Ki a Te Korimako.

Korimako, Issue 15, 15 May 1883, Page 5

Ki a Te Korimako.

Tena koe! Tukua atu ena kupu kia rongo o tatou hoa Maori Pakeha i te motu nei. He tikanga nui hoki enei kupu ma nga kai titiro o Te Korimako, aliakoa roa kei hoha koe. No te 13 o Pepure, 1883, ka puhia kohurutia e te Naera Te Wheruu a te Hamana Mahuika raua ko te Hapuku Niha, kite putupara ka tu ko te Hamana JVEahuika i taua puhanga a te Naera. Ko te tunga o te mataa kei te ringa katau puta atu i te ringa kite u puta atu te mataa i te kaokao maui. Kotahi haora pea te roa o te wa e ora ana ia Ka hemo te tupapaku. Ko te Hapuku Niha i lionea i te mataa. Kahore i tu a oma atu ana te kai kohuru kite Ngahere kahore i mau i nga kai whai atu i a ia, ko te kainga i Puhia ai, ko Whakawhitira e takoto ana i te awa o Waiapu. No taua ra ano ka hui nga iwi katoa o Ngatiporou kite tangi kite tupapaku, a tae noa kite 15 o nga ra ka tanumia te tupapaku kite urupa. Ka Whakahaua atu e Meiha Rapata nga tangata kite rapu i te kai kohuru i roto o nga takiwa o Waiapu. No te Mane, i te 19 0 nga ra, ka tae atu te Kaiwhakawa mete Huuri mete Takuta kia kite i te tinana o te tupapaku, a he mea tango ake te tupapaku 1 te poka ki runga. I kitea e te Kaiwhakaiva mete Huuri te pono o te mate o te tupapaku. I taua ra ano ka tu te Kooti uiui a te Kaiwhakawa ki %q Awanui, Waiapu, a ko te whakataunga o te Kooti, he Kohuru a te Naera Te Wheruu ia te Hamana Mahuika, a, ka tukua atu kite Kooti Hupirimi tenei keehi, a te Wa e mau ai te kai kohuru. Ko te take o taua kohuru i kitea i roto i te Kooti i runga i nga kupu a nga kai whaaki-korero, he tangohanga na te Hapuku ;Nuia i te Wahine a te Naera Te Wheruu hei wahine mana, no te poo te 12 o nga ra i tangohia ai te wahine, no te hawhe o te tina ? te 13 ka kokiri nei te kai kohuru kite pupuhi ia te

Hamana raua ko Niha, ko Niha, e noho ana kia te Hamana i nga ra katoa o mua atu tae noa mai nei ki taua ra i puhia ai ia. No te 28 o Pepuere ka taka ake nei, ka kitea taua kai kohuru a te Naera Te Wheruu e noho huna ana i roto i te ururua i roto i te tahi whare iti, nana ake ano i mahi taua whare ko nga tangata nana i kite ko Hare Mumu raua ko Hirini Namunamu, i to raua kitenga atu i te whare kei te rua tiini pea te mataratanga mai o raua i te whare o te nanakia ra, ka rapu whakaaro raua kite peheatanga e mau ai taua nanakia kohuru, e wehi ana hoki raua i te mea he pu ano ta taua kai kohuru kei a ia. Ko Hirini i mea, kia waiho marire. Engari kia tikina he tangata, hei rauna i taua nanakia ka tahi ka hopu ai, ko ta Hare Kupu, me kokiri tonu atu taua kite hopu i a ia, no te mea kite hoki taua kite tiki tangata, tera pea e kitea o taua tapu wae i muri ia taua ka tahi ka tino oma atu ia ki nga wahi e kore ai e kitea. Engari me unu o hu me to tarau kia mama ai taua te peke atu ki runga i a ia, ahakoa, kite hinga te tahi o taua ia ia te pupuhi mai, ma te mea i ora e hopu ia. Ko ta taua haere me haere hangai tonu atu kite whare me wehe ke koe me au hoki, kia rite tonu to taua taenga atu. I to raua haerenga atu, i konihi haere atu kahore e whati te rakau te aha, i te taenga atu ki te whare e takoto ana te maia ra me tona pu ano kei runga tonu o nga ringa o te maia ra e mau ana, ko te kanohi e hipoki alia i te kakahu. Te tino pekenga atu o Hare Mumu kua eke ki runga ia te Naera kua pehia te uma, kua mau te ringa kite upoko, te tino auetanga o taua nanakia e kori ake ano i raro me te whakatika atu i te ngutu o te pu kia Hirini, ka tangoliia te pu e Hirini. Kua roa e nonoke ana, ka mau a Hare Id tana pu pitara ake ka whakawehia iho ki te kanohi o te tupapaku e oke ra i raro. Kua roa e kori ana ka

