea ana to koutou whakaaro.

Nga Enema ae me pena te whakahaerenga.

Tiamana.— Patai-kin&a kai whakahaere o aua Keehi, ko e when Keehi e vvhakahaere i te tuatahi, ka tu inai a Te Pereiha Tuki [A. L. D. Fraser] ko ana Keehi mo te tuatahi. Mete hoa o Piata Roia, oMahitaone, ka taunaha ko ana Keehi mo muri iho mehemea kite whai tairna i mua ote wa mo te kai. Ka tu ko Ropata Waari Teiti Roia o Kereitaone Noota, te whakahaere i te Keehi a te Wainohu Te Huki, me etahi atu, ka mea atu ki Te Kaunihera me vvaiho ana Keehi mo te rua2p.m.onga haora, ma hue ihoe noho ana. Heoi i whakahemo katoa aua Keehi te uiui i taua ra. No te 11 o nga haora o te 24 o Mei, : 905, ka hui ano ratou kite whiriwhiri i nga whakataunga o aua Keehi, i te 3 p.m., ka mutu, ka hokihoki ki o ratou wjia're. Otira, i nma atu o to ratou wehewehenga, ka whakarite ratou me huihui katoa nga rangatira Maori kei Poneke nei e noho ana kite Werengitana Hotera, i muri o te hapa, kia kitekite a me kore hoki he kupu korero i etahi o nga rangatira i na huihui tatou. 1 muri o te hapa, ka huihui nga metna [o te Kaunihera o te Ikaroa] me nga rangitira i rokohanga e tana huihuinga ki reira. Te rangatira tuatahi i tu kite whakapuaki i ona whakaaro mo nga mahi a Te Kaunihera. Nireaha Tamaki:— Ka mea ia, te Kaunihera me nga rangatira. E nui ana te mihi me te hari o toku ngakau mo runga i to tatou huihuinga mai i tenei ahiahi ki roto kite whare i noho ai o tatau hoa, nga kai whakaaraara, tautoko i nga mahi mo te motu, mete tangata i te wa, e ora ana ratou, kua ngaro atu ratou, ko a ratou mahi kua waiho ake ma tatau, e whakakorikori, e hurihuri,

i ria alma e titiro nei, ki tonu te ruuma nei, mehemea ano ko nga \va i a ratou kua ngaro ake nei, tenei ahuatanga, e hoania, enui ana, te uiihi, me toku koa, mo taku tupoiiotanga mai ki tenei ra huinga o koutou, ara ko toku whakamihi tenei, mo te pai mo te marama 0 a koutou whiriwhiringa, whakataunga hoki, i nga keehi i whakatakotoria ki o koutou aroaro. Marama ana toku kite atu, to te tangata kuare nei, ite tika i te pai, o ta koutou whakahaerenga me a koutou whakatautaunga i aua keehi, otira lie hangai ano ki runga ki nga raraugi b te ture, na reira he nui rawa te whakaiui.haro mo tenei mana nui kua t-ukua mai nei kia tatau, ma tatau ano ma te iwi maori e aata tirotiro marie nga tikanga e pai ai te w.hakawhiti a te tangata i tona paku oneone, te hiahia whakamate ranei a te tangata ia raua ko tona maramara whenua. Kaati kua whiriwhiria e kouton aua keehi, ko nga keehi i marama e tika ana mo te hoko whakawhiti, mo te hoko ranei kia riro mai ai he moni hei whakapai uvo etahi waahi atu ona o ratau ranei. Ko nga keehi tono, hei hoko noa, hei riihi noa ranei, e tika ana ano ena tu tono, kia .vhakakorea atu te whakaaro o te tangata, o nga tang-rta ranei e tino hiahia ana, kite whakangaro i ona paku oneone, e toe nei kia ratau, a kua araia nei e te ture nga hoko pera 1 na e hapainga nei e koutou. Kote kaupapa hoki ia, hei whakatikatika ia tatau, me o tatau taonga kite peka ke te hiahia, menga whakahaerenga, e takahi ana tena i nga rarangi o te ture;

