KORERO O TE PAREMATA. THE MATUHI PRESS. Wenerei, Hepetema te 14, 1904.

Matuhi, Volume II, Issue 53, 14 September 1904, Page 1

THE MATUHI PRESS. Wenerei, Hepetema te 14, 1904.

KORERO O TE PAREMATA.

Te tino take kei mua. o te aroaro o te Paremata inaianei e whakahaere ana, ko to Pire"Whenua ara (Leasehold v. Ereehold). Te motini a Te Pirimia i tuku ai kite whare e penei ana:—

*' I te mea kia iwi nui ai nga tangata kite hapai i nga ntenga mo te whakanohonoho whenua, te mea pai me whakaritea e ta tahi komihana, hei uiui haere, meheinea e kaha taumaha rawa ana pea nga ture a te Te Poari Whenua me nga whakahaere mo nga Whenua o Te Karauna, kite mahara ake e ahua taimaha ana ano, engari he pai ano kia tirotirohia ano, kite mea e pehi ana, me ata tuku kia mama ai mo nga mea e hiahia ana kite tango whenua* Tetahi mea hei tirotirohanga, menemea e uaua ana nga ntenga para moni mai ma nga tangata tango Whe • nua a Te Karauna i te Tari Tuku moni ki nga tangata whakanohonoho (Advances to Settlers), kotahi kia tirohia kei te noho i runga i te whenua no Te Karauna, meheinea ka pewhea mo tenei pire e korerotia nei inaianei, te

rnea pai, Ida oti ra i taua komihana uiui taua mahi, e tono ana ia a Te Piritnia me whakatakoto te ripoata a taua komihana ki runga i te Teepu a tera tan., ara i roto mai i nga ra tekau ma vvha o te tuheratanga o te Whare Paremata a tera tau."

Ko nga menemana a te Kai Whakahaere o Te Apetihana i penei:

1. Ko tenei whare, te .mangai o te iwi katoa, e whakaaro ana kia ata whakatikatika ia nga Ture o Te Koroni, me tono inaianei tonu kia whakahaerea nga Takuta tirotiro, i te mea e nui ana te ruiihi o te taima i etahi wa i na whakaturia he komihana uiui, na e hialiia ana i mua atu o te mutungao tenei Paremata, kia watea, kia oti pai tenei take.

2. Na i te mea kia rite ai nga whakahaere mo nga Ture e pa ana ki nga whenua, me tirotiro marie, nga tangata kua noho noatu nei ratau ki runga i nga whenua o Te Karauna mo nga tau kaore he mutunga ara mo nga tau e 999, na ko aua tangata kei te tino kia tirotirohia ra au, mehemea e kore e ahei kite whakataka huri aua Riihi me riro tonu atu ia ratau aua whenua, ara mo te (freehold) tetahi katoa nga moni e puta mai ana i aua whenua Riihi mai i te Karauna, me whakawhaiti hei hoko whenua mai ma raro i Te Ture Whenua whakanohonoho. Me whakapuare tetahi waa, inaianei kia hohoro ai te whakahaere i enei take e Te Paremata. Colvin (Mema mo Buller, Arahura) : E whakaae ana ahau me kowhiri he komihana hei whiriwhiri i enei take he maha nga tai tamariki o Te Koroni nei, kei te araitia atu i nga whenua i whanau ia ratau, i te mea kaore e tino kaha kite tango i aua whenua, a he mea tika kia tirohia, kia ata whakahaerea tetahi Ture hei awhina ia ratau, kaore au e mahara ana kia wehewehe tatau

mo tenei take, e rangi me whakakotahia tatau ia tatau, nga mema o nga taha e rua o tenei whare Paremata me whakakotahia ia ratau mo tenei take nui i te mea e puta ana te pai mo te katoa o Niu Tireni.

