THE MATUHI PRESS. Wenerei, Mei te 3, 1905. TARI O TE Kaunihera.

Matuhi, Volume II, Issue 85, 10 May 1905, Page 1

THE MATUHI PRESS. Wenerei, Mei te 3, 1905.

TARI O TE Kaunihera.

Te huinga tua tahi a te Kaunihera o Eongokako i raro i te Kai-Tohutohu hou, i runga i te whakahau a te KaiTohutohu i tu ki Papawai, i te 29 o nga ra o Aperira 1905. I te 10 a.m. ka tuhera te whare, nekehia ana e te Kaunihera mo runga i te haerenga o Ngati-Kahungunu, ki Kehemane me e tahi atu raruraru. I te li a.m. ka tuhera te whare ko nga me ma i tae mai ko:— Meiha H P Tunuiarangi (kai-tohu-tohu.) Kingi Ngatuere (Tepute Tiamana.)

Haami Potangaroa (Mema) Hoani Rangitakaiwaho ~ Eruha Te Maari „ Wainohu H H Te Huki „ Ropoama Meihana „ Hona Manihera „ Whenua H Maniihera ~ Pootitia ana he Tiamana mo taua huihuinga, tu ana ko Kingi Ngatuere. Ka tu te Kai-Tohutohu kite whakatuhera i te huihuinga' ' : E Te Tiamana me nga mema Honore, e koa ana anau : Mo koutou kua hui mai nei, na i te mea kua hui mai nei koutou e hiahia ana ahau kia mohio meheuiea kei te tu poupou ranei nga mahi a te Kaunihera kei te wharara ranei tu o nga mahi. Ko toku hiahia kia tu poupou nga mahi, kia rite ai kite hiahia o te Militta Maori e mea nei, kite hinga ia te hoa riri e hara i te mea ko ia i hinga, engari ko te iwi i hinga, kite tu ahau e hara i au tenei kaha no koutou tenei kaha, koia te take i patai ai ahau, meheuiea kei te pewhea te tu a te Kaunihera," tetahi take i pouri ai au ko te korenga e karangatia te hui a Te Kaunihera kia tu i mua o te tunga o hui tau a nga upoko Kaunihera, kia whakahaere nga ritenga a Te Kaunihera o Rongokako, liei whakatakoto kite Huihuinga Toopu o nga Kaunihera, me puta atu he tangata hei ha«re kite Hui Toopu o Te Kaunihera hei man hoki i nga kupu i oti i te Kaunihera, hei whakatakoto kite aroaro o Te Timuaki me nga Tiamana o nga Kaunihera, heoi e te Kaunihera me whai kupu au mo runga i nga paina a nga komiti marae, kite kore te tangata e utu i te paina, me tnku tonu kite ringa o te Kaiwhakawao Te Takiwa, ka mea atu nei ahau ki aku mema honore tenei ano tetahi o aku, mahara, e nga mema honore ko nga mahi i mahia e te

Kaunihera tae atu ki nga paina hara m& tuku ki Te Matuhi kia inohio ai Te Kawanatanga kei te aranga Koiniti Marae mete Kaunihera o tenei Takiwa, heoi e nga honore uieina he nui te hiahia i au kia kite tinana ahau i to koutou Tiamana e noho ana i tenei hui huinga, heoi i te nui o nga raruraru i pa kia ia, ara kite Tiamana o Te Kaunihera o Rongokako heoi me haere nga tnahi a te Kaunihera.

Mate Atuao teMaungarongo koutou e awhina i roto i nga ra katoa, kia ora." 1 te 2 p.m. ka tuhera te whare ka haere nga take. (Take tuatahi.) He rnotini na te Kai 'i'ohutohu kia noho te hui Toopuo nga Upoko Kaunihera mo te tau e heke iho nei ki Papawai, Wairarapa, e whakaae ana te hui i runga i te hiahia ote kai inoi otira i runga i te mana ote Tekiona 26 o TeTure Kaunihera Maori 1900, e rnea ana "ma Te Kawana e whakarite te wa, mete waahi e tu ai te hui topu." No reira e watea ana te kai tono ki te whakatutuki ite hiahia, kite mana kua whakahutia e te Tekiona i runga ake nei. Tautokona ana e Ropoama Meihana i tuaruatia e tiaami Potangaroa, i tuatorutia e Eruera Te Maari. "Whakataua ana" (Take tuarua.) He rnotini naTe Kaitoliutohu:— Mo te Ropu Whakahaere i nga ture mo nga Pu-korero Wanaga, kia whakamanaia e te Kaunihera o Rongokako. Tuatokona ana e le Wainohu Te Huki, i tuaruatia e Ropoama Meihana, i tuatorutia e Haami Potangaroa. " Whakataua ana." Take 3—He rnotini na te Kai-Tohu-tohu :—" 1 runga i te hiahia o te iwi kite takua wahine, e noho tnai nei i Matene, kia -whakaputaina e tenei

