TE HUI KI TE KOHUNUI.

Matuhi, Volume I, Issue 5, 14 October 1903, Page 4

TE HUI KI TE KOHUNUI.

Oketopa 1, 1903. 10 a.m. Ka tuhera te hui a Rakaiwhakari.

Ka tu ko meiha H. P. Tunuiarangi ko taku kupu e penei atu ana ko te mahi tuatahi ma tatou he tina pakupaku koia tenei taua tina.

Ko te ra tenei i whakaritea ai e Rakaiwhakairi hei huihuinga mai i nga morehu mo runga i nga whakahaere mo te Komiti marae me etahi atu take i te mea kua tae mai nei A. H. Kumeroa raua ko Taiawhio Te Tau, heoi i te mea kua tae mai nei koe ko to Komiti hou kua tunei mete Tiamana

kua tu kai te karanga ki tona papa kia homai he kai mana heoi" i te mea kai te ngaro tetahi o nga mema o Rongakako he ino i atu tenei naku kite Tiamana kia nekehia atu te whakatuhera tanga o te mahi mo te rua onga haora kia whanga ia atu taua mema whakaae tia ana ete Tiamana kaneke te hui mote

rua o nga kaora. 2 p.m. Katu aH. P. Tunuiarangi, kupu tuatahi ake kia tatau kua tuhera to tatau hui ko te ra tenei i whakaritea ai hei korero tanga i nga hiahia kia tatau.

Ko te iwi kia whai kupu i mua atu ara ko te kupu mate iwi ko te take i whakatutia ai te Komiti marae kia whakapa.ngia e te Tiamana o Rongokako i te mea kua hui hui mai nei te Komiti marae me noho te Tiamana ki runga i te tia a me tahuri te Tiamana o Rongokako kite whakamarama ia na kupu.

A. H. Kumeroa: Tiamana o Rongokako kia ora koutou i roto i o tatou aitua aha koa maha nga matauranga whakaora kaore e taea te pupuri tenei tangata aitua. Ko tenei kia ora koutou ko te take i hoki mai ai ano au kua puta mai te whakaaro ia Rakaiwhakairi mo tetahi tikanga hou. Epenei ana taua tikanga hou mo te kai tohutohu Komiti marae ara kia tu nga kaumatua o te hapu hei kai tohutohu he take nui tenei hei whakahaerenga. Na mo runga i te Komiti marae o Rakaiwhakairi ko te ama o terangi te Tiamana. Ko te Rangi tenei ka tukua atu e au nga mana katoa o te kau nihera kia kbe me to Komiti nga mana whakahaere i te tekiona te kau maono o te

ture nui i runga i tenei kupu Komiti marae ahakoa i whea te marae kamana koutou kite whakahaere i nga man a o te Kaunihera o Rongokako. Ko nga mahi ma koutou^—

1. Kote tiaki i nga marae ko te tiro tiro i nga mate o te marae. 2. Kaore o koutou man a kite whakawa e ngari e rnana ana koutou kite paina ite tangata kia utu. Otira kua panui te Minita i nga tino take etoru —

1. Ko Waipiro. 2. Ko Mangere. 3. Ko Moumoutaonga. Ko nga tino kupu tenei hei whakahaerenga ma to koutou Komiti. Ko tenei ka tukua atu kia koutou ma koutou e mahi ona tikanga katoa o enei take. Heoi. Katu te Tiamana o te Komiti marae kamea kia ora tatau e whakapai atu ana au ki nga whakamarama a te Tiamana o Rongokako i te mea kua tukua mai ki tenei Komiti marae inaia nei kua hangai te kaupapa. Heoi ite mea kua oti ki tenei kupu te tikanga whakahaere mo tenei Komiti ko tenei ka panui tia atu kia koutou te kaupapa mo tenei Komiti marae. Heoi ka panui tia taua kaupapa kamutu te panui a te Tiamana o te Komiti marae ka whaikupu mai i te mea kua panui tia atu e au te kaupapa mo tenei Komiti. Ma Tunuiarangi e whakatakoto nga korero mo te taha kinga whakahaere. Heoi kia ora koutou.

H. P. Tunuiarangi: E whakapai ana au kia korua whakamaramatanga mo nga mahi mate Komiti marae nei. Kati Konga take ma tenei Komiti hei mahi maratau i to ratau nohanga Tuatahi. Ko te mate mo tenei marae ko te wai ko tetahi mate nui tenei ko te wai kua kiia ete takuta kai te kino te wai naehoa mi tenei mate nui mo tenei marae otira mo etahi atu marae Maori hei whakaatu kia tatau i tetikao tenei mahi a te takuta ko te wai o Poneke e 30 Maero i tikina ai ko te utuetaeana

kite £50,000. Katae taua wai kite taone o Poneke. Turn rua ko te wai o main taone e tae ana kite £30,000. Me tetahi wai i. Merika e 5 rau Maero i tikina ai te wai ko te utu e 5 miriona pauna te utu kei whakaatu tenei kia tatau he mate nui kite kore e taea he wai mo tenei marae.

