Lahi e Maumau Lao ’a e kakai Tonga

Mana (Auckland), Volume 2, Issue 1, 6 April 1978, Page 7

Lahi e Maumau Lao ’a e kakai Tonga

Koe talu mei he kamata’anga e ta’u fo’ou ni moe ha mai e lahi mo e fakautuutu ai pe ’a e tokolahi ange e kakai Tonga kuo ’ave ki he ngaahi fakamaau’anga tupu mei he ngaahi maumaulao kehekehe. Neonga ko e tokolahi e ngaahi hopo ni ko e fekauaki mo e nofo ’ova ’i he fonua ni, ’oku ha mai mei he ngaahi ongoongo he nusipepa mo e letio foki ’oku to e lahi pe mo e ngaahi hia kehekehe ’oku ’efihia ai e kakai mei ho tau fonua.

Kapau teke ’eke’eke ange ki he tokolahi e kakai e fonua ni, tatau e papalangi pe polinisia pe ko e ha haane faka’uto’uta ki he ongoongo "o e kakai Tonga ’i he fonua ni, pea ’oku totonu ke ’oua na’ake ’ohovale ka ’iloange kuo ne tala atu kia ko e e mo’oni — ’oku matu’aki palaku e hingoa Tonga he fonua ni tautautefito ki ’Okalani ni he ngaahi aho ni pea ’oku tupu ia mei he fakautuutu ai pe lahi e kau talavou kuo ’ave ki fale hopo ko e tupu mei he ngaahi hia fekau’aki mo e ke, kina pea

pehe foki mo e tohotoho. Oku mahino mai mei he ngaahi lekooti mo e ongoongo ko e ngaahi kovi ni ’oku meimei fai pe ia ’e he kau talavou tangata pea ’oku tataitaha ke ’asi ha kakai fefine ia ’i fale hopo, tukukehe ange pe a e fa’ahinga ko e ma’u he nofo ta’efakalao he fonua ni, pea ’oku malo ia he ko e ngaahi hia ’a e kakai tangata ’oku makatu’unga ai to lalo ho tau ongoongo he fonua ni.

’I he ngaahi ’aho ni ’oku matu’aki feinga e tokolahi ’o e kakai e fonua ni ke fusiaki’i e kau taki pea tautautefito ke he Potungaue ’a e kau Polisi pea pehe foki mo e fakamaau’anga ke to e fefeka ange hono tautea e ngaahi hia ko ia ’oku ha atu ’i ’olunga, pea ’oku tautautefito "eni ki he lahi ’a e ngaahi hia ko e hu fakapo’uli, feinga fakamalohi’i e kakai fefine pea mo e tohotoho foki.

’Oku faingata’a ke ma’u ha ’uhinga e taha pe ua pe nai ke lava ai ke mahino ai pe ko e ha

kuo pehe ai e kakai Tonga he fonua ni. ’Oku mahino foki ko e ngaahi hia ni ia ’oku fai pe moia ’i Tonga ka ’okapau te tau fakafuofua atu ki he tokolahi ’o e kakai Tonga ’i ’Okalani ni, ’oku fu’u to atu fau he lahi e ngaahi hia ni ki he ki’i kakai Tonga ’oku nofo heni.

’I he ’ene pehe, ’oku lahi e ngaahi fehu’i ’oku ’eke’i ’e he kakai e fonua ni pekoe kakai fefe nai ’a e kakai Tonga he koe ngaahi hia ni ’oku mahino mai ko e fai ’e he kakai fakapo’uli. ’Oku ’ikai ngata pe foki he mole e tau’ataina ’o e fa’ahinga ni pea mo e fakangalivale’i e famili mo e kakai ka ’oku toko lahi e kakai oku nau lavea pe ongoongokovi tupu mei he ngaahi fakavalevale ko’eni.

'E hoko atu he pepa ni he ngaahi uike ka hoko mai ha fakamatala mei he kakai ’oku nau ngaue fekau’aki mo e kakai maumaulao pe fai hia ko e ’uhi ke fakamahino’i atu ’a e ni’ihi e ngaahi tefito koia ’oku tupu mei ai e ngaahi ulungaanga kovi ni.