"(>irs J. Lee) kia wliaitpana ia kite Were mai kite tirbUro V nga uiamae b roto i te rolie b Roiigbkako.'* 1 tautokb katpa nga meina i tenei liiotihi. ; " Whakataua aha." / \ ' -\Vnenua Hi ManiheraV— a "E "iriehtmana, aria kia tonoa e Te Kaunihera te tauira" (kape) 6 te Kaihaiia i tukua e te Kaunihera 6 Kurahaiiuo." , v Walnoftu Te lliiki :-^-' > Mehemea kaore e whai.mana te Kaunihera kite tuku Raihana irio taua wahirie, he inea paP me* toha' kite Te" Kawanatanga tetahi tikanga ,pai,' meheinea kei te whaimaha t'ohu Te Kauinhera kite tuku . Raihana, me tuku eTe Kaunihera he Raihana i rii'nga iibha maria." Hon a Manihera:—" Me titiro tatau mehemea tixk ' 'whai-tTwhiVete taua wahirie i IV : Kawanatanga,;katahi ka par te tuku IMihana jaao^taiia,W*anme v : note inea kaqre' ne fiwliikete o taua wahine," . . . .'■■ Katahi Te Taimaria ka tahuri kite whakamarama.' • Itu ake'aho etahi o nga mema'ki'te korero mo terie'i. take, a whakataua ana i runga i te penei na:— "Ma te Kai Tohutohu e tbno kite Minita ino te taha Maori mete Tumuaki o nga Kaunihera." Kai' Tbhutohu : *' Me tuku toriu e te Kaunihera he Raihana, i raro tbnu i toha maria nie te' whakaatu atu ano ki Te Minita nib tenei ahua'tahga." "Whakataua aha i runga i.'te pen'ei na:—"Me tuku tbnu he_ Raihana nib taua wahine, hie te wHakaatu-atii ano kite Minita, mete Tumuaki." (Take 4) Taiawhib Te Tau :—". He apiti kite take t'uaru'a.' E hoa kua oti koe e te Kaunihera o R'ongbkako te whaka-inaria hei meiha ino te Ropu whakahaere i riga" ruuri' nei 'wnaka'haerehga ma nga Pu Kbrerb Wananga

a nga Tiipuna, kia whakawhaititia ki roto kite ■kaWeriata kotalii, ina nga ihotu e rua 'ii'ei. He torio atu" tenei ia koe kia tae mai ki Taiha'ki-niiiarUa i te 5 o nga ra b Huiie, 1905, kite whakarite i enei 'feupa kua'oti- nei te tuhi, nga ingoa, ko Aianahi Paewai. 'ftirealia'Tainaki. Ihaka Rautahi. 'Hoera Rangiwhakaewa. ' Tapapa Rautahi. Tawhai Rangiwhakaewa. Hoani RangitakaiWaho Ilbri Te ; Huki. -. Tamaiwha kaki tea. Meiha H. P. Tunuiarangi. Tautokotia" ana e When'ua H. Manihera, i tuaruatia e Ropbaoia Meihana, i tuatorutia e Haauii Potangaroa, whakataua ana, " ko te tauira tena mo ' nga tono ino nga tangata." Ka rnutu nga take a te Kai Tbhutbhu. (5.30 p.m.)—Ka neke te whare mo 'iriiiri i te kainga. ' (7.30 p.m.)—Ka tuhera ano te Whare. Wheriua H. Manihera :—He motini " me tu putuputu he hui ma te Kaunihera i roto i e nei inarama e 'waru e toe mai nei. a tenei Kaunihera Tdataea ai te whakawhaiti nga'mahi a tenei Kaunihera, i mua atu o te tunga ote Kaunihera hou,ara, e nei take e what ake nei:— ' 1. Nga kaute moni a Te Kaunihera. 2. Nga rehitatainariki whanautanga, matenga hoki. I tautokona e Hoani Rangitakaiwaho i tuaruatia e Ropoama Meihana, i tuatorutia e Haami Potangarba. Tukua ana te podti whakataua ana. H; Ranffitakaiwahbi —Kia wlia hufnga i roto i tenei waru marama, i taiitokona e IS. iVLeihana i tuaruatia e H. Potangaroa, tukua ana te pooti.

