THE MATUHI PRESS. Wenerei, Aperira te 5, 1905. Te Hui Toopu ki Rororua

Matuhi, Volume II, Issue 80, 5 April 1905, Page 1

THE MATUHI PRESS. Wenerei, Aperira te 5, 1905. Te Hui Toopu ki Rororua

[\Vaahi2.] Katu ko PirimiMataiawheo: —Haere mai e te Pirimia, kia kite mai koe i 0 ivvi maori i hui mai nei nga ropu Kaunihera ki konei mahi ai i nga Ture mo nga rnarae, hei orauao te iwi e mahi nei tenei hui toopu, e nui ana to matau hiahia kia whakaaroha mai a matau mahi, me a matau Pitihana mo te motu, ahu mai ki to matau moana, e too haere nei nga haikaonga kaipuke a nga pakeha, me nga taraute, kua ki tonu nei to matau moana i aua ika, ko a matau ika ake kua ngaro katoa. Kia ora korua ko to hoa me to kotiri. Hori Ngatai:—He mini atu taku, e

aroha ana au no te mea i ngaro mai au ki tenei hui i to taenga ki toku marae i Tauranga, ko tenei kia ora koe. Ihaia Hutana:—Tena koe, ehari ana au i te mea kua tae mai koe ki mua ia matau i tenei rangi, he nui ano nga hiahia kai a matau nio runga i nga whakahaere o te Kaunihera maori, e tino hiahia 1 ana hoki matau kia homai he tari mo te matau Huperetene i Poneke.. Heoi kia ora tonu koutou.

Te Piriinia:—E te iwi me ngatakawaenga kia ora koutou, e koa ana au mo a koutou mi hi kia au me taku hoa wahine, me taku kotira kua tae mai nei ki mua ia koutou, a kua tae mai hoki ki mua ia koutou te mangai o Te Kingi, to tatau Kawana, e whakamoe miti ana au ki a koutou mihi i te mea ko au tona hoa kite Paremata, kua hui mai koutou nga takawaenga, kua kite koutou ia au mete tahi o nga mema o te Paremata, ia T. Parata koiu te meina mo te ra motu mo Te Waipounamu katoa, kakoa hoki au niehemea ka homai e koutou nga take e tikaana, ka hoatu e au ki mua i te whare me toku mahara mo runga i te Kaunihera maori, inaku hoki e whakatakoto atu oku mahara.

Ko nga whenua maori kua kootitia e 7,301,517 eka.

Ko nga whenua maori kaore ano kia kootitia 928,886 eka.

Ko nga whenua maori kua riro i te kawanatanga e 2,044,818 eka. Ko nga whenua maori e pai ana hei whenua whakanohonoho, e 5,u00,000 eka.

Ko nga whenua Papatipu e 852,170 nga eka.

i4O nga liiihi kua paahitia, nga eka o aua riihi e 35.192.

Ko nga whenua i wetekina nga here, mo nga mokete, me nga hoko, me nga whakawhiti e 159,255 eka.

Ko te kaute o nga whenua kua tnkua kite Kaunihera Whenua, mai ia Hune te 30, ara i te takiwa i uianaai te Kaunihera Whenua, e 194,447 eka. Me whakaatu poto au i te tahi tikanga mo nga mahi maori kia kaha ai te haere o nga mahi, ko enei kupu ! ka whakaatu ake nei e au, i tono ano nga pakeha kia whakaatu auite ahua o nga whenua maori, ka mea atu au kaore au e pai, maku ano e korero ki nga maori, kaore au e korero ki pakeha. Kati kua tae mai nei au ki waenganui ia koutou, e nga iwi me nga takawaenga, ka mea atu au-ko-te tahi mea tika kia tirohia, ko te maha o nga whenua i tena wahi, i tena wahi ote tangata kotahi, kihai i kotahi te poraka, ko au e mea ana kia whakaurua he ra rangi whakawhitiwhiti i runga i te wariu o aua whenua kaua i runga i te eka, te mea tuatahi me whakaheahea, ka oti ka whakawhiti i muri iho, ma konei ka tino pai ai, ko e tahi whanau e mahi whakahaere paatnu, kite mea ka oti te whakanoho e aua whanau, ka oti pai enei tikanga i muri ka hoatu e te kawanatanga he m'oni hei mahi i te whenua mo te koha e 4 pauna i te rau mo nga tail e 42 ka ea katoa te koha mete tinana. Mo runga i te mahi uiui a nga pakeha mo te mahi hui a nga maori, ka mea atu au me pewhea hoki i te mea kai te takoto huihui tonu nga whenua, mo nga whenua takoto kail o nga maori me wehe, ko te toenga o nga whenua me whakanoho ki nga maori kore whenua, ma Te Karauna e utute4 pauna, ko te nuinga ma tehungawhai whenua ano.

