KO INIA.

Karere o Poneke, Volume I, Issue 45, 20 September 1858, Page 3

KO INIA.

Ko tona whenua nui whakaharahara

nua, kotahi miriona mete hawhe, ara, ko tahi te kau ma rima rau o nga mano maero; ko ona tangata e nohoia nei tera whenua, kotahi rau ewaru tekau minonu. Na, kotahi ruu etoru tekau 0 enei miriona tangata, kei raro i to marc o te Kuini o Ingarani e noho ana, nona era tangata. He me a rererere ke uga reo, lie iwi ano tona reo, he iwi ano me tona reo, ewaru nsa ' D tiuo reo, rere ke rere ko, hauDga ia nga wehewehenga i roto i te reo kotahi, tona tini. Ko nga ritenga karakia o era iwi he tini noa iho e whai ana tetahi i te tikanga karakia o Mahomete, poropiti teka, ko tetahi e whai ana i to te Hiniru karakia nei ki nga whakapakoko whakarihariha, ki nga manu, ki ngakararehe, ki nga ika o te moana, ki nga tinitini mea o te ao nei, hei Atua hoki aua mea mo ratou. Kite anga to tangata kite korero 1 te nui o tana whenua o liiia, i te tini whaioso hoki o ona tangata, ekure e tuea e te waakaaro o te kai whakarongo, he tiuo nui hoki no teua whenua, he tinitini hoki no taua iwi. Keoi, ma konei pea taea ai tetahi wahi e te whakaaro. Inana, mc he mea ka whakatika te tangata i tetahi pito ite taha kite tonga o taua whenua, ka haere waewae whaka te taha kite muri, haere tonu, ia ra ia ra, kahore ho ra noho, haere tonu, te ra noa te ra tapu, mararna noa e haere ana, marama noa, na. kia taea te ono o nga marama o tana haere tonu, ia ra ia ra, ka tahi ka tac ki tetahi piio, ki te taha iiota, ko nga macro niaua e haere ai i roto i te ra kotahi, kia tekau ma rua, ko to reira tikanga tera mo to haere i raro. Na, ma konei hoki pea taca ai tetahi wahi e te whakaaro te mano tini o te tangata, i meatia ake nei, kotahi rau ewaru tekau nga miriona. Rere, mehemea ka huihui tangata o Poinakenc, o JVlerepcui, o Atareira, o Tahatnenia, o ?\iu Tirani, hui tahi uga Maori nga PaktM;;:, Imi katoa, ka taca to miriona kotahi Te ti'lii v.-hakuritcuga, huiu katoatia nga Maori mc nga i J ukei;a o Niu Tirani, na, homai hoki kia iwa nga motu pera te tini ona tangata, tekau ai nga Niu Tirani, hui katoa nga tangata o aua motu kotahi tekau, ka kotahi miriona : na, kotahi rau ewaru tekau nga. miri.

He tini nga pa nunui kei Inia. Ko Karakata tetahi, ko te pa tena e noho nei te tino Kawana. E kiia ana ka taea te miriona e nga tangata o taua pa. Ko te pa tenei e meinga ho pa Pakeha, ahakoa ia te taca te kotahi tckau mano o nga Pakeha e noho ana ki taua pa. Ko Peuare to ingoa o tetalii pa. Ko te tino pa tcra o nga Paraniui, ara, o nga Hiniru. Ko Terehi, ko Rakanau, nga tino pa o to iwi e whai ana i te tikauga karakia o Mahomete. Ko nga tangata o enai pa etoru, erima rau mano ki tetalii, erima rau mano ki tetahi. Wehea ana taua whenua, a Inia, etoru tir.o wahi, ko Peuekara, ko Mataraha, ko Pom<>pei. Ko tenei, mo korero i konei ko Penokara anako, no te mea kei taua wahi anake, te mahi tutu e pehia nei. Imua he Epera to te whenua o nga Hiniru. Tona ingoa, ko to Mokura Nui. Mau tonu 1 toua uri to Kingitunga taea noatia te tau kua pahuro akc nei. Ko Terehi te pa i noho ai taua kingi. Ito tau 1803 ka maranga tetahi nmgatira loa, no taua iwi no iViaharata, ko flinia tona ingoa, haero akc o ion a ope crua rau mano hoia hoihn, erua tekau mano hoia haero i raro, kotahi rau purepo, ka haere ki to whawiiai i taua Epara, i teMokuru - v °i ■> *'hawhai ana, a toa ana te ope a liniia, riro ano i a ia te kingitanga mete pa hoki, me Terehi, a, whiua aiI!l e 'aua kingi ki to wharehere-hi-rc. Na, tangi mai ana taua kingi ki Ingarani kia haere atu kite whakaara akc iaia i roto i tona he. Whakaae ana a Ingarani, ka tahi ka tukua ko ili'iiera Reika kite whawhai ia me tona ope nui whakahara- •' r - r:i - Ko nga hoia i a Henera Reika ki.'i ii : j)c:ra to tiiii my o Hinia, heoi, whati ana ic npc o Hinia, o rua nga i.no purvkura, riro ana te papa i a 11 t'lici - 1 iv.f-.ika, riro mai ana hoki te pa, a [t:ro!ii. Na, ka whakahokia taua torona, ara taua Mokuru Nui, :<>na ingoa ko 11a Arurna, whakaritea "na he rnoui maiia kotahi rau erua :<'kau mano pauna moni i roto i te ta>.; wiiakapumautia ana ki a ia aua moni hei moui mana, hei utu hoki i on a tangata e piri ana ki a ia, engari, me whakaao kia piri tonu ki Ingarani, kia none tonn to mtmi tlb* Una AL»_

