RIPOATA MO TE ROPU MAHI ATAWHAI.

Matuhi, Volume I, Issue 50, 24 August 1904, Page 2

RIPOATA MO TE ROPU MAHI ATAWHAI.

Whakamaramatanga mo run 'a i te

rarangi tekau mairua o Te Ture Kaunihera Maori, 1900, i runga i nga tikanga o tana rarangi ka whakahuatia enei kupu e vvhai ake nei.

Tiiatahi 42,408, te kaute a te iwi Maori.

Tuarua, 24 nga Kaunihere Maori kua tu inaianei kai enei raotu katahi

ka wawahia kia 1767 tangata ki raro i te Kaunihera kotahi o nga Kaunihera erua tekau mawha. Katahi ka whakaritea e te huihuinga nui o nga Kaunihera e 24 kia rua pauna ma te tangata kotahi ko te moni e riro inai i te Kaunihera kotahi £3534.

Katahi ka huia te moni e puta mai iroto i nga Kaunihera e 24 koia tenei te toputanga £84,816, katahi ka tapiritia e te Kawanatanga ara e Te Minita. mo nga mea Maori i roto i nga moni e wehea ana mo nga mahi Maori i raro i te Ture " Civil List Act, 1863," i roto ranei i nga moni e pooti tia ana e te Paremata mo aua mahi he pauna mo te pauna kotahi ka hui katoa ai taua moni =£169,632. Ki to oti i te Minita mo nga mea Maori te whakaoti hei Paeroa mo nga Kaunihera o te motu nei. Mo nga mahi whakatu i no-a taane Maori me nga whare mo nga Kaunihera mete mahinga i nga Tiriti me nga wai mo aua taone ka whakahuatia a'muri ake nei. Me utu kite Kaunihera Maori ma te Minita i rotoi ana Kaunihera e whakarite e whia nga tan e mana ana tenei kohikohi ko nga moni e puta mai i roto i nga tau e 5 £424,080 i roto i nga tau tekau marima ko te moni e puta mai ki nga Kaunihera £1,272,240. Ki te tapiritia tenei moni ka tae ki te rua miriona me nga hawhe £2,544, 480, e takoto mai ki nga Kaunihera e rua tekau mawha nei me nga apiha a te Kawanatanga i whakaturia i raro i t-i rarangi 26 o te Ture Kaunihera

Maori, 1900. E kore hold nga iwi Maori e wehi kite whakatakoto i tan.a moni mehemea ka oti tepaeroai runga i enei whakamaramatanga ka meinga •i. . . enei kupu e whai ake nei hei ture ko te ingoa poto o tenei ture ka meinga ko te Ture kohi rnoui tiaki i te ora o te iwi Maori hui atu ki nga hawhe raihe me o ratau uri e puta mai ana i te tali a Maori. 1. Kaunihera tona tikanga ko nga Kaunihera Maori kua whakamanaia e te Pareuiata.

2. Moni kohikohi tona tikanga ko nga moni kohi hei whakapiki mo nga iwi i raro ia Kaunihera ia Kaunihera i runga i nga mate e pa ana ki nga Maori o Kiu Tireni me nga hawhe kai he mea ratau uri.

3. Me haere tenei kohi i runga i te tokomaha o nga tangata ma te Kaunihera e kaute te tokomaha o nga tangata o tona rohe.

4. Kua whakahaua aia tangata aia wahine, a ia tamaiti ka tekau mawaru nei ona tau kia kohi kohi i te moni kia rua pauna ma te tangata. A e kore e araitia te v/hakaaro o nga rangatira e mea nei kia nui ake o a ratau e kohi ai. 5. Ma te Kaunihera e whakatu te tangata nga tangata ranei hei kohikohi mana e titiro he tangata tika hei haere ki nga takiwa katoa o tona rohe kohi haere ai i te moni ko taua tangata i whakaritea ra e te Kaunihera me whai pukapuka mehemea ka homai te moni ete tangata nana kite kai kohi moni me tuhi e te tangata nana te moni i tona ingoa ki roto i te pukapuka e puri tia ana e te kai kohi moni me tuhi hoki e te kai kohi moni tona ingoa ki rotoi te pukapuka e hoatu e taua tangata kohi moni kite tangata nana nei te moni me hua taua pukapuka he rihiiti, mo aua moni me tuhi te marama te ra mete tau ki runga i aua pukapuka ko

