KI TE ETITA O TE MATUHI.

Matuhi, Volume II, Issue 69, 18 January 1905, Page 3

KI TE ETITA O TE MATUHI.

Tena koe, tukua atu enei kupu kia piuitlitia e te Ma tuhi ki o tatau marae o nga motu e rua nei, ki Aotearoa kite Waipounamu.

1 karangatia tetahi hui enga Poutama, kua tu ki Karatia waahi o Whalipaiiui, nga take o taua hui, mo tetahi Whenua ko Ohotu No 1. Poraka e 57,455 uga eka o tenei nama o taua Whenua, 11 katoa ona nama o tenei whenua o Ohotu, kati kotahi tonu tenei nama o taua paraka kua oti nei te tuku kite Kaunihera Whenua Maori o Aotearoa i te tau 1902. Na, ko nga ture i tukua ai taua whenua tenei. Kia 42 tau e mau ana te mana o Te Kaunihera whenua maori ki runga i taca whenua ka mutu.

Na, ko nga wahi i rahuitia e nga poutama,- hei marae kainga, hei |>aamu .mahinga, hei takanga karere wa ratau me o ratau uri tae noatu ki te inntnnga o nga tau e 42, e 5000 eka.

1 Na, Lr.a oti taua whenua a Ohotu te

wawahi, hei rahui papa kainga, hei Paamu mahinga kai, hei Paamu haere nga kararehe ma nga maori nohotuturu i -runga i Ohotu. Hei tekihana retireti e tahi ki nga tangata hiahia kite i • tango tekihana i runga i te tare reti whenua, e rua nga vyahi o tenei po-ra-ka kua kapea, hei taone pakeha, ko Matahiwi tetahi, ko Matakuhia tetahi nga ingoa maori enei, waih.o ma te pakeha e tapa atu he ingoa pakeha. Ko te rarahi o nga tekihana mo te reti paamu mahinga kai, haerenga kararehe titnata atu i te ran tae atu kite 2000 eka, e 71 nga tekihana Rahui Maori, taone ranei kei waho era i enei i whakahautia ake nei. Na, i te wa i puta ai nga panui tuatahi o taua whenua kia Maketetia aua tekihana, ka kitea ki nga ture e inau ana i runga i te mapi, kotahi tonu te utu o te kaupapa o te whenua tae rawa ki nga rakan, totara, rimu, kahika, miro. A, e2l tan e reti ana taua whenua ki nga tangata tango reti, kamutu nga tau e;2l tuatahi o te reti, ka hialiia te pakeha tango reti, kia nekehia nga tau o tonu reti, ka nekehia i runga ario i nga utu i Wariutia i tau a >va. hei utu reti. Aki te hiahia te kai tanga reti, kia mutu taana retii te 21 tuatahi ; na kii utu nga maori nona te whenua i nga .whakapainga katoa a te kai utu reti. Na, ko nga rahui papa kainga, mahinga kai, paamu haerenga kararehe ma nga maori e pa ana ki Ohotu Noli kiia ake nei, ka ; takoto tonu i roto i te rnana o te ota i. whakataua ai a Ohotu e te Kooti Whenua Maori o te tau 1896. Na, i konei ka pa mai te ahuararuraru o nga tangata o te tiapu o nga pootatna ki e nei take e 3, ara, kite ture utu i nga whakapainga, kite ture, kotahi tonu te utu reti i te papa o te whenua tae noa ki nga rakau whaitikanga, kite

raau tonu o te mana o nga tangata katoa o te o ta o Ohotu ki nga whenua rahui i kia ake nei. Na, tera ano e tahi take i pa ai te pouri kia nga poutama ko etahi tangata mana i korero, ko te tiiti'o Ohotu nga tau kei roto e 5)99 tad e"natau ana te mana o te Kaunihera ki Ohotu, a tetahi o ana korero, i tukua a Ohotu kite Kauriihera mo nga tau ake ake tonu atu, katahi ka tino nui te pouri o nga tangata o Ohotu i konei. Na koia nei nga take i putake mai ai te pouri o nga Toutama, ka karangatia tana hui kia tu ki karatia i te 13, 14, 15, 16 ka mtitu. Na, i te hui nga o nga hapu katoa o te awa o Whanganui i te puau tae noa kite kauru me o ratau ligatira me o ratau tangata matua, he mea karanga na nga Poutama, a, i karangatia te Honore Minita Maori a Tiiui kara a te Heritana Timuaki o nga Kaunihera Whenua Maori o nga motu e ma nei lie te timuaki o nga rori a te kawanatanga, me Hone Heke me Takuta Pomare me era atu pakeha i tae ake ki taua hui, me Takarangi mete mete Aohau Neketini me wata Hinango e nei, he mema rno te Kaunihera o Aotearoa i tae katoa mai kite hui, na i te 13 ka rupeke nga Hapu o Whanganui o Mangawheroki te marae o nga Poutama ki karatia, ka tukua e nga Hapu i tae kite maere te whakahaere kia H. T. Nhataho.ro, ka whaka taua koia te Tiamana o te Hui katoa, a, koia tenei nga take i paahitia e te iwi! 1. No nga Tiiti o Ohotu o Waharangi o muri kau o ngapakihi me era atu paraka i tukua nei kite Kaunihera Whenua Maori. Mehemea kei roto kupu i aua Tiiti, he tuku kite Kaunihera mo ake ake tonu atu, he 999 ranei nga tau i roto, me whakakore atu ana tau ake ake, 999 tau i

