KIRIHIMETE TAUERU.

Matuhi, Volume I, Issue 17, 6 January 1904, Page 4

KIRIHIMETE TAUERU.

Tihema 25, 1903

I te 10 o nga haora kapatua te pere karakia kahui hui nga tangata kite karakia katu te Minita kite karakia me te kau hau, ko te kau hau a te Minita kai tenei kupu ate Ka rait i ano te pai

o te nohanga tahi tanga o nga tuakana me nga tain a i runga i te whakaaro kotahi mete huhua atu o ana kau hau.

Mete kohinga ite moni ote karakia whaiti ake nga moni £8 menga herein ano heoi ten a take kahui kite marae korero ai i nga whai korero katu ko te whatakorari ka korero i nga kupu o te Kirihimete ko tenei rangi heranui na te ao katoa whakanui i to tatau atua i whanau mai ai i tenei rangi ko enei korero e mihi mihi nei tatau kia tatau ano tuarua o nga mahi nui he whakamoemiti kite atua kataea mai e tatau tenei tau hau.

3. Ko te Ropu Mahi Atawhai ka whakamarama ake au i ona tikanga o tenei whakahaere he Kawanatanga Motuhake mo nga Maori e whakahaere ana i raro i te mana o te Kawanatanga Pakeha mo te tiaki i nga whakahaere katoa mo te Maori mete Pakeha engari ma Tai Te Tau e whakamarama nga tikanga katoa o tenei Tiriti kamutu.

Hori Te Huki: Tenei katu atu kia ora tatau i tenei rangi na te ra o to tatau ariki tatau i karanga kia hui mai ki konei kapai kaore te panui nei i me tia mo te rohe anake o Rongokako mo te motu katoa nei whiti atu kite wai pounamn heoi ki hai nga tangata i whakarite i tenei tino e pai ana ko tenei hui mo te Tiriti katahi mo aku mokopuna tetahi wahi he marema tanga ki roto ano i taku whare mo te karakia tetahi kaupapa mete huinga mai anga morehu ki konei kite kite ai kia ora katoa tatau enoho nei i runga i tenei marae heoi ma Taiawhio Te Tau e whakamarama nga tikanga o te Ropu Mahi Atawhai. Taiawhio Te Tau: Haeremai enga iwi me nga morehu enui ana te hariia au mo tokou tau taenga mfii ki tenei

kau kite ra i whanau ai to tatau atua i te mea kua taea mai nei e tatau tenei ra kua whanau hou tatau me nga tikanga.

1. Ko te tuatahi onga tino take mo te Kirihimete. . 2. Ko te tono nga atu i te Pirirnia kia tae mai ki konei, man a ano e homai te Tiriti mo nga Maori me tona whaka marama i nga tikanga heoi i tenui o ana raru raru me tona haere ki tona kninga oro ai kihai ia i ahei te tae mai i tenei rangi mea mai ana ia me waiho mo te 22 o Hanueri, 1904. Heoi ake mo term mo runga i te Ropu Mahi Atawhai ko tenei Tiriti hei whakaatu i te alma o nga Maori e whakapiki ana i te taha Kawanatanga ko tenei Ropu ka whai Tiwhikete te tangata kamana ai kite uru ki roto i te iiopu kia whaka ae lioki taua tangata wahine lioki ko tenei peka he mea tuku mai i Poneke e te Pirirnia na nga tangata e 60 i tono atu kia mohio mai koutou i tera Kirihimete i taua ra ka whanau mai erua nga take tuatahi ko te whakakotahi i nga Maori ki roto i te Ropu Pakeha o Mahitaone tuarua o nga take ko te Putihana kite Kiingi kia whakaae tin mai a Te Hetana hei Eawana mo Niu lireni koia tenei aua take te whanau tanga mai i roto i te take whakakotahi ko te hui parae i Mahitaone i tukua ai nga taonga o nga Maori o te Rohe o Kongokako mo te Hetana te patu pounamu a tawhio. rangi mete kahu Maori kamahi tahi nga Maori me n£>a J alieha l muri mai i tena katu te hakari mo Wi Pere raua ko haaka ki Mahi taone i konei ka wehe te whakahaere anga Maori i tonga Pakeha i tukua ano ne panui ki nga Maori katoa o Wairarapa nei i tae mai ano nga Minita o te * aremata a Timi Kara me Hooroteone 1 muri mai i tenei ka tino whaka putu a mai nga ture ka kite ratau i te

pai o nga whakahaerengai nga tikanga katoa a tenei Ropu Mahi Atawhai. Ko tenei Peka hemea tuku mai e te Pirirnia mo nga Maori i tukua mai i Poneke i whakaputaia mai i te rua tekau Maono o Akuhata, 1903. Heoi i runga i te nekehanga kia Hanueri i te 22 o ngara, 1904 Katahi kahiki aua tikanga katoa ki tana ra koutou whakarongo ai kite mangai o te Pirirnia e korero ana.