mutu, ka whakamarietia e raua ki nga kupu e ngawari ai te tupapaku katahi ka mutu, ka noho pai noa iho, ratau. Ka puhia te pu a taua herehere e nga kai hopu liei whakaatu kite nuinga atu o nga kai rapu e haere ana i te Ngahere, a kia rongo ai hoki nga pa tangata e noho tata ana kite takiwa i man ai taua lierehere. Ko Hare raua ko Hirini, kotalii ano ta raua pu, he pu paku hurihuri nei, a he mea aralii ringaringa na raua te mauranga mai kite kainga i roto i te nui o te ua e riringi ana, i waenganui po i te 12 haora ka tae mai ki Wai-o-matatini kite aroaro o Meiha Rapata, mete nuinga o nga hapu o Ngatiporou i hui mai i taua po ano kite wahi i tae mai ai taua herehere, i te atapo ka kawea atu e Meiha Rapata me Ngatiporou taua herehere ki roto Id te whareherehere i te Awanui, te taenga atu kite Awanui ka puritia i waho 0 te tino whare mona kia kite ai nga tangata katoa, no te wha o nga haora ka uru kite whareherehere ka whakaturia e Meiha Rapata tokotoru nga tangata hei pirihimana kai tiaki mo te whareherehere, ko Haihana Makoaea me tona hoa Pirihimana kei te takiwa o te Kawakawa, e rapu haere ana ano i taua tangata kua mau nei, a, kua tukua atu he tangata tiki e Rapata mo aua pirihimana kia hohoro to raua tae mai kite tiaki ite herehere Ite poo te 1 o nga ra o Maehe, ka tae atu a Makoaea kite Awanui. Ite 2 o nga ra ka tukua atu e Meiha Rapata te herehere kia Haihana Makoaea kia kawea atu ki Turanga kia whakawakia kite aroaro o te Ture. No tenei ra ano hoki i tukua ai e Meiha Rapata nga Hamene mo nga kai whaki korero kia tae atu kite aroaro o te Kooti, i te 7 o nga ra i te 10 karaka o te ata, kite wharewhakawa i Kihipone. E hoa ma, kia nui te whakawhetai ki te Atua\ mo tenei hoariri i oho tata ake nei te kino i roto i tenei takiwa o tatou a kua tukua mai

nei to tatou lioa riri ki o tatou ringa. Kia puta ano hoki he kupu whakapai ma tatou katoa. Ki nga tangata i whakamomori atu nei kite mate, a tuku whakarere atu ana i o raua tinana ki te waha o te mate, e taea ai te painga mo tatou katoa. He nui te pouri o nga iwi katoa o te takiwa o Ngatiporou mo tenei rangatira nui mo te Hamana Mahuika, no te mea lie tino rangatira ia i roto o Ngatiporou he momo ariki no nga tupuna mai a tae noa mai nei ki a ia, he tangata pai ana whakahaere ki te iwi, kite iti, kite rahi. Kaliore ano hoki ana raruraru whakatipu pehea ranei, he tangata hoki i piripono ki nga ture a te Kuini, he tangata koha kore, he tangata mana nui, e arohaina nuitia ana e te iwi, he tangata pupuri whenua. Kaliore ano hoki ana whenua i tuku ai kite hoko kite Pakeha kei te takoto toitu katoa ona whenua; ratou ko ona hapu i runga i ona tikanga atawhai tangata, a na te kai kohuru i tapahi tona tinana i wehe atu ia i runga i ana tikanga pai me tona manaj nui kite iwi Otira i roto i te' pouri nui o tenei kohuru kino i te wa i hui ai nga hapu o Ngatiporou ki runga o te tupapaku, he nui te pouri mete mamae o te ngakau. Ata whakaputa marire ana nga rangatira o Ngatiporou i nga kupu whakamarama i runga i nga tikanga o te ture, e ata tau ai te marinotanga o te rangimarie i runga i tenei mate kohuru i hinga nei te rangatira nui, a, kia ata waiho ma te ture e whiu te kai kohura. Ai te wa i mau nei taua kai kohuru he nui nga rangatira mete iwi o Ngatiporou i hui mai kia kite i te herehere. Kahore ra he raruraru he ahatanga ranei he tukinotanga ranei i te herehere. Kore rawa tukua atu ana ki nga tikanga o te ture. Kia marama ano hoki ki tenei. Ko aua kai hopu nana nei i hopu taua kai kohuru he tino whanaunga tuturu tonu no taua kai kohuru, he whanau iahi, na te tuakana, na te taina.