Tuarua o nga take ma te Komiti marae ko te Huanui mo Ranana.

Puta atu ki nga whenua o te Karauna. Heoi te whakaatu ake kia koutou i nga take nei me neke to tatau hui mo apopo kane kehia mo te 10 a.m. Apopo.

10 a.m. Oketopa 2,1903. H. P. Tunuiarangi: E whai kupu ake ana ano au mo nga take i whakatakototia ai inanahi nei. 1. Ko te whakamananga ite Komiti marae o Rakaiwhakairi. 2. Ko te wai mo tenei marae kia whakamahia he tikanga. 3. Ko nga Huanui mo te Rahui o Turanganui me whakatomotorno me nga whenua o te Karauna kia whakatuheratia.

4. Ko te Peka motuhake o nga Maori o Wairarapa ara ko te Ropu Kawairatanga Maori. Kati e whai kupu ake ana au mo te ahiia mo nga tikanga o te Moana nei kua tae mai.nei te Retaate Whatahoro kua kite iho nei au kai te wahia te Moana ko au kaore au e whakaae ki

tenei tikanga ko takukupu kua takoto

itu kai te aroaro o te ,Minita me nga Rangatira o te motu nei e kore hoki au e neke ke atu no te mea-i tukua te Moana nei i te awatea me nga tangata.

Heoi ano inaku ko te whanga anake ki te kupu a te Kawanatanga. Kia mohio mai" ano koutou ko nga tangata nana i pupuri te Tikanga ko te Potangaroa, ko Pinpi te Maari nana

ipupuri nga tikanga mo tenei takiwa. Tae noa ki nga tikanga mo te Moana ko au hold te kai tautoko ana atu te maha o ana korero me whakamutu ake ikonei.

A. H. Kumeroa: Ko taku kupu tuatahi ake mo te wai o te kai nga nei ko tenei take ka whakataua e au---

1. Ki runga i te Komiti marae ma ratau e hanga te pukapuka whakahaere mo te mahi i te wai. 2. Ko te Huanui kua oti ano ma te Komiti marae e hanga nga pukapuka ka hai na ai nga tangata whai take ki aua Rahui katu ku ai kite Timuaki o nga kai ruri.

3. Ko te Moana nei ko tenei take me mahi nui tatau.

4. Ko te Ropu. Mahi Atawhai o nga Maori o Wairarapa.

Ko enei take katoa me waiho ma te Komiti marae e whakatutuki nga tikanga katoa ara e whakakaupapa nga tikanga mo enei take e wha. Paratene Mate nga-: E tu ake ana au kirunga kite whakaae mo nga tikanga kua paahi tia nei i nanahi mete rironga atu o te Komiti marae ma tetahi kau ma tua e whakatakoto nga tikanga mete whakatuhera hold me taku whakamihi hold kite kau papa o te Tiamana i whakatakoto nei ki Waenoanui ia tatau ko tetahi o aku whakamihi ake ko tetahi take i mahia atu i roto i tenei whare kua whatoro tia mai e te Kawanatanga kua mahia kua neke atu te kaha o taua take. Na mo te wai nei mo te whakamahinga ko taku kohi mo tenei wai £5, erima pauna.

Te Momokingi: E whakamihi ana au kia Tunuiarangi raua ko te ama, mo te whakahuihuinga mai ia tatau e mihi ana au kite Tiamana o Rongokako mo te kaha ki tie Hoo mai ki konei whakatutu Id ai i nga mahi e hari ana au mo te taenga mai o Taiawhio raua

ko taana wahine otira nona tonu tenei marae ahakoa mau mai ia i etahi tikanga nona tenei marae* Heoi mo tena kawhai kupu ake au mo nga take a te Kumeroa e whakaatu nei i nga tikanga mo te Komiti marae kati i roto au i nga Komiti heoi kihai ahau i Marama ki nga tikanga e unu ana au ia au ki waho kati i roto i tenei whakatuunga Komiti kua kite au katahi ano ka marama te whakatakototanga mai i nga take. Na mo te wai mo tenei marae ko taku kohi £lO. Mo te Huanui e haere atu nei ki Ranana e tautoka anaauitaua Huanui henui nga painga e puta mai ki enei hapu. Mo te Tiriti o te Ropu o te Kawanatanga e tautoko ana au i tenei taonga kua pau ia Tunuiarangi te whakamarama nga tikanga ko tenei ka whatoro toku runga ki tenei taonga. 2 p.m. H. P. Tunuiarangi: E mo tini ana au Ida mahia o tatau kawhenata ka tono au ma te Matuhi e mahi. Heoi tautokona ana tenei motini ko tenei tetahi tino take kia oti tenei take katahi ano ka taea nga take e toru i whakaaritia nei ete Minita aua —