aua pukapuka katoa i hoatu ra ki nga tanirata na ratau aua moni kua riro maim i nga kai kohi moni me tiaki kei ngaro ma aua kai kohi e whakamahara atu ki nga tangata katoa e hoatu ana aua pukapuka rihiiti. G. Ki te mtitu te kohi i aua moni me whakatakoto mai e aua kai kohikohi moni kite aroaro o te Kaunihera hei reira me whakatakoto e aua kai kohi moni nga moni me nga pukapuka katoa i hainatia e nga tangata na ratau aua .moni. 7. Te rironga mai o aua moni i te Kaunihera te whakatakoto kite kaute a te Kaunihera kite peeke kai aia e takoto ana te kaute moni a te Koroni kahu aia taua kaute ko te kaute a te Kaunihera Maori o. . 8. E kore tenei moni e taea te tango mai manga tikanga anake o te rarangi 26 o te Ture Kaunihera Maori, 1900. 9. Me panui ki roto i te Kahiti te whakatuunga i te apiha kohikohi i nga apiha ranei i whakaturia e- te Kaunihera a ko taua panui he whaka atu ki te katoa kua tu tika taua apiha ana a piha ranei mo roto i aua rohe o nga Kaunihera. 10. Mo te whaka rite mete hanga i te rarangi ingoa o nga tangata me ■ waiho taua pukapuka rarangi ingoa te tauira ranei i te tari o te Kaunihera hei tirohanga ma te katoa kaua hoki e tonoa he utu kite tangata e titiro ana kia ahei ai te mahi tika i taua rarangi ingoa. 11. Me tuku mai e te Tiamana o nga Komiti Marae nga rarangi ingoa o tona takiwa e utu ana i taua rua pauna kite tari o te Kaunihera i mua atu i te tahi o nga ra o Tihema ia tau ia tau. 12. Me panui kite katoa i roto i nga ra e 30 i mua atu i te tahi o nga ra o Tihema whakaatu i te waahi e ta'e ai aua apiha kohikohi moni.

13. Me whakarite tau te uta mo ana ta-ngata kohikohi moni i ta te Kaunihera i kite ai i roto i nga moni e wehea CD ana mo aua mahi. 14. Ki te kitea e to Kaunihera etahi tangata kaore he whenna engari e inohiotia ana he tangata .totika kaha kite mahi ka whai mana te Kaunihera kite hoatu i te tahi whenua a te Kaunihera whenua ma taua Kaunihera e tiaki nga whakahaerenga ma te Kannihera Maori e hoatu he moni hei timata ma taua tangata. Me whakahaere i runga'i te ture whakanohonoho whenua. 15. Ko nga tangata katoa kua koiii nei i te moni e rua pauna i roto i nga tau i whakaritea ai e te Minita me ona Kannihera ka whakaputaia ano to hua i roto i te tan e kore e puta taua moni hua i te wa e kohi ana ano engari kia vvhakamutua te kohi i runga i nga tan i whakaritea ai kai reira ka mohiotia te nui o te tinana o te moni mete heke mai o nga hua katahi ka whakaputaia te hua ara te inatereti. 16. Ki te kore nga kai kohikohi moni i whakaturia ra e te Kaunihera e mahi tika i te kaute o nga moni nie nga tangata ka whai mana te Kaunihera kite hopu iaia kite whare hereheru i runga i te mea kua uiuia kitea ana kua tika ton a he ko te roa mona ki t'e here he re kia ko te paina mona kia £. Ka whaka mutua atu tana mahi. 17. Me pa atu nga tika nga ote tekiona 27 o te Ture Kaunihera Maori, 1900. Ki enei moni ara kia ahei ai te whakahaere a te Kawana ki runga i nga mahi e tipu ai te Maori mete tuku motuhake i te tahi whenua mote hunga kore whenua hei nohanga hei taone ranei ma aua moni e whakaea nga mall in game te whenua hoki a me noho te Kaunihera hei kai tiaki mo ana tangata me aua whenua e whakahaerea penei tia ana.e te Kaunihera ariki.

Ko tenei Ripoata i whakatakototia kite Hui tuatahi ki Rotorua ki mua i te Hui topu anga Kaunihera ki hai i tirohia. Ko Te Tan te kai whakatakoto heoi ka tukua ki Te Matuhi inana e hari kia kite nga motu nei mehemea kai te pewhea te alma ma nga tangata whai whakaaro e tirotiro iho te aronga ko tenei Ripoata kua tukua kite Tuiiiuaki o te Ropu Mahi Atawhai i tenei tail. Taiawhio Te Tau, Tumuaki o te Ropu Mahi Atawhai.