THE MATUHI PRESS. Wenerei, Hune Te 8, 1904. KI TE ETITA 0 TE MATUHI.

Matuhi, Volume I, Issue 39, 8 June 1904, Page 1

THE MATUHI PRESS. Wenerei, Hune Te 8, 1904. KI TE ETITA 0 TE MATUHI.

(Ka haere'mai te korero a Hone Heke i te Nama 38, wharangi 8).

Ko nga utu mo nga rakau rite mo niahi nga Mira e tu ana i runga i nga

whenua o Te Kara una i mua atu o te 3 o nga ra o Oketopa, 1901, ko enei:— Karaihe I. Mo te Totara, Matai, Purlri, Maire-raunui, Manoao (Silverpine), mete Poh.utukawa, kaua e hoki iho i te 4/- hereni i te rau pu.tu. Karaihe If. Mo te Totara i raro iho i te 25 putu te roroa e 2/- hereni i te rau putu.

Karaihe I IT. .Mo te Kauri, kaua e hoki i te 1/6 i te rau putu. Karaihe IV. Mo te Matai (i raro iho i te 25 putu te roroa), Rimu, Kahikatea, Rata, Mangeao, Tooth and Entireleaved JBeeehes, Tawai, Manuka, Manoao, Tanekaha, Kawaka, Kaikawaka, kaua e hoki iho i te 1/- hereni i te rau putu.

Karaihe Y. Mo te Eewarewa, Mapou, Toro, Hinau, Taraire, Miro, Kamai, Pukatea, Tawa, Mountain and Silver Beeches (Tawai), kaua e hoki iho i te -/6 kapa i te rau putu.

Karaihe VI. Mo te Poohi Puriri, Totara, Kauri, Silver-pine (manoao). mete Matai, me utu i raro i nga utu i raro i nga Karaihe I me IV, e mau i runga ake nei,

Mo te Hiripa (Tiripa) Rerewe e -/3 kapa i te Hiripa kotahi.

Ko te utu mo te raihana whaka-ahei kite tapahi Hiripa Rerewee 5/-hereni i te tau.

Ko etahi atu o nga ritenga kei te pera ano me nga rarangi utu kua takina nei i rotoi te rarangi utu o te 3 o nga ra o Oketopa, 1901, e mau i runga ake nei. Ko enei utu kua whakakorea e te rarangi utu o te 3 o nga ra o Oketopa, 1901.

Ko enei rarangi moni mete man a i taea ai te whakatakoto, he mea mahi i raroi"Te Ture Whenua, 1892." I raro hold i "Te Ture Ngaherehere Karauna o Te Koroni, 1885." Kia mohio ki tenei, ko enei utu kua takoto nei i Te Kawana hei utu mo nga rakau totika hei mahinga ma te Mira i runga i nga whenua o Te Karauna, ko raro tena o nga, utu. Ko te mana mo te hoko i nga rakau e tupu ana i runga i nga whenua o Te Karauna, kua whakatakotoria atu ki roto ki nga ringa o nga Poari Whenua Karauna i roto o ia Porowini Takiwa o Te Koroni nei.

E kore te Poari e kaha kite hoko i nga rakau a Te Karauna mo te utu itt iho i nga utu e mau i te rarangi utu o te 3 o nga ra o Oketopa, J 901, e mau i runga ake nei. A, e ahei ana Te Poari kia kaua e tuku i nga ngahere r.ikau a Te Karauna mo nga utu e mau ite rarangi utu e mau i runga ake nei. kite mohio ia, kahore i tino nui te mahi hei mahinga ma te kai-tango i aua rakau e taea mai ai ki waho o te no-ahere ki te takiwa o te Kaipuke, o te ara Rerewe ranei.

Ko te huarahi tuku a nga Poari Whenua a Te Karauna i nga rakau i runga i nga whenua o Te Karauna i mua ake nei, he mea makete (akihana)

a ko te tailgate nui tana utu ekaran.aa ai, ka riro ia ia nga rakau. Kaati, no te mohiotanga o Te Minita o nga Whcn.ua, kahore Te Earaunae whiwhi ana Id nga utu e rite ana mo nga rakau o nga ngahere e maketetia ana, tana mahara e whakahoaana nga ropu mahi Mira, no reira, ka meatia eia, kia whakakorea te ritenga makete (akihana) i nga ngahere rakau a Te Karauna, a inaianei, kua meatia eia, me tena (tender) te tangata e hiahia ana kite tango i nga ngahere rakau i runga i nga whenua o Te Karauna.

Ko te ritenga o te tena (tender), me tuku atu koe i tau utu e kaha aikoeki te hoatu ki roto i te pukapuka, ma roto atu i te meera, ka tae nga pukapuka katoa kite Tari no reira nei te whakahau Ida tuku tena nga tangata, a ka tae kite ra whakamutunga i kiia ai hei katinga mo nga tena, ko reira tirotirohia ai nga tena a ia tangata. Ko te tena nui tana utu, ka riro ia ia te ngahere. Kia huri ahau inaianei kite whakaatu i nga huarahi meiha rakau. Ka hoko te Poari Whenua Karauna i nga rakau a Te Kawanatanga, he mea hoko tu te ngahere. I mua atu o te tukunga o nga rakau o nga ngahere aTe Karauna kite tangata, ka tukua atu e Te Poari Whenua Karauna, ara e Te Komihana o nga Whenua Karauna, he tangata tohunga Id te titiro katoa i te ngahere me nga rakau, ka riro ma tana tohunga e karanga nga mano, miriona putu ranei kei roto i taua ngahere. Ka haere te hokonga o nga rakau i runga i te karanga a te tangata kua kiia ake nei.