Nireaha: Patai i puta mai i whea tenei Tiriti.

Tai Te Tan: I puta mai ite Pirirnia koia lioki te Tumuaki o te Ropu Mahi Atawhai o Niu Tireni Ropu Kawanatanga.

Nireaha: Tena he aha. i kore ai au e mohio ki tenei mea no te mea he mea nui rawa atu tenei e kore rawa au e kore te rongo mete mohio.

Tai Te Tau: E kore koe e mohio no te mea kia whai Tiwhikete te tangata ka mohio ai ia ki nga tikanga o tenei Ropu kia oati hoki koe hei mema mo taua Ropu Mahi Atawhai. Nireaha: He aha i huia ai ki tanga Pakeha o Mahitaone te mau ai ki nga kainga Maori.

Tai: E hoa ko te marae tenei i tonoa atu ai kia tae mai ki konei i tenei rangi ko tona kupu mai e kore ia e tae mai i tenei rangi kai tenui oku raruraru me nuku atu mo etahi rangi o muri atu oti ana kite 22 o Hanueri, 1904, i tenei tai ma katae mai te kupu a te Hekeretari o te Ropu Mahi Atawhai me whakakotahi he\huihuinga mo nga Ropu e rua kia kotahi ai te hoatu tanga i nga Tiriti mo o koutou peka. Nireaha: He aha i kawea ai kite kainga Pakeha he taenga mai mo te Pirirnia te mau ai kite kainga Maori kite ai.

Tai: Kua ki ake nei au ko te take e

rua nga Tiriti no nga Maori tetahi no nga Pakeha tetahi kia kotahi ai te homai tanga i ana Tiriti mete whaka marama i ona tikanga. Nireaha: He aha i kore ai e tukua ma te Kaunihera e whakahaere nga tikanga o te Tiriti. Tai: Kaore he tikanga e tukua ai ma te Kaunihera e whakahaere tenei Tiriti ko te take kua oti noa mai ona ture me ona whakahaerenga mete ahua o nga mahi ma te Ropu o nga Maori o Wairarapa.

Nireaha: E hoa e kore au e whakapono ki ena mahi au a te tamariki ki taku mohio nau toim i mahi mai i nga Pakeha o Mahitaone na. Tai: Ki to-mohio ena e taea e te tangata te hanga pokanoa te ingoa o te Pirimia ki roto i tenei pukapuka a ki to mohio mehemea he mea mahi pena tena au e mau mai ki waenganui i oku hapu korero haere ai i tenei mea engari te kimai he puhae hae he paku pea noku me oku hapu. Nireaha: Kaore i puhae hae engari ko te rironga mate tangata kotahi e whakahaere tenei Tiriti nau anake tenei mahi. Tai: Kia mohio mai koe e ono tekau te kaute o nga tangata nana i tono tenei tikanga ko tenei ono te kau kua a oti ratau kua whakaputaia nga Tiwhikete mo ratau kite kore tenei ono tekau e haere i runga i nga tikanga o te Tiriti ka tangohia atu te mana ete Eopu Mahi Atawhai o Niu Tireni.

Pena hold mete Kaunihera kawhai mana te Kawana kite tango atu i tona Kaunihera. Nireaha: Taku mohio nau anake tenei mahi eki atu ana hoki au kia koe e kore e oti tenei tikanga kore kore rawa atu.

Tai : Eki'atu ana au kia koe i waenoanui o te whakaminenga nei kaoti

oti whakarere. Nireaha: E hoa me waiho a tana kupu i waenganui nei pukai ai ko aue ki ana kaore e oti kokoe e ki ana ka oti. Tai: Ae waiho a tana kupu i kona tuai kua rongo te hui e pae nei. Nireaha: Ehoa kapatu waea an ki te Pirimia mehemea nana tenei Tiriti i tuku mai. Tai: E pai ana man e patu he waea kia kite mai ai te Pirimia i toil kuarc tanga. te rua ki fee pitta mai tona kupu ae ka pewhea koe hcoi ano me uru katoa mai koutou kite kimai he pa run me inau au kite herehere mo taku mahi tinihanga i nga hapu o Kongokako.

Nireaha: E kore au e wh&karongo ki ate tamariki tikanga kore rawa atu.