Kia mohio koutou kai konei a Tame Parata e ono tekau mano, (60,000) ekai hoatu md.nga maori o-te ra motu (J e Waipounamu ka pera ano te whaka*

iiceretanga mo tenei whakahaere, ko taku kupu whakainutunga he whakaatu naku i te whakaaro o nga pakeha 0 n<*a takiwa nei, kite mea mai kia inurua nga 5 miriona eka o nga inaori, bei whakanohotioho, ka mea atu au e 40 mano maori, kite wawahia kite tangata kotahi, e 160 eka, ka mea ijorapakeha me whakarite kia 100 eka mo te maori kotahi, kia 1000 mo te pakeha, ko nga eka tenei e homai ana e te korero a aua pakeha, ka tahi au ka mea atu me hoatu mo koutou kia 100 eka, mo nga maori te 1000 eka, kihai i pai mai ki tena kupu, heoi ko taku hiahia ki tenei tangata, ki tenei tangata tona kainga, kia rite tonu te mahi a te maori kite pakeha. Mo runga i te ora tinana, me wehe te noho a ia tangata i tona whare, i tona whare ake.

Mo nga take a Te Arawa kua whakatakototia mai nei. 1. Maku e tono kia Te Waari kia houiai ma koutou e tiaki aua ika.

2. Mo nga haika o nga kaipuke a nga pakeha e haere ere nei i te moana, maku tena e whakamutu te mahi pena, na e whakamoemitiatu ana au kia koutou, mete koa hoki ia au mo to koutou kaha kite mahi i nga tikanga, a kua rongo nei hoki au kai te ra apopo koutou pakaru ai, ko tenei me noho koutou kite whakahaere i enei take ka waiho iho nei e au kia koutou."

Heoi nga tino kaupapa mo tenei hui topu, ko nga tikanga ma te ripoata e tino whakamarama.

No te Ra tapu te 19 o Maehe, 1905 ka tonoa te tima hei haeretanga mo nga Upoko Kaunihera me nga kai tohutohu, te kaute katoa e, 62, mauria ana ete lumuaki me teTiamana o te marae kite matakitaki i Mokoia me Hamurana, ka tae matau ki taua wai ki Hamurana, ka korerotia mai te take i

peia ai taua wai, he ngarara, ara he inokai na te rangatira nona taua pa, ko te wai i mua atu pakihi roa iho ai te puta ake, akua nei ka tae kite taima i kai ai te tangata nei, ka haere atu tona mokai kite mea atu he kai man a, ka tahi ka panaia mai e te te rangatira, ka whakama te ngarara nei ka tahi ka heke kite puna ka hou kite whenua ka puta ake nei te wai pena te kaha, e kiia ana e 5,000,000 karani i roto i nga hacra e, 24, te makariri o tena wai nui atu. 1 muri i tena ka haere matau ki Mokoia ka u atu matau ko te mea tautahi ia arahina ai matau ko te tipuna o te Kumara, ko taua mea he kohatu, penei te mahinga mete tangata nei, i mua ake nei ka tahi e tahi ano o nga maori ka peke atu, hokona ana ki nga pakeha o Rotoruaa te kawanatanga, ka kite nga rangatira maori ka tikina ka tangohia mai ka whakahokia ana ano ki Mokoia, kua oti te mahi ki roto i te whare karaihe.