roto, me tuturu ano ki nga tali i whakaritea hi e te iwi e 42 tau. Te utu a te timuaki o nga Kaimi. liera whenua mete Honore Minita kna tuturu nga tail Ohotu in koutoi! me to Kaunihera kite 42 tan te mana obi Kaunihera ka iiiutii. 2. Take tuartia ate iwi kainga :i> tono ana ratau kia whakatuturutia nga whakapaiiiga tika,- ine nga utu tika mo nga whakapaiiiga o Oriotu Paraka, a, kei te Minita Maoai ine te Kaunihera te whakaaro kia wehea kia 3, kia 4 ranei »iga tail o te reti, hei utu mo nga whakapaiiiga katoa, kite kom tenei e marama, ine tango atn eto Kaunihera kia tekau paiheneti o roto o te pauua ntn reti o Ohotu ka whaka pntn kite Peeke, heiUtu mo ana whakapaiiiga anake. Te utu ate Minita Maori mp tenei take, me tango a moni i roto i nga utu retio Ohotu ia tau ia tan pau noa nga tan e 21, 42 ranei. A, ko nga whakapaiiiga e utua i tana wa, ko nga whakapainga ano e tika nei kia utu a, e pai ana i te mutunga o te reti. 3. Take tuaturu ate iwi kainga, o hiahiaana ratau kia wehea teutu reli o te whenua ake, mete utu reti mongii rakau, kia puta mai.ai ano he üßinga ki "nga nvaori o nga rakau. Te utu a te Honore Minita mo tenei take, ae e tika ana tenei take, na ma te Kaunihera tenei e whakahaere kua whakaarohia ano tenei take kia whakahaerea kia wehea tetahi wahi ma te tangata nana i tango te tekihana ma nga Maori tetahi wahi, whakaae tiaina e te whatahoro tenei. 4. Tuawha o nga take ate iwi, ko nga whenua i rahuitia mo nga tangata maori o Ohotu poraka, e hiahia, ar:a ratau te iwi, kia whakatnturutia ko nga tangata e noho tuturu ana i runga i te wlienua, he kainga nei o ratau kei

runga, rao ratau aua ralmi katoa, lsaua nga tangata e noho noa inai ana i waho noa iitu o te Poraka o Uhotu e uru mai ki aua Ralmi o Uhotu. Te utu a to Honore Alinita mo tenei take, " ae, me pera, kaore he painga o nga tangata e noho..iio.a,.atu ana i ojia kainga i jwaho o Uhotu Ida haere inai ki roto i nga papa kainga o te iwi noho tuturu, eiigari kati ratau l runga l te moni t a tari mai ai ki tana hereni ki ta ana hereni, ma te Kauninera tenei e whakaoti." ...•••.. .. ~ Take tuarima a te iwi kainga, e hiahia ana te iwi kia whakawalda e te Kaunihera Whenua. Mauri nga take r.ipuua i whakataua ai a Uhotu me nga raranoi ingoa o raro o ia take o aua tal.e t.ipuna, me nga hea i wehewehea 1.0 nga tangata i urn ki ana take tipuna, kia inarama. ai nga wakawaka, me nga eka o ia, wakawaka ; kia tika ai te £ o utu reti, .ina whakap.utaia e te Kaunihera. Te utu a te don ore Alinita mo tenei take, a te iwi, " ae me pena ano tena take, hei inn hi tena tna, to tatau Kaunihera i enei ra e haere ake nei. Engari ma koutou e whakahaere nga roherohenga o aua take ka. oti ; ka whakatakoto atu kite aroaro o to tatau Kaunihera kia whakaarohia e ratau." Take tua ono a te iwi, kia wlmkatau a ko te take tuturu nana te wiilrj i riro hei taone, me wlmkatau ki nga tangata e tika aua ki taua taone ki aua Sap.ne, kia puta tika ai nga painga 0 aua taone kite hunga nona aua wahi. ie utu a te Honore Alinita mo tenei pera ano mete take tua 5 i i'unga ake nei, he uiah.i tena ma koutou ka hoatu kite aroaro o te Kaunihera, e tika ana tenei take. Ta'-ie tui whitu a te iwi, e hia-