Tai: Kia rongomai koe kua kauhau tia ete tino kai tohn tohu ki runga i te motu nei te puke mete Matuhi tenei kupu kua pan te rau tail o nga kaumatua na nga tamariki tenei rau tau. Tuarua kua oti eau te panui o koutou ingoa kite Matuhi kia tu kou ton hei Ropu Kawanatanga hei tuara mai mo matau panui tia ana kia taeinai he whakahe i roto i nga ra tekau niaAvha kite kore he whakahe kua mana ana ingoa. Nireaha: Na wai i whakaae atu kia panui tia o matau ingoa e koe kotaku kupu atu kia koe me kawe kite hui a te Kaunihera i te wha o PJanueri whaka haere ai tenei tikanga. Tai: E hoa kaore koe e mohio ko tena hui tekau ma rua anp te Koiniti o tena hui kaore nga wahine me nga tamariki e tae kitena hui e' whai mana nei nga wahine kite haere kite whaka ro7i£o i no-a korero a te Pirimia heoi ano ko au e tae atu ki tena hui. Nireaha: Tie kore ranei nou kaore e

pai ki to Kaunihera. Tai: Eai te tino tautoko au i te Kauuihera ka maha nga hui a enei hapu mete tono atu Ida tae mai n<m Til mema o Rongokako mete Tiamana ki hai i tae mai heoi ano nga mea e tae mai ana ku kahungunu me Ropoama me Kiingi, me Haami Potangaroa i te hui kahori nei kai hoki i tae mai i tenei hui no konei kamea atu au e kore e kite ano enei hapu te he ko au me enei hapu kai te tino hapai i no-a tikanga o te Kaunihera me nga ture hoki a katae hoki au kite hui a te Kaunihera i te wha ongara. Nireaha: E kore e oti he tikanga i tena Roj>u kore rawa atu. Tai: Kua oti noa atu ona tikanga katoa o tenei Ropu kati ko te Kaunihera ka toru e nei tau kaore ano i oti etahi tikanga eki ana hoki au kaore i te ture te he kaia koutou te kore e whakarite i nga whakahaunga a te ture.

Nireaha: E boa kaore to matua i i penei te ahua o ana whakahaere ko to

matua au ai ki waenganui i te iwi mahi ai ka taka kia koe ka mauria ki nga kainga Pakeha mahi ai. Tai: E hoa kua oti e au te korero atu ko te ra tenei i karanga tia ai hei hui hui nga mai mo nga tangata katoa Id Taueru, nei mete Pirimia, me titiro mai koe e hara tenei i te kainga Pakeha tuarua kanui nga hui e karanga tia ana e koe kinga kainga Maori, ko wai e whiwhi kite taumaha tanga o tena hui heoi ano ko te tangata kotahi ano ko Jvoe anake, ko te hui Parae nei kaore he taumaha ki runga i te tangata kotahi, no te mea ma tena ano e mau jnai ana kai, no te mea kaore e pau nga haora e 24, i tenei hui, e rua ano nga haora kua mutu no konei ka mea atu Ju koo mahara katoa me waiho ki taua "Ui Parae.

Kai te mohio koe kua puta te kupu ate Kawana tanga ko Wairarapa nei he putanga mai mo ana tikanga katoa, i te tuatahi ko tenei me tae mai koe ki taua hui parae heoi enei putake korero.

P-S.—Kati i runga i te kore o Nireaha e tino marama me tona kore e whakapono katuturu tona patu waea kite Pirimia mete Minita katino whakaae hold a Taiawhio Ida patu waea a Nireaha.

Heoi kua tukua mai e te Pirimia te kape o te waea a Nirene aha enga hapu me nga taane wahine e hara te waea a Nireaha i te waea ui ara i runga i a in ana korero engari he whakakino noa a iho kaore he take kai whea he urunga mai mo te wehe wehe o nga takivva & Wairarapa e tahuri nei au kite whaka whaiti mai ia koutou i nga kaumatua hei Ropu Kawanatanga i raro i nga tikanga i te Ropu Mahi Atawhai o Niu Tireni kai te mahi au mo nga tangata katoa i te mea kua kotahi tonu te reo ko nga Kaunihera e 24 kai runga i nga motu nei no temea ko te toru tenei o nga hui a te Ropu Mahi Atawhai i tukua ai nga panui ki nga tangata katoa kia tae mai ki aua hui o tira te hui tuatahi i te Paaka i hui katoa mai nga kaumatua ia Hanueri, 1903, hui tuarua i te hoteera i Mahitaone whaka mii mo wikere raua ko Haaka te hui tuatoru i Taueru ia Oketopa, hui tuawha ia Tihema 25, 1903, erua hui i te taha Pakeha erua i te taha Maori, heoi ko toku tino mahara tenei he whaka whaiti i nga kaumatua katoa kai te mohio te Minita ki toku tino whaka aro mete Pirimia hoki. Heoi ano, Taiawhio Te Tau.