Ko te korero e rangona ana e oku taringa i nga wa katoa, ko te whakahe kite Kaunihera whenua, me ana tikanga katoa mete ki ano i tenei kupu

ka mate tatau, kaore he ora e puta mai i rotoi te Kaunihera na, mo tatau. Kati kua kite, kua rongo atu nei i a koutou whiriwhiringa, te mea nui-i tae mai ki roto ki toku ngakau he hart mo te pai, o a koutou whakataunga, ki toku whakaaro he mea nui he taonga nui, he mana nui tenei, hei wkakatokotu. i o tatau ngakau ki runga ki tenei mana nui kua tukua mai nei e to tatou Kawanatanga kia tatou. Kati he ki atu hoki naku kia koutou kia kaha, kia u, kia whaiti hoki, te whakahaere, o enei takiwa e rua o Rongokako me Tamatea. Heoi nei aku kupu mihi kia koutou, kia ora tatou katoa. H. P. Tunuiarangi. E whakamihi ana hoki toku ngakau mo toku kitenga ake i te tokomaha rawa o tatau e noho nei, i roto i te whare nohoanga o nga Rangatira, kua ngaro atu nei ratou, ia tatau ko o ratou alma tanga me o ratou nohoanga kua unahue ako ia ratou hei tirohoanga kanohi ma tatou, hei whakamahara hoki kia tatou i a ratou tikanga atahua kua mahue ake nei ma tatou e hurihuri e whakatutuki, e pewhea ranei. Waihoki e nui ana hoki te whakapai atu, oku, mo tau titiro, me tau whakaaro, me tau whakamihi, ino tou tuponotanga mai ki tenei ra huihuinga o matou, kua rongo kua kite tou hinengaro, i te ahua o tenei mahi. i Kei te pena tonu me tau kupu e ki mai nei, ko te Ture te kaupapa ae, koi na, he mea hanga rawa te kaupapa no muri, ka whakatuturia nga kai hapai i nga tikauga otaua kaupapa. Na reira hoki, kaore e peka ke, ahakoa te kaha o nga korero a nga kai whakahaere o nga keehi, kite kitnai kia matau i roto i a ratau whakamarama i nga take o ia keehi, kua whakamaramatia e ratau kite Kawanatanga a kua whakaaetia e

te Kawanatanga aua keehi, kia wetekia nga here kia ahei ai te hoko te riihi ranei. Heoi kaore o matau whakaaro i oho rere, i aronui atu hoki ki runga ki aua tu whakamarama, Notemea he mana nui tonu i tukua ki nga Kaunihera whenua inaori, mo runga i enei tu tikanga, Engari i aata whakaaroarohia ano e matau i runga i ta matau i kite ai he mea tika, na reira, he maha nga keehi, o nga keehi i whakamaramatia mai ra kia matau kaore i whakaaetia, Engari ko nga mea ano i hangai ki runga ki nga rarangi o te ture, nga keehi i whakaaetia e matau. Kaati ake enei kupu mo runga i te kupu i kiia ake nei e koe mo nga whakahe a etahi o nga iwi o nga motu nei, e tika ana kei te pena ano te rongo a oku taringa, kaati kei te pai, mehemea kua kitea e ratou te tikanga pai (a kua riro muri ranei ia ratou te mana) e whiwhi ai tatou ki te pai kite tika kite ora, e pai ana ano kia whakaatutia kia tatou, kaua tatou hei waiho i roto i nga tikanga pohehe pokaikaha noa ai, otira, ki toku whakaaro, kaore tahi he mate, kei roto i enei mana kua homai nei kia tatou Te Kaunihera whenua, mete Kaunihera marae, ko nga kaupu tenei c whiwhi ai tatou te iwi maori, kite Atahuatanga o nga mea katoa, e tata atu ai tatou ki o tatou hoa pakeha, e tiuo rite ai hoki, a tatou mahi katoa, kite kore tatou e ngakau nui ki whakarite l nga tikanga o enei kaupapa, katahi ano ahau ka ki i tenei kupu i te mate, engari kaore ahau efwhakaae kia pena tatau (te iwi maori) kaore hold ahau e pai kia waiho tonu tatou te iwi maori, hei whakamanuhekotanga, hei whakakuaretango ranei ma o tatou hoa, engari me tokotu te ngakau, me uru ki roto, titiro ai, i nga