A Man gere A Moumoutaonga Me Waipiro Heoi enei whakamarama i te 3 onga ra ka wehe te Komiti. Marae Kamahi i nga take i hoatu ai ka oti katahi ka whakahokia kite iwi taratau whakataunga ka panui tiae te Tiamana. Kamutu whakaae katoa nga kau matua me nga wahine ko te whakataunga mote. Wai ma Rakaiwhakairi katoa e kohi taua moni ma te Kawanatanga tetahi hawhe ko te utu mo te mahins;a i taua wai £125, kite whakaaro kua tae te moni kohi kai te £7O.

Ko te whakatau a te Komiti marae mo te Huanuikua tukua ma te Tiamana

e mau kia haina nga tangata kairoto i aua Rahui ki taua pukapuka. Ko te whakataunga a te Komiti mo te take mo te Ropu Mahi Atawhai o nga Maori. Ka riro ma te Tiamana e whakahaere nga i ngoa kamutu katuku atu ai kia whakamanaia.

Heoi nga tino take ko te kaute onga tangata i raro i te Komiti marae o Rakaiwhakairi. Ranana ... ... 32 Kohunui ... ... 25 Turanganui ... 22 Pirinoa ... ... 12 Waitapu ... ... 13 104 Konga whare kura kai te takiwa o Rakaiwhakairi erua kai tauanui tetahi kai Kanana tetahi. Heoi enei kupu. Kotahi tetahi hoiho i roto i te koata e pikau rakau ana i te Kohunui nei i muri i ten a ka kite hoki au i tetahi hoiho hoki iroto ano i te kaata ko te kai arahi i mua e parete mai ana i muri te kaata mete hoiho ko te tangata i mua kaha rawa terereketanga o enei mea erua.

Taiawhio Te Tau: 1. Ka whakamarama au mo runga i te take whakanohon.oho taone ko te hua rahi tenei e tipu ai te Maori ite mea kua tuhera te Huarahi i roto i nga ture ko aku hapu kua whakaae ki tenei pntake he mea titiro kite iwi Pakeha enoho nei te tauira.

2. Kawhai man a te Kawanatanga ki te whakatau i tetahi taone Maori ki tana wahi i pai ai a i runga i tenei take ka ahei oku hapu kite tuku whakaatu kite Kawanatanga i te kaute o nga tangata e ton go ana i nga Tekihana o

te taone. Xo reira ko te whakaaro aku me oku hapu kia whakatakototia he taone Maori ki pokopoko iti ara.ki te ngutu awa o koroohi. kiriki i runga ano inga whenua ote Karauna. No reira kua tukua taratau torio kite Kawanatanga kia whakaarohia mai to ratau hiahia.

3. Kariro nga whakahaere katoa ma te Ropu Mahi Atawhai mete Kaunihera. Kati i runga i te mea kua whakahaua te iwi Maori kia tahuri kite whakawhaiti i nga whakapapa kia takoto pai me tere te whakarite i tenei whakahau ia hapu ia hapu o nga motu nei kia wawe te oti koi huri ki muri tenei take kaha. 4. Ka whakamarama ano au i te man awa mo enei mahi katoa ko te moni ara me kohi ia taane i te rua pauna i te tau kotahi pauna ma te wahine ko nga taake tenei mo nga taonga e whakaritea ana enga ropu kua whakahuatia ake i runga akenei e kite ana tatau i nga ture motuhake mo te man kite whakatakoto nga Maori ite moni e £SOO mo te taone ka homai hold te Kawanatanga e £SOO hei whakapiki ahakoa e rima mano e whakatakototia ka homai ano te Kawanatanga pera hoki tenei ke kore ture note moa he mea nui tenei e puta ana te painga kite Korooni. Ko te kai whakaora tenei i te moutere konga taone e hara i te mea mo te Maori anake e tuhera ana mo nga iwi katoa engari ko nga man a katoa mo taua taone kai te Maori anake tae atukinga ture e mahia ana mo taua taone Maori no reira e kore e mutu te whakaatu i tenei take kahaere tonu te whakamahara. Kati taku whakamarama i konei.

Kai te hui ki Taueru ka tino whakatuturutia te Ripoata a nga hapu nei mo tenei take.