Te Unga Mai o Tawhiao ratou Ko nga Hoa.

Korimako, Issue 34, 15 November 1884, Page 1 (Supplement)

Te Unga Mai o Tawhiao ratou Ko nga Hoa.

[No te "Herara" nupepa ("Herald"), Oketapa 23, 1884.] No te te 10 mete koata o nga haora o te ata i nanahi, ko te Ope Puru-ripene o te takiwa ki Akarana ka tae kite tima a Te Wairarapa, e tu ana i te wapu ki Kuini - tiriti; a, kia mutu nga korerorero ki a Kingi Tawhiao, ka aratakina ia kite Tameparana Horo, i Arapetatiriti. I te hariata tuatahi ka noho mai nga kai patu taramu, me nga kai-whakatangitangi tetere, porutu, aha, alia; ko te rangatira whakahaere ko Te Mekomihi (Mr. McComish). Ko nga waiata he powhiri kite manuwhiri, he karanga hoki. Ite hariata tuarua, i nga hoihi whaitohu, he puliinahina, ko te Kingi ona hoa ko Topia,ko Hori Ropiha [ko Hare Reweti, ko Atirikona Karaka]. Ke te hariata tuatoru, mete hariata tuawha, i nohoia e nga mema o te Ope Puru-ripene. E kakahu ana i te Kingi te liei whero mete koura, he kakahu whai-tohu no te liapu rangatira ote Kuru Tepara. Ko nga hei 0 Topia raua ko Hori, he wheropouri, me nga koura, me nga reta whai-tohu, me nga whetu; ko nga reta o aua weweru koia enei, —S.D.R.W.G.T. mete G.D. R.W.G.T. Ka noho mai a Tawhiao ma i te pito o te Horo, 1 runga i te wahi teitei, i reira hoki a Patara Te Tuhi, he puweru tohu kore ona. E tare ana i runga ake o to ratou nohoanga enei kupu, " Haere mai e Kingi Tawhiao ! " Ko nga kakahu o te Kingi me nga rangatiara Maori, he koti, he tarau mangu, he putu kanapanapa, he piwarahate hiraka, pera me to nga rangatira o Ranana. I runga i te wahi teitei i te nohoanga o Tawhiao ma, ko Hohepa Numana (Joseph Newman), ko H?a-e Reweti (C. O. Davis), ko Rata Hira (T. B. Hill), ko Te Waimouta (J. Waymouth), ko Apera Koki (Alfred Cox, secko Te Hira (C. G. Hill), ko te Rongopoutama (J. Longbottom), ko Kereama Tawhai,

ko Wi Apo, ko Raureti Tanira, ko Rawhiti, ko Rev. Wiremu Pomare, ko Atirikona Karaka (Veil. Archdeacon Clarke), ko Te Par em e (J. Brame), ko Te Paire (C. Bailey, ko Te Kereama (S. G. Graham), ko Te Warihi (Rev. Mr. Wallace), ko Te Hira Te Kawau. Kiki tonu te whare, tu noa ilio etahi, kaliore he nohoanga. Roaroa iho ka whakatika a Wiremu Pomare, minita kite karanga i a Tawhiao ma; ka mutu, ka whakatika a Atirikona Karaka; ka mutu, ka whakatika a Hare Reweti kite karanga. I muri iho ka whakatika a Te Hira tumuake o te Kuru Tepara kite karanga i a Tawhiao ma, na Hare Reweti i whakareo Maori. Nei nga kupu:—E hari ana tenei mo to hokinga mai ki to kainga tupu. E hari ana matou no te mea, i haere atu koe i runga i te ture tiitotara; a, e koa ana, no te mea kua oti koe te whakatapoko ki nga ture Kuru Tepara. I to whakaaetanga i era nga ture, he whakamutu i te inu i nga waiwhakahaurangi tae noa kite mate. Ko tera tikanga, he pai mo nga Maori, he pai hold mo nga Pakeha; a, ko to matou liiahia tenei, kia uekalia koe ki te pupuru i ena tikanga. Kei i a koe te whakaaro kite waere i te huarahi e tae atu ai ki to whenua tupu nga ture Kuru Tepara i tu ai nga ropu whakahaere i era hanga. Me uru tahi ta tatou mahi taeanoatia te wa e whakamimitia ai te puna o nga wai whakarori-tangata. Kaore hold te ture Kuru Tepara e titiro kite ahua o te kirimoko, o teaha; engari he whanau kotahi, he tuakana tonu, he teina, he tuahine tonu; lieoti ano te mea nui o tenei ture, he tinetinei i nga ngongi whakahaurangi kia tae kite tai o te korekore. Na ! he karanga tenei ki a koe, ki a Tawhiao koutou ko ou lioa, haere mai ki 'Niu Tireni. i runga i te mana whakahira o te iwi Kuru Tepara. Na, he mea tuliitulii kite pukapuka nga kupu karanga mo Tawhiao e te runanga o