waho i to wliare pouri, whakanoltoia honorelia una ki runga ki to torona o tc kiugi. Tera hoki tona Jvawana i whakanohoia e taua Mokuru Nui hei Kavvana mo taua whenua, mo I'm. tikina ;uu ana, wiiakaluriu ana o ingarani hei Kinui mo taua whenuu mo Ura. Aiitnoi uia mai ai, lie raea pohoa e Ingarani i taea ai taua iwi mano tini ra, te puhi, to ata wlnskahaery h<-ki i ruuga i ona tikanga ? Siui.; kat'.>at:a nga ho:a Pakoha o ingarani i n :;j<> ki Inia katoa, ekoro o jjukc ako i to vivj i tckau mano, a, i to timatanga, ho torutoru rawa. Kugari, ho titiro mai na nga tangata o taua whenua hi o Ingarani tikanga whakahaore, kite ana ratou ho ahua whakahaore ano to o ratou Kingi karakia whakapako, ko ho ahua v/hakahaere ano to to i%vi whakapono Karaitiaua. Ko ta o ratou Kingi he whainga tonu totahi ki tctahi, a nui aua te kino. Na reira ka nui o ratou rapu mai ki Ingarani hei vawao, hei awhiua, iua pa to ho ki a ratou, pera hoki me taua Mokuru Nui i ranu mai ki Ingarani hei whakaora i a ia, kei mate rawa ia i a Hinia ratou ko tana iwi, ko te Marahata. Na, peneitia ana e Ingarani. tangohia ana ko etahi o nga Hiniru o nga Mahometan*, whakahoiatia ana hoi hoia, whakuritea ana etahi apiha Pakoha hei rangatira. hei arahi i a ratou, hoi whakaako i a ratou ki nga tikanga o to whawhai hoia. "SYhakahuatia ana te ingoa o enei hoia, he llipoi. N T a tupu aua ho aroha nui i roto i aua hoia iiipoi ra ki o ratou rangatira, Apiha Pakeha ra, tupu anahoki be aroha nuii nga Apiha Pakeha ki o ratou hoia. Whakaritea ana ho utu tika ki aua hoia, i to mea e mahi hoia aua atawhaitia ana ina mate, ina korohekeiia. • Ko to ratou tikanga karakia, kihai i ahatia, i waiho ma ratou te whakatiro ki ta ratou karakia i pai ai, nana ka karakiu "whakapakoko, kia ahatia, nana ka karakia aha, waiho tona, nu ratou to whakaaro. No te mea ka tini haere nga iwi kua tomo mai ki raro j to uiaru o Ingarani uoho ai, tiakina ai, ka nhakaviuia taua ope, ara,nga hoia iiipiii, Dawai ra i iti, i iti, na, ka honoa inai, a, nui haere aua, a taea ana tona tn;o nuinga, taea ana kite toru rau mano