Ko te pai o tenei huarahi, kahore he raruraru i muri mai.

- Ko etahi ano o nga meiha i runga i nga hoko rakau a nga Poari a Te Ka-

raima, he meiha t.uporo, a he iti rawa nga keehi e hokona ana eia ana njjahere l runga l te meiha papa kainga. Ka hoko te Poari a Te Karauna i una rakau, kite riro ite tangata, ka tonoa e Te Komihana o nga VVhenua Karauna, Ida takoto he moni tuatahi. Ko tetahi, ka kiia e te Poari a Te Karauna kua whakatakotoria he ruuri whakahaere i raro i nga ture kua whakaaturia ake nei. e Te Minita o nga VVhenua, kii, kite tuku tena rnai te tangata mo tetahi ngahere rakau a Te Karauna, me whakaatu mai eia tana utu mo te ran putu, te kaha o tana Mir a, te nui o n»a papa e taea ana te kani i roto i te tau, te ingoa me te nui o nga ngahere rakau kei iaia e pupuru ana i te wa o tana tono, nga ngahere ranei a Te Karauna, i runga ranei i nga whenua Maori, me whakaatu katoa e te tangata, tana huarahi e mea ana ia hei mahinga mai i nga rakau kia puta ki waho, te rakau e hialiia ana ia hei mahinga mana, te huarahi utu, ka utua tonutia kite moni i tana wa ano, ko tetahi wahi ranei ka utua i taua wa, a ko te toenga i runga i te utu takiwa, penei me nga ritenga e takoto nei i roto i te tekihana 10 o nga ruuri whakahaere o te 18 Maehe, 1904.

Ko te tekihana 10 kei te penei: 10. Ko te huarahi utu mo nga rakau, me utu katoa ranei e te kaitango i te wa o te rironga iaia o te tena, ko tetahi wahi ranei kite moni, a ko te toenga me utu takiwa, i raro i nga ritenga e whai i raro nei:— Ko te utu mo te 500,000 putu kite 1,000,000 putu, me takoto te haawhe o te moni i te aetanga o te tena, a ko te haawhe e toe ana, me utui roto ite 6 inarama i muri mai.

Mo te 1,000,000 putu kite 3,000,000 putu, me utu te 1/3 kite moni i te

aetanga o te tena, 1/3 i roto i te 8 mararna i muri mai, a 1/3 i roto i te lti inarama i muri mai. Mo te 3,000,000 putu kite 6,000,000 putu, 1/5 o te moni toopu me utu i te aetanga o te tena, 1/5 i roto i te 7 marama, 1/5 i roto i te 14 marama, 1/5 i roto ite 21 marama, mete 1/5 in utu nga i roto i te 28 inarama i muri mai.

Mo te 0,000,0000 putu kite 10,000,000 putu, 1/5 o te moni toopu me takoto i te aetanga o te tuna, 1/5 i roto i te 9, 1/5 i roto i te 18. 1/5 i roto i te 27, a ko te 1/5 mutunga hei roto i te 36 marama i muri mai.

1 runga i enei ritenga, ka utu te kaitango i nga rakau, i te itarete mo te moni toopu utu mo nga rakau, ara mo te wahi o te moni e toe ana, kahore ano i utua noatia, he £5 i roto i te illoo, ame here taua itarete ki runga ki eta hi paramuhere nooti (promissory notes) me tuara e tetahi tangata e rite ana kite hiahia o Te Komihana o nga ngahere a Te Karauna. Ko nga rakau kahore e taea te mahi i roto i te wa l kiia hei otinga, kahoki kite Karauna, engari ka ahei Te Komihana o nga ngahere a Te Karauna kite whakanuku atu i te wa hei mahinga i nga rakau engari kauaenuku atu i te 3 tau i runga ano ia i te ritenga me utu e te kai-tango ki Te Komihana te 5 paiheneti i te tau i runga i te wariu koraha o te whenua e turia ana e takotoria ana ranei e nga rakau i runga ranei ie tahi atu ritenga e utaina e Te Komihana. Ko te mana ki nga rakau katoa kahore ano i tapahia ka takoto tonu ki roto kite ringa o Te Karauna ki a ea katoa ra ano nga moni utu takiwa. Ko te wariu o nga papa e kania kaua e nuku ake i te moni kua oti te utu. Ki te nuku atu te wariu o nga ra-

kau i kania i to moni kua oti to utu ka ahei te Komihana kite meiha i tana nukuga ake mete tono ki a utua.

E ahei ana nga Poari Whenna a Te Kara una kite kii me utu nga Mira i runga i nga papa kaninga i rnnga ranei i te meiha tuporo i te meiha tuu ranei

i te ngahere. He maha atu nga ruuri a Te Minita o nga Whenua kua mahia eia hei tiaki hei whakahaere i te hokon<>a mete utungaonga rakau a Te Karauna e tupu ana i runga i nga Whenua Kawanatan ga. Ko nga meiha mo te hoko e pai ma te Maori ko te hoko i te meiha tuu i te ngahere ko te meiha tuporo ranei he iti noterarurarui raro oeneiahua meiha. Ko te hoko rakau i runga i te meiha papa kaninga he nui rawa te raruraru i te maha ongakaraihe onga papa Kia whakaaturia ake tetahi keehi a te Maori, he nga utu.