News in Rotuman

Mana (Auckland), Volume 1, Issue 14, 9 February 1978, Page 2

News in Rotuman

Le Mrs ‘lsapeti (Elizabeth) Benz, le’ 'o le lait Mr Fred Gibson ma Mrs Vaimarasi. Sukamanu te Setene e Ositereria na taipraita (typewriter) he se tauna’ Rotuam ta, Rotuman Islanders Association of New Zealand la fakama ne ’on tefakahanisi se tauna’ la. Noa’ia e hanisi ko Liz! Lelea’ ne hili e fau te’isi la muakia tauna’ Rotuam ta te’isi ’oris asa: Mr J. Antonio (president), Mr Kevin Neill (vice-president), Mrs Susau Strickland (SecretaryTreasurer). Komiti — Mr B. Leo, Mrs V. McComber, Mrs Raki Nofaga ma Mrs Keti Neill. Peresten ta ma ’on komiti ne tauna’ Rotuam te’isi pa ’ua’ua’ak se te’ ne lelea’ atakoa ne tauna’ ta ne nohoa Waikato, e reko ’oris fe’eni ma garue lelei ma po ma a’sokoa manea’ ne Kesmasi e fau te’isi e Hemilitoni. Aus noa’ia ko gagaj e hanisi ma hugag’esea. * * * Lelea’ Rotuam heua ne nohoa Okorani tauna’ ag’esea e av Kesmas ta ma re se’ ’oris fara he ma la’ ma far se ri ne ’os lelea’ Rotuam e ’on rerege ne noh e Forest Hill, Whenuapai, Westmere ma Sandringham. ’Oris fara he ta kel’ak e televisen e T.V. I ma T.V.2 e rani 20 Tisempa. Gou a’hae kota’ ma far mumua he re e Niu Sirani.’ Noa’ia ko gagaj e fa "a ma maka

ma a’a’hae se as ne ’os hanua. Te’is mak he ha’ se’ la, fakioag’akia ’omus fara he ta. To’ak se sua he te mouse “he’a ma ae mama’asa ko gagaja la ’ania gou la ofietou”: (i) Noa Ta ko Susau ma Lia. Faga, Pene, Jone ma Naomi. Tinorava, Sama ma Kaurasi. E mak lelei e T.V. ta. (2) Asa ne Rotuma rogoena. Fuaga ne fara fora vahia. Au noa’ia ko gagaja. E a’hae se ’os hanua. (3) Noa’ia ko Henre ma Sina. ’Es a’hae ma taria ’amisa. Te la ’a lelei ma tan ne am ’imo. E Tumoe ne Kesmasi. * * * Katoaga la fakioag’akia seson (cession) ne naag ’on Rotuma se Peretania Ti’u tae la re e Okorani e fSatatei rani 13 ne Me, 1978. Lelea’ Rotuam ne Rotu Katoliko ma Rotu Metotisi ma famor Rotuam ne itu’ hifu e on rerege ne nohoa Okorani re a’hae la tauna’ ag’esea e fau te’ lai a’sokoa teran fai te’isi. Rotuma na se Filo’ ne Kau Puer Piritis ta (British Crown) e rani 13 ne Me e fau 1881. E fau 1981 atumotu ta tae la a’sokoa fau tarau (centenary) ne roa ne ’on noh tua’naki se kau puer Ranran ta. E Me e fau te alafu tauna’ Rotuam ta re katoagat e Beachlands ma afag’akia teren te’isi (Rotuma Day). Pure te Rotuma e Ahau na kepal (cabled) se Peresten ne tauna’ ta e fau ta’ag, Mr lani Mejeli, ma hea’kia alalumu ma

’on a’hae lelei se lelea’ ne tauna' ta e reko ’oris hanisi ma a’hae se Rotuma. * * * Maneja ne Rifa’ige te mouse Forau ’on kau pure te Fiti e Niu Sirani, Mr Bill Raikuna, ia ma ’on haina ma ’oria lele’a rou Okorani se Atumotu te Lagi Toaga ta (South Island) e hule te alafu la manea’ e Te Anau. Irarua ma ’oria lele’a tae la ho’imea se Okorani e Fepueri. E Maja e fau te’isi, kau pure te Fiti tae lafu’akia ’on Rifa’iagne Pure e Hanua Helava (High Commission), ma le’et ne la hili la mafakia pureaga te Fiti e Niu Sirani (High Commissioner) tae la nohoa ri ta e Ueligitoni. Kamatama e ’on mumua (1968) la hele’se ’on ’i’i, le Mr Raikuna

ta a’mou mafmaf akia pureaga te Fiti e Niu Sirani e te ma’oi e ’on rerege. * * * Lelea’ gagaj Rotuam ma’oi ne nohoa ’os hanua, Fiti, Niu Sirani ma Ositereria, a’hae fuag pure e Rotuma ’e ’on ’i’i, tau la na se tupua’ famori la iris tae la pure ma la hilia ’oris lelea’ ne iris a’hae po la mafakia ’oris pa ’ese, ma la mua’akia kau puer ne ’oris atmot ta ma ’on tupua’ famori. E Rotuma tupua’ famori kat ’es lio ra e pure ne ’e ta te ne mouse kau puer ne ’oris hanua. ’Oris gagaj ’es itu’ hifu ta rere a’haea iris fakama ne tupua’ famori gagaj ne Rotuma kat ’es ’uat paruparu (brain). Te ma’oi ’os lelea’ Rotuam rako ’e ’on ’i’i ma gou a’hae ’on nonojo lelei la

upua’ famori tae la pure. ’E ’os aga, gagaja ma ’oris fuag he ’e ’os nohonoho fakarotuma (Rotuman Society). Eake gagaja re ne fu’ak se’ la garue ne la aglia tupua’ famori. ’On aire tupua’ famori iris ta nonojo la agag’ia ma garue se gagaja. Mate’is gou a’hae lelei la tauna’ ’on gagaj hal ta (Rotuma Council of Chiefs) tau la toak’akia e pure, ma la na’ia pure se tauna’ ’on tuapua famor hili (Legislative Assembly). Tauna’ ’on gagaj hifu lelei ke la mata’ la iris la mouse hanahapa te la rak’akia aga ma garue fakarotuma (Rotuman culture and custom). Gagaj ’es itu’ ’e ’on rerege kata a’vah’ia ra ’oris rako e paramari e kilas rue ta ma iris kata rako lelei ra (tae la fa’