HOANI TURI.

Matuhi, Volume II, Issue 77, 15 March 1905, Page 5

HOANI TURI.

[JOHN MILSOME JURY.] [Waahi Tuarua.] >> ■■■ ____• > . Kihaa i roa i m'uri mai, ka toko ake i roto ia ia te hiahia kia haere ano ia i runga moana, ina hoki ka riro ia hei hari i te tahi kaipuke, kawe taonga ki te takiwa o Poneke, aua taonga e haria hei e ia he pu, he paura, he kahu, he niira tui kahu, ko nga utu mo aua taonga a na,he kaanga, he taevva. Na i te wa e hokona ai nga taonga nei, nui atu te pirangi o nga maori ki te hokomai ia ia, ia Turi, i te mea ka meiha ia i te iari kahu ka hoatu noa e ia kotahi e rua ranei iari i waho atu i nga iari e hokona ana e te maori, no reira ka kiia ia e nga maori he tangata tinopai,a no konei kaore e roa kua tomo tana kaipuke ite taonga. Kaore i roa iho, ka mahue ia ia tenei mahi, ka haere ia kite tiaki ite tahi paparakauta i Whakatu ■ (Nelson), erangi i runga pea i te mea kaore i rite tenei mahi ki aia, whakarerea ana, whakawhiti mai ana ia ki Poneke, i muri "tata mai ki Turanga (Gisborne) ko

tana mahi i enei taone,' he kani- rakaii,q mo Pbihakena (Sydney), te rua o ana mahi he whakatipn tikaokao,heroa ia.; e 1 whakamatau ana i enei mahi, no tana' kitenga' kaore he oranga e puta; rriir tnai, ara "kaore e pei," ko.t&; ihahuetanoa o konei i a ia, ;ka .holtii and ia ki Poneke, ko tona hoa wahine, mete tahi'- hoa pakeha? ona, tona ingoa 'ko Tiki Parahu (Dick; Prouse), ma runga i te poti patu weera,) ka rere whakatera whiti tnai i Ponekel ki Okorewa, te taenga mai ki Okorewae e ttthertf ana te ngat-uaw-a o Wairarapa tnoana, rere tonu mai-to Patau poti ki roto, ko te awa o Ruamahangaj- keii kona e rere ana ki tekaingas t'awhito o Taare Pikiwara (C. J< Bids will) i konei ka u ratau ka tapaea hoki te kai kia ratau a moe iho ratau i ktonei i tahia po, i te ata, ; ka whakatika mai anoma runga ano l to ratau poti, ka" u ana ko waho ake i Pukengaki, a o<& mohiotia ana ' taua moutere, ko td moutere o Turi. '■: : ;d Ko te wahine' a Turi he wahiine* rangatira no Ngatikahungunu!, hei tuahine (cousin) kia Wi Kingi Tutepakihirangi, te tahi o nga-tino ranga-r tira o Wairarapa, i marenatia raua ko tona wahine ki Turanga, na; Te Wiremu (Pihopa o Waiapu) raua i marena hei wanine hei taarifi. I te wa i tae mai nei ratau kite moutere, kua-whakahuaina ake nei, i kapiti a Wi Kingi me e tahi atu e noho herehere ana ia Te Rauparaha. .■; Kaati ka noho nei raua ki runga i to raua moutere,- ka mahara ona hoa i runga i te mea ka maha rawa nga tau e noho ana i tenei kaiftga ona, kua ngata tona pirangi haere i nga motu nei, kaore, ina hoki i te tau .1848, ka tae mai te rongo inoni (koura) ;o Kareponia, Nota Merika, ka mahue tona kainga ka* haere ratau ko e tahi

pakeha o Poneke, tangohia ra ano he kaipuke mo ratau i Poneke, utaina ki te kai, ara kite paraoa, kite taewa, ki te rakau, te unga.atu ki Merika, ruihi iho ratau i a ratau taonga, i te mea kua akina e nga whenua tata taua takivva Id te kai, heoi te moni i toe iho ki aia e £2O, tenei moni i hoatu e ia kite tahi hoa i ahu ki taua whenua, kari moni, ko ia i noho ki Wherihiko (San Francisco), a haere ana ia kite mahi, i te mea he utu nui mo nga tangata mahi, te take i nui ai he utu, kua heke katoa nga tangata mahi o taua taone, kite whenua mahi koura, ia ia e. mahi nei, te utu mona mo te haora kotahi, e toru hereni me nga kapa, i konei whano iti ia ka kohurutia, no te hopunga anga Pirihi i te tahi tangata kohuru, ka kiia e taua tangata, " he tika tona kohuru, a e rua tekau ma iwa (29) katba ana tangata i kohurutia e ia, a e waru ona w;hakamatauranga kia mate ia ia aTuri," na te hoatii tanga a Turi i te tarau i ora ai ia i te tahi wa, kotahi te tai taina i haere tahi i taua tangata kohuru, i to raua haerenga ka hoatu e te tai tatna nei te haawhe o ona moni ki taua tangata, kihai l roa to raua ngarongo atu, ka tahuri tonu te tangata nei ki taua taraaiti, kohurutia ana.

I te whakawatanga i taua tangata, kihai i tukua e te katoa o nga iwi o taua taone ma te Ture e tarona, i te whakataunga ano o te hara ki taua tangata, ka peke mai nga iwi i reira e pae ana, kakumea haeretia te here here nei mate rori nui, ka tare watia he matenga mona ki tetahi o nga pou whakamarama o te' taone, i mua atu o tona matenga ka mea mai, " kei te pouri ia mo tona whakaaro kino kia Turi, me kaua a Turi e mauahara kia ia." I muri tata mai ka haere a Turi kite mahi, kari koura, na i te tahi ra, ka

haere ona hoa kite tina ite awatea, ka noho ko ia anake i raro whenua mahi ai, ia aia e kari ana i raro whenua, ka tanukutia iho ia e te taha whenua mete kohatu kaore, ia i wehe, kotahi o ona ringa i puta, ka mahi taua ri nga kite kari i nga kohatu me nga oneone ka taea tona paoka i tona tatua e mau ana, he mea mahi ki taua paoka hei ruke i te kohatu, ka watea te puare paku, ka kuhua atu he kohatu ki roto, a puare noa he ara mo ona, i tona putatanga ki waho, ka haere kite ara taura (rope ladder) ka piki ake ki runga whenua, ka haere ki to ratau kainga, ka korero atu hoki i tona matenga. (Kaore e uru katoa ki tenei".pepa, ka haere ano i te pepa o tera wiki.)