Whakataua ana. Katahi Te Kaunihera ka whakahaere i nga ra hei huinga mo te Kaunihera oti ana hei te 16 o nga ra o Mei, 13 o nga ra o Uurae, 14 o nga ra o Hepetema, 16 o nga ra o Noema. Whakataua ana i runga i te penei na i Hei te huinga o te Kaunihera i te 16 o nga ra o Mei, whakatuturutia ai te 13 o nga ra o Hurae hei te huinga o te Kaunihera i te 13 o nga o Hurae whakatuturutia ai te 14 o nga ra o Hepetena hei te huinga o te Kaunihera i te i 4 o nga ra o Hepetema mohiotia ai te tuturutanga o te 16 o nga ra o Noema. Tiamana':'—"Hei whea he waahi he tunga mo a tatou hui? Eruha Te Maari:—"Hei Papawai tonu nei." Hoani Rangitakaiwaha:—E tuatoko ana au ki Papawai. Ropoama Meihana:—Kia rua nga huinga o te Kaunihera ki Ngataue ward. Wainohu Te Huki:—"E tautuko ana au i ta Ropoama Meihana. Haami Potangaroa:—"E tautoko ana au i ta Ropoama Meihana." Whenua H Manihera:—"Hei te taone he huinga mo te Kaunihera kia rite ai te tauinaha kia ia mema kia kore ai e taumaha ki etahi o tatau." Hona Manihera;—"Me homai ki au tetahi o nga ra o te hui, notemeakaore ano kia hui te Kaunihera ki toku marae no reira au ka tonoki te Kaunihera otira me waiho kia kotahi te ra ki ia marae. Itu katoa nga tnema kite korero mo tenei take. Whakataua ana i runga i te penei na:— Ko te huinga i te 16 o nga ra o Mei kei Papawai. Ko te 13 o nga ra o Hurae kei Ngat&uewaru, ko te 14 o nga ra o Hepe-

tema kei Papawai, ko te huinga ia Noema kei Ngataue watu. Wainohu Te Huki, he motini haere te kai rehita o tetakiwa Kaunihera o Rongokako (Whenua H. Manihera) kite whakatutuki i nga rehita mo nga tamariki kua w'hanau me nga rehitatanga o nga tangata ma te (o te tau 1901), ara, ki nga waahi kaore ano kia oti nga rehitatanga. (Taimana, Patai kite kai Rehita) kei te mana ano ranei koe kite rehita? Whenua H. Manihera:— u Ae," me tona whakamarama ano i nga take o te roa o te Rehita. Hona Manihera:—" He tautoko i te motini." Wainohu Te Huki:-—" He whakamarama i tona motini, kaore etahi o nga mema e mohio kite whakahaere i nga pukapuka rehitatanga, ara, kite taha reo pakeha." Haami Potangaroa:—"He tautoko i te motini." Whenua H Manihera:—" He tautoko i te motini me tona ki ano, "ka taea notia atu te mahi nga tauira (form) otira ko te whakaurunga ki roto i te pukapuka nui o te koroni ka he, notemea kia whai-tiwhikete tonu mo te matenga o te tupapaku katahi ka pai Otira me whakamatau. " he nui tona whakamarama. Kua whakataua i ruga ano i te ahua o te- motini. Wainohu Te Huki, He motini:— Me tuku kite pepa o te Matuhi whakahau i nga tangata e whanau ana he tamaiti ia ratou wahine kia tuhia te ra mete tau i whanau ai. Wainohu Te Huki:—" He whakamarama i te motini. Haami Potangaroa:—" He tautoko me etahi o nga mema. Whakataua ana. Hona Manihera, he motini:—" Kia whakaturia he Hekeretari mo enei