te Ope Puru-ripene. Na Te Numana i panui kite whare te reo Pakelia, na Kereama Tawhai i panui te reo Ma,ori, koia nei nga kupu Ki TE HOA KI A TAWHIAO, RATOU KO ONA HOA I RERE MAI I NGA PU-RANGATIRA 0 INGARANGI, — Haere mai e hoa ma ! Haere mai ki te kainga. Haria mai nga kupu me nga tikanga atamai o nga tauanui o Ran an a. E pa ma haere mai ki uta i runga i te mana o nga ture pai o te tikanga Pururipene i ata puritia na,—i panuitia ra e nga nupepa o Oropi, a i whakamoemititia e nga iwi o Piretene. Na! no te mea, kua oti te whakapuaki nga kiwhakanui mo koutou—kua oti i nga iwi i tawahi o te moana nga kupu whakapai mo te maunga-tonutanga o nga ritenga Puru-ripene ka whakauruhia i konei, te kupu whakanui i a koutou i te karangatanga, ki to Aotearoa. Ko tenei karangatanga kei te take ake i te aroha e tukua iho ana i te rangi, —te aroha e whakakotahi nei i nga malii a te tangata, e whakakotahi nei i nga Pakeha me nga Maori e kiia ai ka tuakana, ka teina ka matua, ka tamaiti. Te kupu ki a koutou e hoa ma e mana nei kite taha Maori i rere mai ite roamoana kite motu nei ano, —te kupu kia ora koutou, kia tau te atawhai o te Matua Nui mete manaaki ki a koutou, a mana koutou e tautiaki i nga ra, i nga tau e haere ake nei. Muri iho, ka whakatika a Wiremu Pomare kite panui i te Pitihana Whakakore raihana waipiro ki roto ki nga rohe o te taha Kingi; a, na te Atirikona Karaka i tautoko. Nei nga kupu 0 tera : Akarana, 1884. Kite Kawana o Niu Tireni, KI A TA WIREMU F. D. WEAPOIHI, K.C.M.G., CB„ Etc. E Pa,— Tena koe ! Kia ora i runga i tau whakahaere, i au tini mahi ki enei motu. Tenei ano te take o ta matou Pitihana ki a koe. Kua rongo matou, no runga i nga mahinga Ture o te Paramete, kua waiho koe hei whakakore Raihana ki nga takiwa a te Maori ina Pitihanatia e nga tangata na ratou te whenua. I kitea tenei kite Ture Raihana Waipiro, ite Hekihana 25, e mea nei:—"Ko te Kawana ina tonoa e nga tangata na ratou tetahi whenua, takiwa ranei a nga Maori, kahore 1 whai Raihana Waipiro i mua atu, ka tika kia Panuitia kite ' Kahiti' kia kaua he Raihana e whakaaetia ki roto i tera Takiwa, Poraka ranei; a, kia kaua te Komiti Raihana e whakamana Raihana ki roto ki tera Takiwa, Poraka ranei ina oti te Panui." Na, e Pa, e te Kawana, he tone atu teuei, he Pitihana atu tenei kia whaka»

■whakamana e koe ta matou inoi, kia kaua raw a he Raihana Waipiro e whai mana ki to matou Takiwa, puta noa, puta noa i Waipa, i Kawhia, i Mokau, puta 110 a i o matou rohe. A, kia tau te manaaki, mete rangimarie ki a koe, ake, ake. Ko nga rohe enei:—Ko timata i Toreparu, Pouateraika, Waitetuna, Te Kapa-a-Mahanga, Pirongia, ka tika i roto i te awa o Waipa, JPuniu, Orakau, Pukekura, ka puta kite awa o Waikato, ka rere i roto i te au o Waikato, ka puta kite roto o Taupo, Ruapehu, Paparoa, Tangarakau, ka puta ki Parininihi, ka rere i te moana, Mokau, Waika■wau, Marokopa, Taungatara. Karewa, ka kati ano ki Toreparu. Kei raro iho nei nga ingoa : Na Tawhiao, „ Topia Turoa, „ Patara Te Tuhi, „ Hori Ropiha. Ka mutu i konei nga hamumu 0 te taha Pakeha, ka whakatika a Tawhiao, ko Hare Reweti te kai-whakareo Pakeha. Nei nga kupu a Kingi Tawhiao:—Tena koutou! Tena koutou, katoa, katoa! I waihotia paitia koutou e a au. Taku kupu tuatahi i tuhia kite rangi te kupu i reira; a, e mau nei ano. Tetahi kupu aku ki a koutou, ko te tangata tenei—ka pa i konei te ringa o Tawhiao ki a Hare Reweti, — nana i timata, nana i hapai i mua 1 Whatiwhatihoe; a, i mau i a au taku kupu kia whakarerea tera hanga. I mea ahau na Hare Reweti i whakaara te korero waipiro ki Whatiwhatihoe, ka mutu mai i reira. Kaore i mutu. I haere ahau ki Te Kawau ki a Hori Kerei. I mau i ahau te Puru-ripene. - I mea a au, ka mutu pea. Engari he kaha no te korero, ka whakaaro nui ahau; a, kahore i pahekeheke taku, e puritia nei ano e ahau. I korero mai a Hori Kerei kia whakamutua e a au, e taku iwi nga mahi inu waipiro. I whakaae ahau i reira; eliara i te kupu noa iho, engari he whakaae tuturu naku. Ka mau i a au nga tikanga o te Pururipene; a, maku e ki atu ki taku iwi kia whakarerea - rawatia te kai waipiro. (Kaha rawa i konei a Tawhiao kite hapai i ana kupu.) Ma koutou e tiaki