mea tika i nga inea he. Ko nga rnea e kitea ana e tatou o nga rarangi e pakeke ana e taumaha ana, ki runga kite iwi inaori, me inoi ki to tatou kawanatanga kia whakainatnatia Ida whakangawaritia, aua ahuatanga, kite whakaaro ake hoki, e na e whakarangona mai ta tatou inoi, i runga i tenei ahua, kna tnatua kua Tamaiti, kua Tuakana, kna Taina. Engari ki te nolio tonu tatou i runga ia whakahe ia mangere, ia whakatangatake ranei, mo enei kaupapa, e kore rawa tatou e whivvlii kinga taonga o maraeroa.

Kaati mo hoki ake ano taku korero mo te aue noa a nga iwi o nga motu nei, he ki tuturu tenei naku kaore tatou e pangia e te mate mehemea ka u tonu ki enei kaupapa ko te tikanga anake e pa mai ai te mate kiia tangata o tatau, maana ano a ia e whakauiate, i te kore whenua, i te kore ravva, maana ano, ara, ma tatau ano e takahi i te ture, kite moumou noa kite tuku noa atu ranei mo tetahi tangata, i runga i te utu kore noaiho. Na, ko te mate nei tena, kite u te pupuri a ia tangata i ona paku waahi, ka whakapau i tona kaha kite mahi i tona whenua me ana taonga, ka whi- : whi ano ia kite ora mona. Ko nga Kaunihera hoki i whakaturia ai hei arai hei tirotiro, hei uiui i te whakaaro moumou o te tangata i ona taonga, Hei whakahaere. hei whakapai, i nga mahi mo nga whenua o te hunga ngoikore, kore moni hoki, mote hunga hoki kaore rawa atu a ratau na moni, mo enei tu tangata, ka whai ringaringa, ka whai waewae te Kaunihera kite tango mai maana, e whakahaere- e whakapai anake i aua whenua i runga i te aata tono marie kite tangata, ki nga tangata ranei nona aua whenua, kaore e penei mete korero a etahi tan-

gata e korero nei, ka uiurua noatia atu e te Kaunihera whenua pera, i nga tangata nona aua whenua, kaati kei te pohehe te whakahua i enei, kupu. Engari e tango ana te Kaunihera inaana e whakapai aua whenua e takoto huhua kore ana, kia puta ai he painga kite tangata, ki nga tangata ranei nona, aua whenua, mete koroni hoki.

Ko nga whenua o nga tangata ora nga tinana, ora hoki te pakete o tona tarau, ara, Hapu Iwi ranei, e whiwhi ana i te moni hei whakapai mo te nuinga atu o ratau whenua, kaore e pa atu nga ring iringa o te Kaunihera ki aua waahi, koia ahau i whakaae atu ai mo au kupu mihi mo nga taonga o te hiinga mate, irieoi nei aku kupu ake, mo runga i an kupu.

Kia ora tatau katoa Ka tu ko Mohi Te Ataihikoia:—

Kia ora ano tatau nga morehu e noho nei i roto i te whare o nga Rangatira ria ratau nei 1 hanga nga tikanga mo ratau mo tatau, na, a ratau mahi, me a ratau wawatatanga naana matau, tatau. i karanga kia tae mai ki roto ki o ratau whare, i kitekite ai tatau ia tatau i tenei wa.

