No Porangahau.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 2, Issue 50, 9 March 1899, Page 11

No Porangahau.

N a Rupuha Te Hianga. Tera te tahi wahine ko Ripeka Nohotuturu te ingoa i hamenetia e Rupuha te Hianga, a i whakawakia e te komiti maori, i whakataua hold te he e te komiti Id taua wahine ara kote moni villain a e £5. lie penei te take 0 taua korero ara. Ite matenga ote tamaiti a Arapata liori Ropiha i mate ki Pakaroa, a he nai nga iwi i tae kite uhunga. I roto i taua huihui ka whakatakotoria e Arapata Ropiha, ta raua rarurara ko Paora Ropiha, mo nga heo 0 liori Ropiha a heoi man ana ta raua rongopai, i wiiakamoemiti nija iwi Ida raua.' I muri iho katu a Ratima Wairoatanca Ripeka. kameako koee Arapata c wkakamuhii tou rani ram, ko ahaue

99, he whaka Tupato atu nau kite etita ote Puke, kia kaua e panui tia 15 mano e ngari me ki penei he Tokomaha koutou e whakahe ana kite Pire Poari, ahakoa kua unuhia e koe taua knpn au, otira kapatai tonu au kei hea o Tuparoa e noho ana tenei 15 mano tangata. No temea kite Huihuia te Bohe o ISgatiporou nei e kore e te kia te mano tangata, nui ke nga wahine me nga taraariki, kokoe kei tou whare ano i tuparoa e noho ana, mea korua tamai'iki, kotenei 15 mano kei ranei. 2. Iki koe he tokomaha koutou e whakahe ana i tePire Poari, kei hea o tuparoa tau htmga tokomaha e noho ana, i nahoki ko nga tangata o Tuparoa, Waitekaha mangahanea, Tauniata o milii Reporua, e tautoko katoa ana i te Pire Poari ara i nga whakatikatika, tae noa ki to papa me o taina, ko korua anake pea ko to wahine te 15 mano nei, i te wa i pakanga ai mo te Pire he aliara te take, i kore ai, e hoatu he Pitihana mahau mo to 15 niano, kite aroaro ote komiti mo nga mea maori. Heoi tahuri ana koe kite whakakino, i nga ingoa o nga tangata tika, ara o Paratene ngata, rae tuta nihoniho, he aha toraua hara kia koe i anga ai koe kite main Wairangi. Ko wai te ingoa nei a ngatiporou ehara i a nei i a paratene ngata i tauira te mahi whakatiputipu hipi kia ngatiporou e korero nei koe, ko wai oti o nga hapu e rite ana, kite hapu o Parene ngata te ora i roto i a ngatiporou nei, neke atu i te mano pauna e puta ana ki taua hapu i te tau i Runga i te mahi whakatupu tupu hipi, a narunga na te rnatauranga o Paratene, katono a he hipi ino runga i nga whenua o Ngatiporou, mete whakaliau ano ki etahi atu kia pera, inaia hapu ana ana hipi ana hipi heoi ano e hoki ki a paratene, ko ana moni i hokoa ai nga hipi, he whakahau tena nana ite iwi kia tahuri kite aim whenua, kati kei te mahi Pera, a Ngatiporou i naia nei, me Wiremu R. Kerehi ano lioki, a, ko aua hipi a Wiremu R. Kerehi, kei runga kei tetahi piihi e noho ana na Tuta Nihoniho, i kooti a whakataua aua 12 eka ki nga Matua wahine o Wiretnu P. Kerehi kote nuinga ie talii atu a ko aua liiki kei te noho ki runga kite tahi Piihi o Tuta Nihoniho. Kaore noa iho a tuta aoa kupu, koi ana nga pai o Tuta Nihoniho e kiia nei e te Panui a Wiremu R. Kerehi kia Porohea e te Heulieu ki Raro kia ia, wai hoki ko Totaranni no 3 Poraka, na Wiremu Pokiha, Raua ko Paratene Ngata, kariro mai kia Wiremu R. Kerehi, rafcou kona wlianaunga e Riro ke ana i nga uri o Kikipapaki. Koi ana nga Pai o Paratene ki nga tangata kuare kite korero, e kiia nei ete Panui aW. R. Kerehi ko nga hea, i Roto i te hea kofcahi i penei 1 koata eka, ko nga eka i roto e 2 eka me to liaawlie, kamutu ano te whenua e mohio aua ia au nei i urn iii te ingoa o Wiremu R. Kerehi, na i naia nei kua tonoa e Paratene Naata e Wi Pere, e te uamaii-angi e Taraahau Malmpuku, e Hoani Kuri.