te taha Pakeha. Ma koutou e whakaatu aku kupu e korero nei ; ki a ratou. Ka whakaputa ahau i taku kaha kia takahia ki raro te waipiro. Ekore e taea e ahau te xnahi te taha ki a koutou ki nga Pakeha, ma koutou ano tena- Kua mohio ahau, tenei koutou te kaha nei ki tenei mahi, pera me nga iwi o Ingarangi. Ka nui taku whakamoemiti ki a koutou, mo te whakaarahanga ano o tenei mea. I ahau i Ingarangi, ko taku tena, he korero ki nga he o te waipiro. Kauaka e waihotia kite wahi ngaro, me hapai nui. Na, kua waha e ahau tenei tikanga; a, ka hohoro taku kawe atu ki toku taha. Nui atu te takahoa mai o nga iwi o Ingarangi, moku i mau nei kite Puru-ripene. Kei mea koutou, i kuware ahau ki tenei tikanga. Kao, i whaia mai ahau e nga hapu o te Kuru Tepera, ma koutou e kite mai. I whakaaetia ta ratou e ahau, tenei te puritia uei. Nga tangata i hui kia kite i au i taku hapainga i tera hanga, e 50,000 tangata. Ta ratou kupu nui ki a au, kaua rawa ahau e tatatata ki nga mahi he o te waipiro. I ki hoki ratou, he wai kino noa atu kite patu i te tangata; me whakakore noa atu taua wai. Na! ka ki ake ahau ki tenei pitihana ki a te Kawana, ehara tenei i te mea kino, he mea pai tenei Pitihana; a, ka tuhia iho e a au taku ingoa ki tenei pukapuka. (Ka umeretia a Tawhiao i konei e te mano.) Kaua koutou e ki ka whakakotahi tonu ahau ki a koutou, kua kite a au i nga mea e kino ana; a, kua whakanuku atu i ahau nga mea e kinongia ana. Ehara taku i te korero ngakau rua i roto i tenei whare. Ko aku kupu i roto i tenei whare mo te waipiro anake. Ekore pea e hohoro takuwhakakotahitanga ki a koutou (ka whakamarama a Hare Reweti kahore a Tawhiao e whakaae ki etahi o nga tikanga o te Kawanatanga). Ka puritia e ahau etahi o aku wliakaaro, kaore e whakapuakina e ahau i konei. Ko

taku tino kupu tenei, kotahi tonu tera e nui mai ra i te rangi, ko la kei te ako i a tatou ki ritenga o te pai, kia kaua e wha/ia nga ritenga ote he. Ka mutu taku aumihi ki a koutou i konei. [Ka mail a Tawhiao kite pene i kone, a tuhia iho ana e ia tona ingoa kite pitikana. Haruru ana te kupu whakapai o te mano i konei, roa, noa.] Muri iho o ta Tawhiao korero, ka tu ki te korero a Te Tuhi, a Topia, a Hori Ropiha, na Hare Reweti, i whakareo-Pakeha nga taki katoa 0 tera hunga. Ite • mutunga o nga whai korero o Te Tuhi, ka tuhia tona ingoa kite pitihana pehi waipiro, pera tonu a Topia, pera tonu a Hori. Puta ana te whakamoemiti o nga mano kite tokotoru mo te wliakawhirinakitanga kite pitihana ra. I te ahiahi, ka hui te mano ki te Tiata, he karanga ano i a Tawhiao. Ka nui nga minita karakia, me nga rangatira whaimana o Akarana. Na Te Rira, minita i karanga a Tawhiao; na T e Pota, tetahi korero; na Pereme. Nga kai-whakautu o nga whai korero ko Tawhiao, ko Topia. Nui atu te whakapai o te mano kite Kingi mo tana kaha kite pupuri i tana kupu pana atu i te waipiro, mo te hokinga rangatira mai o Tawhiao ratou ko nga hoa 1 runga i te ture Puru-ripene. I te mutunga o ta te Kingi hamumu, ka hapainga te waiata tiitotara i titoa e Hare Reweti kite rangi Pakeha, "Ring the bell, Watchman!" He mutunga taua waiata i te whai korero c Tawhiao; na Kereama Tawhai i waiata. Koia nei taua tau : Tu ana mai i te rau o te pua, Te wi, i te wa, te tomaiwhenua Hua kite mania, hua kite tau, Te tara ote maunga, mete pari ngaungi hau. Tu mai haurutu, &c. Ko nga korero katoa mo Tawhiao i te whakanuinga e nga runanga e nga minita, e nga pu-rangatira i taia ki nga nupepa Pakeha, n<' te iti o nga harirau o te mani nei te poto ai ki enei wharangi.