Kaliore raua i titiro ki to raua whanaunga heoi ano ta raua i whakawhirinaki atu ai ko te ture anake. Ko te ora mo te iwi. I te uinga a Meiha Rapata i te take 0 te kohura a te Naera, ka mea taua herehere, mo te tangohanga a te Hapuku Niha i taku wahine; a, ko taku pu hei pupuhi mo Niha raua ko te wahine, ara, ko Hana Pori, no te wa i haere atu ai au kite Pupuhi ia raua, ka peke mai a te Hamana kite tango i taku pu, ka whakaaro au, kite riro taku pu ia te Hamana, ka mate hoki ko au. Na reira ka puhia atu e au a ia. 1 taku omanga ki ro ngahere. Kahore aku whakaaro kia oma atu au ki etahi whenua ke atu kia patu tangata ke ranei au. Heoi ano te tangata e puhia e au. Ko te tangata e haramai ana kite hopu i au. Ko te tangata mau pu mai ranei moku. Ko taku whakaaro nui i au e noho mai nei i rongahere. Ko. te Hapuku Niha raua ko Hana Pori, kia mate i au te pupuhi raua, te take o taku hara i hara ai au. Kia mate rawa i au hei utu mo maua ko taku tuakana ko te Hamana i mate nei i au. E mohio ana hoki au mo te mate ano au, ina mau au; a, kia mate i au raua, maku ake ano au e kawe mai kia whakamatea ahau, e koutou ko te ture. I runga i te patai a Rapata mo tona pu me ona, paura, kiepa, mataa, ka mea ia ko taku puna te Whitu, me nga paura, me nga kiepa. E hara i te mea homai e ia. Engari he mea mau tahae naku, naku i wahi te pouaka i takoto ai nga paura. Ko nga kiepa e 84 he hawhe paraihe nga paura 19 nga mataa. E rua o nga mataa i puhia e au kia te Hamana raua ko Niha. Ko te nuinga o nga kiepa i ngahoro, i au e oma ana i te ngaherehere. Heoi ano. Hei kupu whakamutunga tenei maku kua puta te panui muru hara a te Kawana mo nga tangata katoa e whaia anf e te ture, a kaua te tahi tangata kotahi e hapa i taua murunga hara. Me tenei hoki ko Epiha, o Hauraki, nana i

pupulii te talii kai ruri (i reira) kua wetekia ia ki waho o te whareherehere. Na e whaka« aroaro ana au i naianei ka urn ranei tenei kokuru ki roto o tana murunga hara.,, Kei waho tonu ranei. I rapu ai au, kali ore ano hoki i tae mai ki au he kahiti o -tan murunga hara e mohiotia ai eau ona tikanga. Engari e whakapai atu ana au ki taua tikanga nui kua mahia nei e te Kawanatanga i runga i te muru» ngahara. Mo nga tangata i tenei motu. Heoi ano. Na to hoa, he tauhou kia koe Paratene Ngata, O Ngatiporou, Waiomatatini, Waiapu, 2 o nga ra o Maehe, 1883.

Ki a Te Korimako. E hoa, tena koe te mahi maina i nga kupu korero e puta ai ki nga iwi katoa o te motu nei heoi te kupu mihi. E hoa, tenei ka tukua atu e au kia taia ki Te Korimako nga kupu korero te taengamai o Kingi Tawhiao kite Hauke Poukawa, nei. I waenganui, o nga ra 0 Pepuere, ka huihui nga iwi ki te Hauke Poukawa tatari ai ki te taenga mai o Tawhiao nga hapu 1 huihui, ko Ngatipapatuamaro, ko Ngatikurukuru, ko Ngatitamatira, ko Ngatitewharenui, ko Ngaitahu, ko Ngatimatekato, ko Ngatimarau, ko Ngatiwhatuiapiti, ko te hapu hoki o te marae, ko Ngatiterangikoianaki, nga rangatira Urupini, Puliara, Harawira, Tatere, Wi Te'Mangi, Teteira, Turereiao, Hoani Te Rangikangaiho, Henare Matua, Paora Ropiha, Hori Pouri, Ee* nata, Kahui, Jrimana, Tuhua, Anaru, Hiraka Te Otimi Taiki, Kingitai, Tohunga, Nepe, Apatu, Tamati Maruhaere, Maika Te Puku, Hemi Waipareera, Renata Pukututu, Hori Te Aroatua, Tutenga Uhuuhu, Manuera Te Irimataao, Watene Hapuku, me etahi atu o nga rangatira e kore