E Hiraka te Raugo, kia whakaturia hekomiti mo te tai Rawhiti, a, kua whaka mana e te Kawanatanga ko nga mahi ma taua komiti be tiaki i nga hoko he rapu i rga tangata whenua kore, kia whakawhiwhia ete Kawanatanga kite whenua. A ko ahau te tahi o taua komiti, a, kua tau i oku mahara, ko Wiremu R. Kerehi tetahi o nga tangata hei whakaaro hanga mate Kawanatanga koia nei ra nga Pai o Paratene, he kaha ki. te rapu orauga mo ngata ngata e pangia ana e te mate, he kaha hoki kite rapu huarahi, hei arai atu i nga mate e whakapa kia mai ana kite tangata, kore rawa atu e taea te ki he mahi he tana i Roto i tona iwi. Matenei e mohio ai tatau .nga kai korero i te nupepanei, kaha ke atu nga tangata kove whenua, ki te tuku panui, hei whakahe i te Pire Poari, nei, kore lho nga tangata,_ whenua panui, e pouri ana a Wiremu R. Kerehi kei riro tona 2 eka toru eka ranei i te Kawanatanga ara i te Poavi, e ngari ko to Kawanatanga, kaore e hopohopo, kei riro tona 50 eka i nga _ tangata whenua kore, pera me Wiremu R. Kerehi, ko taku nei kupu, kaore kau he Pire i whakatakoto ria ete Heuheu, kite aroaro ote komiti mo uga mea maori ara aua take i wbakaaro ai hei ora mo te iwi maori i kaha te tohea te Tiamana, ki hoatu nga take marama, kihei rawa i taea, heoi ano ko te IJiki ki Waifcangi kotahi' hohi e toe ana ko ae Hiki kite rangi ko Wiremu R. Kerehi pea kei te marama, ko au nei kaore heoi ra he ki atu kia Wiremu R. Kerehi. . Kite tulii panui koe ki .te nupepa, me.titiro ki mua ki e Rore totoa, peia i to pauui o mua ake nei, i tahuri nei koe kite whakaiti take kore i o taua nei Rangatiro, kati iho. Tena koe Mangakaliia. Kaore au n«i e tae atu ki tataua Hui ki Waitangi no te mea katae mai te Kawana o te Koroni kite kawakawa, kia kite ia Ngatiporou, a te 22 o Maelie, 1599, na reira kaore he tairna, ko au ts tahi o nga tangata e ki ana he tika te Poari, ara nga whakatikatika ate Hui itu nei ki Papawai, kite' Paalii koi ana he ture, kaore te iwi maori, a ko au hoki. te tahi o nga tangata e whakahe ana, kite whai ite maua kaore kau he kiko, ko nga mea i whakautua nei e koe, mo nga Patai, a Tamawhakakitea te Rangi, i Roto i te Pake no 23 Peeti no 4. Kua kitea noa tia atu o matou nei i mua i to whakaatu rauga mai, ko te nuinga o au whakaatu nei, kou whakrtaro, tonu ake. Kei Pohelie koe i o whaka marama nei, e tuku atu ana kite Poari hei Reti kia ratou, kaore e ngari e tuku atu ana kia ratou hei ringa Pupuri kei taea e te Hoko e to mokote, kei murua hoki mo nga liama, liei kai mahi te Poari mate iwi nona te kainga, kh riro rawa atu ki re poari katahi ano ratou, katahuri ai te nama i te 5,000 mano Pauna, ai a mo te tahi wehenga o nga wehenga e 7 o riro ia ratou, ko to mahi tua tahi he wea i to whenua, mehemea e tika raia kia pera tia, kite kore ko nga liuarahiauake. e Avhakahaerea, mehemea 10 aua whenua i roto i taua