xnarama e waru o heke iho nei, tautokona ana o nga mema. VVhakataua ana. Hona Manihera":—" Ka whakahua i tana tangata ko Putaitai A. Tuhokaixangi. (iiauaana) :—" Kaore au e whakaae notemea ko tonei tangata he karaka no te komiti o Rakaiwhakairi, hinga ana te wfiakahua. Whenua H. Manihera:— u Ka whakahua i tana tanoata ko iiare Hanoitakaiwaho, i tautokona e nga mema. VVhakataua ana. Hona Manihera, he niotini:— li Me utu taua Hekeretari i enei waru marania. Tautokona ana e nga mema. VVhakataua ana. Whenua H. Manihera, kia riina pauna. Eruha Te Mari, tautoko. Hoani Rangitakaiwaho. Ropoama Meihana, kia waru pauna. Wainohu Te Huki, tautoko. Hona Manihera, tautoko. Haarni Potangaroa, tautoko. VVhakataua ana kite £B. Hoanißangi takaiwaho, he motini:— " Kite he te whakahaere a taua karaka me whakaujutu tona karakatanga." Whenua H. Manihera, he Menemana:—" Me utu ia mo te wa anake i mahi ai ia," Ropoama Meihana tautoko nie etahi o nga mema. Whakataua. ana. Wainohu Te Huki he motini:— Me utu to tatau karaka (Putaitai Anaru Tuhokairangi) e mahi nei i a tatau take." Tautokona ana e nga mema. Whakataua ana. Whenua H Manihera kia 15/- herengi Eruha Te Maari 6/- Ropoama Meihana 12/- Wainohu Te Huke tautoko i te 15/-, whakataua ana 15/-. I te 10 p.m. ka neke te whare mo te Mane 10 a.m.

Papawai, Mei 1 1905. I te 10 a.m. ka tuheraano te whare. Ropoama Meihana he motini:— "Mo te komiti marae o Maungarake kia pannitia ki roto i te Matuhi." 1 tautokona e Te Wainohu Te Huki i tuaruatia e Hona Manihera i tuatorutia e Haami Potangaroa. VVhakataua ana kia pannitia kite Matuhi mete Kahiti, koia tenei taua komiti:— Pahira Anaru (Tiamana.) Reiri Maraetai (Mema.) Hemi Hapakuku „ To ratou rohe: — Te Uruotaane, Katataone, Mangaakuta, Te Whitiotu, Waipoapoa, Taupapanui Te Whakapuni, Hurunuiorangi. Ka tutaki kite Uruotaane. Wainohu Te Huki, he motini:— Kia whakahaua nga komiti marae kia pauuitia nga rohe kainga o roto i te rohe o Rongokako ki roto i te Kaiiiti o te koroni. Ki roto ranei i te pepa o te Matuhi. Tautokona ana e Hona Manihera, i tuaruatia e Haami Potangaroa i tuatorutia e Ropoama Manihera, i tuawhatiae Eruha Te Maari. Whakataua ana. Hoani Rangitakaiwaho he motini:— Kia paahitia he pukapuka tuku atu kia Hemi Enoka, kia Te Kahu Tutura kia Manihera Ruka, kia Pirika Ruka kia tukua mai nga rohe kainga mo te takiwa o Kaingatahi i raro i te mana o te mema o Whenua H Manihera. I tautokona ana e Te Wainohu Te Huki, i tuaruatia e Hona Manihera, i tuatorutia e Ropoama. Whakataua ana. Hoani Rangitakaiwaho he motini : Kia pootitia he Tiamana hou mo te Kaunihera o Rongokako, mo te waru marama e haere ake nei. Tautokona ana e Ropoama Meihana

i tuaruatia e Hona Manihera i tuatorutia e Te Wainohu Te Huki. Hona Manihera, menetnana: — Kia nukunia mo tera tuunga o te Kaunihera. Kai-Tohutohu whakaae ana au i runga i te mo.tini a Hoani Rangitakaivvaho kia pootitia he Tiamana hou hei whakatutuki i tenei waru marama, k;o taku whakatika i te menetnana, me patai atu eia kite Tiamana mehemea mo tenei tuunga anake ranei mo te waru marauia ranei i haere ake nei, ki te whakaae inai ia mo tenei waru marama, ka tukua he whakaatu kite te Timuaki, mo te ra nohoanga ka pootitia he Tiamana, me tono atu te Hiiri kia homai." I tautoko nga mema i te motini, i te menetnana, meta te Kai Tohutohu, whakataua ana. Hona Manihera, he motini:—" Kia whakatakototia nga moni Rehita o nga kuri, o nga tau katoa, o nga komiti marae mo te ra nohoanga o te Kaunihera." Tautokona ana e Te Wainohu Te Huki, i tuaruatia e Hoani Rangitakatwaho i tuatorutia eßopoama Meihana, Whakataua ana. Whenua 11. Manihera, he motini:— " Kia tukua atu te kaute o nga muni ki roto ki Te Matuhi kia panuitia." . Hona Manihera: —" He whakahe ki te motini." . Wainohu Te Huki:—"He whakahe kite motini." Haami Potanga.roa:—" He whakahe kite motini." Hinga ana, te motini. Ite 11.80 a.m.—Ka hiki te whare mo te ra tuunga o Te Kaunihera. Kingi Ngatuere, Teputi Tiamana. Putaitai R. Tuhokairangi, Karaka mo tenei h u inga o Te Kaunihera.