taea e au te tuhi he roa kite kaute. No te 8 o nga ra o Maehe ka tae mai a Tawhiao kite Hauke Poukawa i tete 10 o nga haora

is o te ata te. haerenga mai ka tata mai kite pa ka tukutuku ki raro jo na hoiho io na kiki haere 1 mai ai ka whakatika hoki te tohu ;a te tangata whenua kite powhiri ka tukua he wahine ki mua he tane mau pu ki muri mai he wahine he tane ki muri rawa no Ite whakatikanga atu i te marae ka tukua ko nga mokopuna a te Hapuku ki mua o te tohu, tokotoru aua tamariki he wahine anaki nga ingoa, ko Makuaite rangi te tahi, Makere te tahi, ko te Waiti Watene Hapuku, te tahi te haerenga o te tohu ra ka puta kite rori mete haere mai hoki te Kingi na wai a ka tata te tahi te tahi ka tukua atu aua mokopuna ate Hapuku kite arahi mai i te Kingi, o ratou kahu tokorua i nga kahu hiraka, ko tahi i te kahu kiwi, no te tutakitanga kite rori tu ana te tahi, tu ano te tahi, ka panuitia te pukapuka whakanui a te iwi mo te kingi koia tenei nga kupu o te whakanui. Ko koe e Kingi Tawhiao e whakanuia na i runga atu i nga iwi katoa ko koe hei Kingi mo te motu a ma Ihowha, Atua, o nga mano koe e tiaki ake, ake, ake, tonu atu. Ka mutu ka whakanui te katoa i konei e torn whakanuitanga ka mutu ka tukua i konei te waha o te pu e toru waiputanga. Ka mutu ka timata te powhiri koia tenei. E whakahei ana rate huanui kia tutaki ake ahau ko Tainui e haramaina he waka, ka kite walia o te katoa i konei ka whakakauionaheri hoehoea hoe, kite tika hoe, kite pono hoe, kite kotahitanga hoe, mai kite tauranga hoe, ki utoro haere mai, haere toai, e e rua, e toru, e wha, noa atu whakahuatanga ka tae kite pa ka rawe i reira te powhiri a n ga iwi mo Tawhiao tuiri ana te jfoia, tutu ana te puehu o te rori. le taengamai kite marae o Kaburunaki ko te ahua o te Hapuku ■kua whakaturia kite marae ko Biga kakahu Mapri ki raro i tona gfhua, te haerenga mai o te Kingi lE ae tonu mai kite ahua ka tangi || ,a me tona iwi katoa mete iwi koki a he nui te tangi oI

te Kingi a pau ana te haora me te hawhe e tangi ana, ka mutu ka tu ia ki runga, ka poroporoaki kia te Hapuku. Haere atu e taku matua; liaere, haere atu koutou ko o teina; haere, haere, haere atu e kore e taea e au ou hanga e mau maina ia koe haere nga anahera o te motu nei kei mea koutou ko nga anahera ia Aperahama, ia lhaka, ia Hakopa, ae ka pera ano me titiro e koutou ki a Potatau e tu nei kaua he tangata o koutou e tu mai kite korero maku anake nga korero o tenei ra ka puritia e au te ra a to noa kite rua. Tiro ia na koutou ki te rakau hua rawa atu tatou e pumau tonu ki tona ahua kihai i roa kua kite tatou kua maroke nga pakiaka pera ano nga kohatu, pera ano nga wai, tenei te haere nei kia kite i te tangata tenei te haere nei kite kawe mai i te aroha, tena ra koutou e a ku matua, e a ku tuakana, e a ku teina, e a ku whaea, tena ra koutou katoa he tamaiti kuare ahau e hara i te rangatira, no te ngaro nga o koutou matua toe iho ko au anake, ka tahi au ka mohio ko au te rangatira, ka haere, ae au te upoko o te motu nei ka mutu ka whakahuatia ana waiata e rua. Kaore i mau ia au kihai i roa kei runga ko Topia, ka whakaatu mai kei mahara koutou kite kupu a Tawhiao e ki nei mana anake nga korero kaore me korero ano nga tangata korero. Kei runga ko te tangata whenua ko te Harawira Tatere. Haere mai e nga iwi o te motu nei haere mai Tawhiao kia tika tonu te haere kaua e numinumi haere mai, ka mutu kei runga ko Renata Pukututu pera ano mete tuatahi ka mutu ana kupu ka whakahuatia tana haka he whakanui kia te Kingi koia tenei nga kupu. E ko wai te Kingi i rauna i te motu nei e, ko koe nei e Tawhiao tika mai nei tau ina awa. Kamutu kei runga ko Urupine Puhara pera ano me nga tangata tuatahi ka whakahuatia ana waiata e rua ka mutu kei runga no te ope ko te Peti, ka ki ia karangatia tenei te haere nei kaore taku