Rohera, a i runga i te oanga i tae kite Eitna Piihi kotahi tera e te ki tae oo Piihi kautua nga kai ruri kite tahi waahi o fcaua 5,000 pauna ra, i inuri i tena ka makete tia au a Piihi i Runga 1 te ritenga Biihi mehemea lie wlienua momona, katae nga utu kite 4 herein mo te eka, ko nga moni e Puta mai 10 mano Pauua, e 5 rnauo 0 aua moni kawaiho i te Peeke liei whakahoki i ta te liawauatanga, ko nga i tareti e e aku aua kite kawanatauga, tae noa ngatau kite 42. Ko te tahi 5 mano apiti kite toenga 0 ta te Kawanatauga hei utu i nga Raru Raru 0 tauatau ano, kite whai toenga kautua ki nga maori nona aua wlienua, i runga i te ifci 1 te Rahi 0 to Paauga 0 ia taugata 0 ia taugata, i te tau i muri atu ka tuturu nga moni mo ia tangata mo ia taugata, kaore rawa atu he mate e Paiuai, kaore c riro te wlienua i te Hoko, i te mokete, i te muru Rauei nga nama, i te Kawanatanga Ranei, korerawaatu, e ngari ka liolia nga rangatira Id nga tangata nona te wlienua. Mo toki e ki nei, kite liaere te tangata ki nuiga ki tana wlienua tiki Kohattiai Rakau ranei, ka tonoa e te Poari kite utu, lie aha te he 0 tena no te mea lie waahi ano i wehea liui 110110 anga mo te iwi nona te kainga, liei kainga uoho hei urn pa, liei malii uga kai, netemea karahui tia ano aua waahi. Ko te toenga atu 0 te wlienua. katukua e te Poari kite nialii moni ma tona Rangatira, mehemea kamamamai 0 koutou whakaaro, ki tenei e kore e riro atu te tahi waahi 0 te 5 mirioua eka e too nei, kei a a koutou te taumaha, i taumaha ai uga whakahaere, kati te hialiia kite whakawhiti i te aro whata a maliaki, kei taka wawe tonu te iwi maori kite wai, kite mea auo ra kua rite te hialiia kia whakawhiti, ki Ingarangi tena ra kia tere, i na hoki kua malia enei tau e tohe ana i te uiana motuhake kia riro mai, kaore auo te tahi Paku i Paldua mai, heoi ano te mea e kitea iho liei ko te Paku one one 0 te iwi maori e rere tonu atu aua kite waha 0 te Parata, akua nei te riro ke mai ai i te iwi maori ko te man a motuhake kite Ponara i te kore wlienua. Heoi ano te kai e Pah lire i 0 tatau nei huinga malia, i 0 te iwi maori, lie Puhaeliae, he tautohc-tohe matauranga, te niutuuga iho kaore he kiko, e ngari ko te papa ahikitai, katau ki nga tangata nana i karanga te liui, karnatotoru te nama, ka hainehe tia, Pauafcu hoki te tahi waahi 0 te wlienua e Rapua nei to ora e taua liui hei utu, i nga kai, e kore to tokomaha e rongo i te niamae, engari koia anako ko to tangata i mate e mohio ana ki tona marnae, otiva kaore tatou e aroha ana ki taua tangata me 011 a kai, kia puta koa te tahi meatika iti uei, e ngaringari kaca katoa tona ruihi. Ko tatou nei ko te iwi maori lie tino tauhou rawa, he tino tamaiuki rawa, ki roto ki nga whakahaere, 0 tenei wa, titiro mai i ana kite tahi msa i alma raata ngere ngere ai au nei, k;> tenei, kaore ano kia riro mai te mana motuhake e tonoa nei, kua tae rawa tatan kei mua 0 Pae Pae ana mai, kua whakatutu noa atu nga Pirimia nga Pika, me nga minita moia mea moia men, me nga mcma honore hoki katika