hia ana te iwi kia wehea e te Minita mete Kaunihera, e tahi o nga tekihana mahi htaiuu, haerenga kararehe taonga ranei ki waho o te ture makete reti, a te Kaunihera Ohotu, imuaatuo te lti o nga ra o Hanuere, 1905. Ma nga taitamariki o ~ nga Toutatna me nga Hapu i uru nei ki Ohotu i runga ano i te ture utu reti i paahitia ete ivaunihera e piri nei i runga i te mapi o Uhjtu. ivaua hei maha rawa aua Tekihana e wehe hei tango ma nga maori. Te utn a te Honore Alinita mo tenei take, e tika ano tena take ma te Heritana Tamatea, me tona Kaunihera e whakahaere tena take, koia no toku hiakia hihiko nga tamariki kite tango Tekihana ma ratau pai rawa tena, ka mea a Te Whatahoro kia kotahi tau tuturu e homai ki nga tangata maori e koe mete Kaunihera, hei kimi moni Utu i te ( reti. Te Honore Minita e pai ana tena, ma te Kaunihera katoa ena e whakahaere. Take tua waru a te iwi, e hiahia ano te iwi Ida whakatakotoria nga kaute o nga moni katoa e whakapaua ana ki runga ki Uhotu ia ono marama ia ono marama ki roto i te Tari Kaunihera, kia ahei ai te titiro a te Kaunihera, me nga tangata tetahi tekau o teiwi mete iwi hold. Te utu a te Honore Alinita, " ae, ka whakaarohia tena tono e tika ana hoki tena take." Take tuaiwa a te iwi, e hiahia ana te-.iwi Ida. whakatakotoria te kaute o ny;a moni katoa kua whakapaua ki runga i Uhotu, a, me takoto rawa te ripoata o nga moni e hiahiatia ana, kia tnkua ki runga i Uhotu kite Tari o te Kaunihera i te tuatahi, te utu a te Heritana mete Minita Maori mo tenei take, ae, e pai ana, ko nga moni kua tuku atu eia kite timualn o nga

t rori : e 3000 pauna hei inahi i te rori o Ohotu e takato atu nei i Matahiwi tae atu ki Mangawhero, a, e ono mano pauna kei roto ano i|te Peeke a Tamatea, ko nga ruri a te Kakiki me ona hoa, kaore ano i puta atu i ail tetahi moni kia ratau, engari ko tanga kei te utu atu ia ratau, a, e kore au e utu mo nga ruri tape noatu, ko te tino ruri tika anake taku e utu ai, i na tae kite wa e utu ai au, he whenua timatanga tenei a Ohotu na tatau na te iwi mete Kaunihera, a, ko nga mate katoa, me nga raruraru i pa nei ki Ohotu, hei ako tenei ia tatau me no-a Kaunihera katoa, ko tenei hei tauira. 10. Take ngahuru a te iwi, e hiahia ana teiwi kia takoto ki roto i te Tari Kaunihera kia kotahi kape o ia tiiti o ia tiiti o nga whenua e tukuaana kite Kaunihera o Aotearoa nei, kia kotahi noa taujjata.' 10 nana i tuku atu te whenua mete iwi hoki tiaki ai. Te utu ate Honore Minita, '' ae ka takato he kape penei kite Tari o te Kaunihera hei tirotiro ma te iwi." 11. Take tekau matahi ate iwi, he inoi kite Honore Minita mete kawana-tany-a kia nekehia atu a te Honetana Titnuaki o te Kaunihera o whanganui nei ki tetahi wahi ke atu, a, kia homai he tumuaki mohio, rnahaki kaore rawa ratau e pai ki tenei timuaki. Te utu a te Honore Minita, "e pai ano, engari e kore e kitea wavvetia hei whaka kapi, i te mea me kawe e au tenei take a koutou kite aroaro o aku hoa, ma matau e tirotiro mai he tangata marama mo konei." 12. Take tekua mania ate iwi, he inoi tenei kia korua tahi ko Takuta Pomare kia homai he takuta mo roto i te awa o Whany-anni nei, he nui nga tupakaku o Whanganui nei e mate ana i te roa o te haerenga atu i ki nga

tima kite taone o Whanganui, tae rawa atu, ka hold mai i roto i te rakau, i te matnao o nga takuta me nga whare rongoa ; engari ko o ma tan miritniri, kaore matau e whakaae kia whakakorea atu e te ture takuta. a,te Honore Min,ita mq r tenei take, " ae, e tika ana hoki tenei take a koutou, a kati ina a Takuta Poinari: te tangata i wehea hai tirotiro i nga takiwa maori, kati ka whakaaetia e au tenei take a koutou kia ma ran ma te kawanatanga e utu, kia kotahi rau ma koutou ma nga maori puta noa ki nua pakeha e noho haere ana i roto i to koutou awa nei." Whakaaetia ana e Te Whatalioro tenei kupu ate Minita. Heoi ka uiutn i konei nga take o te hui a Whanganui. Na te Tiamana o te iwi o Wanganui o te hui ki Karatia nei.

jj[. )\ Whatahoro