haere,- i te haere numinumi kei te haere hangai tonu taku haere ko te mea hoki tenei i kiia ai e te Potangaroa i nga tau e warn ko tera tera o te whanautanga, tuarua ko tera o te kopinga, tuatoru ko tera o te honore ka puta te Kingitanga, mete poropiti, me te Atua taonga, i taua ra koia taku haere, haere nei ahau kamutu, ka whakahiiatia tana ngeri koia tenei. Aka mate, ka mate kaora, kaora tenei te tangata puhuruhuru, mau e whakamutu atu kei runga ko Ngairo, ka whakahua mai ana kupu mo te korero, ka mutu kei runga ko Hauauru ka whakahua mai i ana kupu mo te korero, ka mutu ka noho, whakahuatia tana tau kei runga ko Tikawenga. Karangatia tenei te haerenei kite arahi mai ia Tawhiao e tika ana nga kupu a nga tangata kua korero ake nei ka pai hoki nga kupu korero a Tikawenga, ahu tonu ana kupu ki runga, kite tika, kite pono, kite kotahitanga, ka kiia eia kia penei tatou mete whare e tunei a te mutunga ko te Kingitanga ka mutu nga korero i konei ka maoa hoki te kai. Te 9 o nga ra ka tu a Paora Ropiha ka whaka atu i te tahi kupu korero ka mutu kei runga ko Henare Matua ka huihuia eia nga kupu korero ka tikina eia kite tunga mai o te Kingitanga a tae noa ki nga poropititanga i runga i te motu nei a tae ana mai kite ra a te Potangaroa ka whakatoputia e ia nga kupu mete Kingitanga me nga iwi hoki ote whare. Ka mutu kei runga ko Ngairo, ka tautoko i te korero a Henare, ka mutu kei runga ko Tikawenga, ka tautoko ano ka mutu kei runga ko Te Heuheu, ka tautoko ano i ana kupu ka mutu kei runga ano ko Henare, ka whakariterite ano i na kupu ka mutu ka tono a te ope kia haka te tino tunga o Waikato kite haka nui atu te pai ka rawe i reira ta te tane tana mahi ka mutu. Itelo o nga ra ka tukua te kai mata he nui te kai me nga taonga Pakeha, me nga kahu Maori, ko nga moni i hoatu era kia te Kingi, ana te

Kingi i tuku ki runga kite tahua. Ka mutu te 12 o nga ra ka takoto te tin a lie nui te kai a lie nui hoki te kohinga moni o taua tina ka mutu, kei runga ko Paora Ropiha, kupu tuatahi ko Potatau, tuarua ko Tawhiao, tuatoru ko te kotahitanga, kei runga ko te Peti, e whakaeana ahau kei runga koWi mahue e whakaae ana ahau kei runga ko Henare Matua e ahu iho ana taku kupu ki a tatou. Kei runga ko te Harawira ka tautoko i nga kupu kei runga ko te Huki e whakaae ana ahau ki nga kupu e korerotia nei, kei runga ko Whiti Patato, kahore he tangata i muri atu ia au ko au anake, kei runga ko Tawhiao, whakarongo mai taku kupu kei Whatiwhatihoe te oti ai nga mea katoa ia au heoi toku kupu, ka mutu i konei nga kupu korero. Heoi ano naku na te hoa aroha, Na Heta "Waihoa, Potlkawa. Hauke, Poukawa, Te Aute, Nepia, 13 o nga ra o Maehe, 1883.