lioki to te pakeha na te fcure i tika ai, mehemea ko au ake te tahi i uru ki to tatou Kawanatanga, a, i ■whiwhi lioki kite talii ingoa ki au ake ka mata ugere ngere tonu au ki au ake, i te alia i te kore ture liei whakamana, kia pera, ko te ahua o ena tuminita e rite tonn ana kite tangata e hinga ana ki Ro Paru Paru, ka paru ki runga kite koti, no te •whitinga o te ra kamaroke ka ngahoro atu ki raro, lie pena te alma o aua ingoa, akuanei no te pai o nga kuruhuru 0 taua manu, katapaia e 011 a boa he ingoa mona me Peihana, kakoa taua manu mona i kiia he Peihana kafcahi ia kahaere. kite taha o nga Peihana, no te kitenga o te tui, kaapa te karanga, penei, i akoe i roto i nga tino Peihana. Hoi aha i a uei e tama i whaia atu ai e tatou nga ingoa o nga tino Peihana, kaore ano kia taea te wa e tika ai. Ivaore noa ilio au nei e whakamarama i nga kinoi nga pai ranei ote Pire Poari, kite whakamavama au he tino Paipera e kii, nei heoi ano me titiro kite Pire Poavi, kite Pire whakatikatika ko tena te tino Pire wliakatikatika ko tena te tino Pire o ora ai te ivvi maori me ona toeuga whenua. E ia ma kau ara, e riri mai 1110 nga kupu nei e liara lioki i te mea tuhituhi naku i runga i te ngakau kiuo, e ngari he whakaatu noa ake i enei ahua 0 a tatou nei malii eta ete etita kite whai ruma mo ng 1 mea nei mau e uta atu, aha lioa kite tiareti ote Tiupiri he aha te he, kite kahore lie ruma wliiua atu kite wai kei whakahoha noa ia koe me Waina hold. Ehoa e Waata Hipango tena koe, 1 kite atu na koe i nga kanobi 0 to ku nei rangatira 0 Taitoko ko te tangata teua nana i kuku me mai te haawhe 0 Whanganui, kite marama tanga i ngawa ote Pouritanga he Rangatira Rongonui he tangata hapai i te Karauna 0 te Kuini, na i naia nei kei te noho moke moketatou i muri ia ia, haere atu ra e koro haere atu ki tou tatai i te Po e kore hoki matou e kite atu 1 a koe, no te meae tauaraiana e ngaPaemaunga kia Po e tangi aua nga tai whakatimu 0 nga mata tahuna 0 Ao te Aroa, tauwhare ana mai te Pukohu i nga tara 0 te Awa 0 Whanganui, ko te boa e kimihia nei e te whakaavo, kei tana haere i te Ara Piki Piki a tawhaki aki aki ai nga ngaru Huhuka ki nga Paritu 0 te akau i te aonga 0 te ra to ana te marino ko te ra, mete marama e ara aua e toremi ana me te karanga mai ano -te nei maua, he hinga nga tangata ia oti tonu atu e ai te ki, ka hoki hokia te hua anga, me alia e hoki mai ai a mate ko te boa i Rui haere i te Pai ki nga marae 0 te tini kua ngaro atu i te tiro hanga kanohi 0 te hunga ora heoi nga mea e mau nei ko te kupu mai 0 ha, ko te manawa mamae, ko te whalaaroba kite Pouaru, i haere koe ePai te ra c whioi aua, koia i tika ai te Poroporo aki haere hoki ra e te lioa ki to matapuua 0 te ora. Uei konei mutu ai na to mokai, VVniKAir Poiciiia TK PAP.F.KI'R.V.