E nui ana hoki toku koa, mo to tatau huihuinga i tenei ahiahi, ki roto ki tenei whare o ratau, e hoa ma rangatira o te motu nei tena ra koutou mete aroha o ratau ma kua ngaro atu nei ia tatau, kaati ko a ratau wawatanga kua waiho ake kia tatau hei hurihuringa, hei tirotirohanga, hei manaaki ,hei pewhe"atanga ranei ina tatau. Otira, tenei kua tae rnai ki to ratau marae, kite hurihuri ito ratau taonga tenei kua kite iho i te atahuatanija o ta ratau, o ta tatau taonga i hanga ai hei whakapai, hei whakatika ia tatau.

Na reira ahau ka ki ake, Nireaha, e tika ana o kupu me o mihi kia matau,

ki nga kai whakakorikori i tenei taon»a o ratau ma, o tatau hoki e ora nei, e kore tatau e kite i nga pai, i nga kino o enei taonga uieheuiea kite takaiawaho tonu tatou, engari me uru ki roto titiro ai, i nga waahi e tika ana, i nga waahi e he ana, penei me au me tend tangata tino whakahe, mo nga mea e he ana, kai roto au e titiro ana i ona tika i ona he. i runga i te kupu a IV mahau i ki ai kaati tatou ki runga Id te kupu nei kite whakakore, me eke tatau inaianei ki runga kite kupu nei kite ae, e uru ki roto titiro ai, i ona tika i ona hee, kaati kua kite iho ahau ite pai, mete marama o tenei tikanga e tu nei, e whakahaerea nei e matau, » kite whakaaro ake hoki era ano e penei te ahua, mehemea ka aata whakahaerea i runga ano i nga rarangi o te ture. E era atu Kaunihera whenua o nga motu nei. Tera atu ano te mahanga o ana kupu. Ka tu ko Ihaia Hutana, raua ko Rupuha Te Hianga, i muri mai pera tonu a raua kupu me a o raua hoa. Ka tu ko Patena (No Ngati Tuwharetoa) ka mea, tena koutou e nga rangatira ote Tai Rawhiti mete upoko o te ika a Maui, menga rangatira hoki o tera motu o tatau, kia ora koutou,

Tenei te mihi atu nei toku ngakau i au e whakarougo atu nei, ki a koutou korero, whakamarama hold, i nga ahuatanga o nga taonga i tukua mai nei i to tatou kawanatanga, hei tirotiro hei whakahaere ma tatau, na reira e nui rawa ana toku koa, mo toku rongonga atu i nga whakaaro, menga whakahaerenga kupu, a nga kai whakahaere o tenei Kaunihera o tatou.

Heoi me ki ake hoki ahau i waenganui. ia koutou, kei te penei ano nga tirotirohanga, menga whakahaerenga a tera Kaunihera'o tatou (A.otea Kanni

hera) e tika ana mehgmea hangai fa whalvahaerp, e na ano tatou e late i ona hMj kaati.ra, iha koutou i kinei kua kite i te, pal i te tika .6 enei kaupapa, ae, e tika ana,' erigari ma tatou ano e whakahqha, e wnakarere ranei e kpreai tatou e whiwhi ki ona painga. Heoi nei aku kupu kia ora ano tatou katoa. E hoa ma e nga Rangatira nana nei, nga kupu i ruinga ake nei, kei riri koutou ki ta koutou uiokai, mo te mahuetanga o etahi waahi o a koutou whai-korero, ko nga kupu ano i ruau iriai i au, koia i utalna atu nei ki ruuga ki ta koutou maim, kia kite o koutou hoa, i ena waahi o nga motu nei, ki a koutou na kupu i kite, ai, mo ranga i enei tikanga:—: mo Kaunihera whenua me Kaunihera marae. E nui ana hoki toku pouri mo toku korenga i aronui kite aata titiro marie i nga kupu e he ana, otira ma koutou e whakatika iho nga waahi e he ana. Heoi ano, kia ora koutou. VYainohu Te Huki, Teputi Etita.