Ko te mahi a taua kohatu ka, tipu te kumara, ka mau atu i nga rau ka pikau ki taua kohatu, ka hoatu man a, kai kona ka tinopaiatu te tipuo te kumara. Ko te tahi totara e tipu ana he pare no Hatupatu, ka rua tekau pea nga whakapaparanga o taua totara. O nga mea i kite matau ko te tahi rakau i whakairitia ai e tahi tapapaku rangatira, ko taua rakau, he tawa, kua nui taua rakau, ko nga ivvi oauatupapaku kai te whakaputa mai i roto i taua rakau, i tapaia te ingoa o Kapane Mea e kiia nei ko Tawa mo taua Tawa i iri ai aua tupapaku. Ko te tahi mea i tae ai matau kite matakitaki'ko te puna wai i u mai ai a Hine Moa, i te rohanga mai kia Tutanekai, kai te 8 maero pea te tnamao o tona rohanga mai, te pai o te waahi i u mai ai, i kite ano matau i te wahi i

pakaru aite tahaa a Tutauekai, heoi anei ake te nuinga o nga mea i kite matau, kaore e taea te tuhi, kati me mutu i konei. Ka hoki matau kite kainga Te taenga atu kua takoto te hakari a Te Arawa ki runga i te teepu ka kitea te tnahi nei te kai, nga ahua kai katoa, 100 tangata ki runga i te teepu, e 3 whakaekehga o nga manuhiri ka tahi ano ka timata kite tangata whenua, no tenei rangi ka mahue iho i te Minita raua ko Takuta Pornare te hui, ka haere raua ki Te Maraenui i te Rohe o Ngati Porou, me Te Whakatohea.

I te poo o te mane ka Poroproaki nga mangai Kaunihera kia Te Arawa mete Huperetene, ara nga mea i haere i te ata o te Turei no Te Waipounamu me Taranaki me Kurahanpo, he nui nga mihi poroporoaki a nga mema oho rere ana te ngakau o Te Arawa, e mahara ana ka noho katoa nga mema i runga i te kupu a te Pirimia kia noho kite whakahaere i nga take i whakatakototia ai e ia, no reira kihai a Te Arawa i hui mai ki roto ia Tamatekapua, ko taku poroporoaki i mull ia au te pupuri, koia tenei te mea tuatahi, tk E mihieau,ko te.wliare nei, tena koe e Tamatekapua, te tipuna whare o hua mokopuna, i puta mai nei i roto i tou hope, a Tuhourangi nana a Hapuriri, me Hopokerekere nana au e tu atu nei, e nui ana toku koa inou kua whakahoutia i roto i te 100 tau a nga tamariki, kua tapahia atu te 100 tau a nga kaumatua, he toliu tena e inohio ai o uri kua hou nga tikauga e puta mai i roto i te whakahoutanga ia koe kati mou, hei konei e Te Arawa ma koutou e whai ake i tiiuri i te kupu kua takoto atu ko te hui topu kai te rohe o Kongokako. Mo runga i nga take i tukua kite

iwi kihai nei i ata oti e mea atu ana au, ka mahue iho a lhaia me Te Kahu me Te Ua, me Rere otira me te nui» nga o nga mema hei whakakaupapai aua take.

Mo runga i te rarangi whakatokomaha i nga mema. koia nei taku mahara ma ia Kaunihera e pooti tana mema, ana mema ranei, kia rite te tokomaha ki o nga pakeha. Kaua e Pooti Apitihana, emohio ana koutou ki nga tangata totika o tou rohe. Ko nga mema tokowha e tu nei waiho kia tu ana hei konohi mo mema hou. Me mahi te kaupapa ka tukutuku ai ki nga Kaunihera kia hainatia mai nga tangata o tena Kaunihera, o tena Kaunihera. Mo runga i nga reiti e whakaekea mai nei kia tatau, ki tuku raahara kaore ano tatau kia whawha noa mete titiro i nga rarangi o te ture e mohio ai tatau kite taumahatanga. Te tahi na o tatau mema nei ano i paahi mai hei ture mo tatau." (Heoi aku kupu.) I te ata o te Turei ka haere mai matau ki Akarana, i te ohonga ake ite ata ki runga tima ka u mai ki Nu Paremata rere tika tonu mai ki Mahitaone nei. Taiawhio Te Tau. Mahitaone, Aperira 3, 1905.