homeland e'uhi, a orhna tekau mario nga hoiu Pakcha. K» te aroha o nga b.nia \\i o te ivawunutanga kihai i wehea. In; tikangu atavvhai hoki o te Ka--do reini te aroha o nga »'i ; • - 1 a. i\ii nga I'akoha i manauki uui !vi i) vni-'i; in/ic, waiiiu ana hei popeha •i<-i whykimoouuti ma ralou aua hoia • iipoi r:i. Tiicu ana te kotahi raa o nga 'mn o main pono ana aua Hipoi T-i, uu aua lo :ai:gi-maiino ki Inia katoa, pu : .t !!oa, •». k>nrai tou:i hoi uua, lo::a 3 wiut.ioiiu Le wi'.akaaro, tena 0 wiiakatupu kohurii, 'o talrari Miaiki loiia ka; at<;wuu.i. ;vo te tiui o o ratou '.vh i'.vhai ; whawhai ai ratou 1 raro i te kara o Ingarani, ka lahuri mai hoki id to vvbawhai ki taua kara !r.O te raau ano i 0 rat-.ui tiuana nga tohu whakahonore i nhiw hi ai ratou luo to ratou toa, me nga moni hoki a To Kuitn i a raum mo a ratou mahi i r.)to i nga Wwaw.'iai 1 v.hawhai tahi ai ralou, mo 0 ratou tmiga hoki—ko wai tena hoi ki, tonn c pera ta mahi kuware.—A arese „\]nori. (h,'i uiuri is roangn.) Ngamotu, Akuhawt 14, 18-53. K hoa ana, 0 nga tangata o i'onekc, 0 Taiaiuiki, 0 Niu Tirani katoa. Ho kupu taku ki a koutou, he kupu aroha: kali to tango noa 1 to taonga, i runga 1 to liama, i runga i to " rongotaima." Ki taku whakaaro, ka tango te tangata i to taonga kahoro i utua, aa, ka waiho taua taonga hei lie mona, hei makutu mona, hoi mato mona. Ta to rnea hoki, he kupu ua Ihowa 0 niea ana,'' " Me utu ki a ia e tika nei te utu/' liere, te lino taonga nui mo tatou In; whakapuiio. Tango noa aua to tangata i touei taonga uui, kahoro i m ah am kite kai mahi. Na, kei te mea taku whakaaro, e kore e pono tcna whakapono, 0 kore einanu; ia to moa hoki kahoro i utua to kai mahi. Tango noa ana to tangata 1 to whakapono, ka wai'no teua whakapono hei ho 111011 a, hoi mato mona. Ka pat an ka haore mai totahi tangata i tawalii hei ka; mahi taonga moku, ka utua 0 au louainn rotanga uiai,kd utua hoki (ana mahi. Waihoki, ka haore mai n ,v a •>limia 1 tawahi, hoi kai mahi 1 tcnei taonga uui, i te whakapono, mo tatou, •■lie utu tona rereuga mai i runga : to

tau katoa. Koia nga kohikohinga motii mo te Kongo Pai, mo nga Minita iioki. Waiiioki me uga pukapuka. Tango lioa ana to taugata i te pukapuka, i to Kaweuata, i te Rawiri, i te Kenelii, i to Hiuieue, e kore e niaua teau pukapuka, e kore e pono. No kouei p-a i aui haere ui te kuare, mete he, me te raruraru, mete mate, ote tangata roaori i runga aao i ona pukapuka, i runga ano i oua whakapouo : he pukapuka hoki kahore i ulua, he whaKapono kahore i utua, 110 reira te maua ai toiiu whakapouo, no reira te uiaaa a: ona pukapuka hei whakaora i a ia. ivu; to k; pea te tangata kuare " E k ;re o tika kia utua nga mea o te Atua. lie kiipu. kuare tenei, he kupu iiu. lie aha i utua ai te kaata ? ix'j ii::a i LiLua ai te Parao P lie alia i ulua ai to Par&ikete ? He aha i utua ui aga taoaga katoa ? No te a:icii:u ano nga taoaga. Titiro ! .i ic kuam, he mea kanga kite rakau .vi 1-2 riuo. Na to Atuu i whakatupu to raiiiiu, ua le Atua » haaga te riuo. iii-.ina a:ia a te liiugaia ka iuttkina te r;:kaa, k i ka tupataruhia, ka wai'uiiia, iiiijjuijonua, ua, ka kitea ta auua vLc kaata. Tikina ana ete tangata, ka kcria te riuo, ka tahunu ki te ahi, ka pu'uip.iLua, ua ka kitea uga nera, nga mi, nga uaeana mo te kaata. He mea haaga aa te Atua te rakau mete nno, he mea mahi na te tangata te kaata, me uga taoaga katoa hoki, koia i ulna ai. V\ aihuki rue te whakapouo, mete pukapuka li«»ki. Na te Atua ano i aoaiai nga tikanga, nga kupu, ua te taugata i mahi te wai uiaaguugu, na te taugata i mahi te pepa, na te tangata te perehi, ua te tangatato tuhituhi, na te taugata te kopaki, ua, ka hkea to ahua o te pukapuka; he mea mahi iioki ua te taugata. Jvuia i mea ai kia utua uga kai mahi o te pukapuka kia ora ai ia l taua mahi. E mea aua te Atua kia ora ano te tangata i nga utu ano o taua mahi. Me utu ki a ia e tika uei te utu. Ivati te taugo noa i te taouga, kati te tango aoa i te pukapuka. Te Hoa Aroha.