Tame Parata (mema mo Te Waipounamu): E mohio ana ahau ko tetahi tenei o nga tino take, engari he nui hoki te uaua ka oti ai, kaati ki toku mahara ko ce mea tika atu, me kowhiri ra ano he komihana hei whakahaere i nga huarahi, tetahi kei te mohio noatu nga tangata i tango Riihi mo nga whenua o Te Karauna, ki nga ritenga i whakaritea i waenganui ia ratau mete Kawanatanga mo aua Riihi, a kei te mohio ratau i mahia i runga i te Riihi,. kaati ko enei whenua Karauna, e mohio katoa ana tatau no te iwi katoa o te Koroni aua whenua, e mea ana ahau me tupato rawa nga mema o te whare nei, mo enei huarahi hou e mauria mai nei e ratau ki mua i o tatau aroaro, i te mea kaore i ma ram a noa te titiro a nga iwi o nga motu nei, a e ki ana taku hoa a Kaihau, he moumou moni, noa i nga moni o Te Koroni, kite kowhiria he komihana tirotiro te take nei, kaati, he utu maku mo tana kupu, me penei, kaore a Kaihau e mohio ana ki nga whakahaere o Te Koroni, tetahi kanui te kaha o nga whakahe a Kaihau mo te whakahaere a Te Kawanatanga mo nga whenua Maori, na i te takiwa i whakahaerea ai nga Pure whakahaere mo nga whenua Maori, me nga Ture Kaunihera Maori, 1900, koia tonu ko Kaihau nana i tautoko, hui atu ki nga Rangatira Maori o Aotearoa, na, i tenei waa kaore ano i ata tatu te haere o aua Ture mo nga Maori, kua timatla noa te karanga kei te he katoa aua Ture, na i enei ra tata ka pahure nei, nui atu te umere a Te Paremata mo nga mahi i whakahaerea e Kaihau, i

tenei ra kua huri ano ia a Kaihau kite whakahe i aua mahi, ko tenei ko ahau ka pooti kia whakahaerea te kowhiri i nga kornihana, hei titiro hei uiui, mehemea ko te hea te mea tika ko te Riihi ranei (leasehold) ko te hoko atu ranei i nga whenua e Riihi nei o Te Karauna (freehold). Hone Heke: E tautoko ana ia i te huarahi kowhirf kornihana, no te mea ko nga tangata e pa ana tenei take ko nga tangata mahi paumu, hui atu hold ki nga iwi o nga takiwa katoa, a ka horapa kite katoa, toku mahara ake pai atu te Kiihi ahake o, kaua te hoko mo nga whenua o Te Karauna, tetahi mehemea ka whakaaetia, ka paahitia te hoko i aua whenua, he taake te mutunga iho ka uta ina mai ki runga i nga whenua. E whakahe ana ahau i te korero a Kaihau e ki nei kei te hiahia nga Maori o te taha whakatehauauru (Western) kitehokohoko i o ratau whenua, kaore nga Maori e whakaae ana kite hoko, ko te take i hiahia a Kaihau kia whakaputaina mai he mana pera ki aia, he reo ke mai a Kaihau no etahi Pakeha, he mea tika Ida tahuri Te Kawanatanga kite tiaki i nga nga Maori me o ratau paku oranga, e ki atu ana ahau kia koutou kinga mema eponoana te whakaaro mo te iwi Maori kia tautoko mai i taku, ko Te Ture whakahaere mo nga Whenua Maori e whakahaerea nei inaianei, te ture pai atu i puta kite iwi Maori ate Kawanatanga, e tono ana ahau ko no-a tangata e kowhiria ana hei kornihana tirotiro me tenei whakahaere, hei no-a tangata Whai Whenua, roia, me nga tangata tuku taonga ki nga taoiie, ine nga motu (merchants) hui atu ki'nga Mangai o ia takiwa, o ia takiwa,% whiwhi hea ana ki nga whenua o Te Karauna.

Te Pirimia: I te waru, o nga haora

otepoka tu Te Pirimia kite whakautu i nga korero, he kaha ana korero ki Te Apatihana, ko ta te Raiona tu ki tona hoa riri, ki atu ia, kaore ona taima hei whakutu i nga taunu mona ake kei moumou taima, he roa noa atu tana kauhau, heoi ano i te tahi o nga haora o te ata ka tangi te pere pooti mo te menemana a kai whakahaere o Te Apatihana, taua menemana e whakaatu ana i te timatanga ake o te panui nei, nga pooti mo taua menemana 26 ncja pooti turaki i taua menemana 44 '* hinga ana-" _ Te pooti tuo te motini a Te Pirimia, kia kowhiria he kornihana mo taua take. Nga tangata taua motini e 45 nga tangata turaki i taua motini 26 " Paahi ana." Heoi ano mo tenei ra. Na Te Etita.

Hepetema 8, 1904.