Te Raruraru i Hamoa.
He mea tika ano kia panuitia nga korero mo te raruraru ki Hamoa. I puta ano te pakanga a nga iwi o Hamoa kia ratou ano, me e te uru atu hoki o nga iwi nui i raro i te Tiriti ki roto ki taua raruraru. Ko te putake o tana raruraru be wbakatunga kai riiwlii mo Marietoa, e rua nga kai riiwhi i whaka. tungia, ko tanu tamo a Marietoa, me Matawlia ara tetabi o nga rangatira, i mauria atu neibe when us, ke nobo ai, i e riina oua tau e welie atu ana. I muri ibo i te matenga o Marietoa, ka puta te kupu a nga kai whakahaere o Ingaraugi, o Amarika, me Tiamana e nobo ana i reira, e mea aua kaua ratou e whakatu kai Riiwhi, taua wbakaritenga a ratou takahia ibo e to raua boa Tiamana, a whakapiri ana ia kia Matawlia, i runga i tenei ahua kapouri nga tokorua, te Ingaribi mete Marikena, kua takahia ta ratou kupu, te kitenga onga iwi ote talia kia Mafcawea kua wehewehe o ratou whakaaro, katabi ratou katu he, i te mea kua mohio ratou ia ratou te bunga kaba mo te whawliai. Inga tau to kau marua kua hori ake nei, ka puta be rarnraru i te tohu tangata o Tiamana ko Paraneibi te ingoa e wlmkaatu ana ia Tamatete kia whakaara pakanga kia Marieton. a riro
ake Api. Oma atu ana a Marietoa ki roto i te ngaberehere. i rnuri iho ka hoatu i a ia kite ringa ote kai whakahaere o Tiamana, rnauria atu ana ia ki Awherika. Tu ana ko Tamafcete ki runga ki fce torona a ko Paraneihi liei Pirimia. Heoi ka timatai konei te pakanga i te tau kotahi ano, ka ara ano lie pakanga ina Matawha kia Tamatefce, aliakoa awhina kau nga maunao o Tiamana ia Tamatete, hiuga iho ia Matawha. Katu ko Matawha hei Kingi, riro ana ia ia te nuinga ote mana, mete maha lioki o te iwi. a ia ia ake te mana. I runga i te tino hialiia mai o Tiamana ki a ia te mana o Hamoa, ka whakahe a Ingarangi me Mavika mete whakaputanga pakanga lioki a te kai whakahaere o Tiamaua. I runga i tenei take tu ana he huilmihga i Parini, i te taone o Tiamana ia Aperira 29th 1989. Kiia ana e taua huihuinga ko taua moutere, me tuhera ki katoa; ko nga iwi e toru ko Ingarangi, ko Marika, ko Tiamana me kotahi ratou, mete mau o ta ratou rongo. Kiia ana e Marietoa me whakahoki mai ki Hamoa ; mete whakahokinga i te kingitanga ki a ia. E torn nga tau e mau ana te whawhai a Matawha i muri ito kahopukia a Matawha me ona rangatira, mauria atu ana ki tetahi moutere ko Kakaowlia te ingoa, i muri iho i te rim a o nga tau katahi ia ka whakahokia mai ki tona iwi, ara i runga i te mea kaua ia e whakatupu raruraru. I runga i te matenga liei o Marietoa katahi te iwi ka whiiiwhiri riiwhi. Ia Kingi Marietoa ano e kingi ana, ko te whakaaro a nga linpepa Tiamana. kia wahia te moutere kia toru nga wahanga, ara kia ratou ki nga iwi e toru Tngarangi, Amarika, me Tiamana, otira kiliei a Ingarangi i noho pera, engari i mau tonu ia ki runga ki nga tuve o te tiviti i hangaia nei ki Parini. Ko nga Rangatira o Hamoa e wkakaae ana kia tu ko Matawha hei kingi, konga mea e whakahe ana, e tono ana ma te Tumuaki o te Hupirimi Kooti e whakatau, mehemea kowai hei kingi; a ko Taruupa to Tumuaki, no Amarika, he roa te uiuinga i nga take, a te talii, a te tahi, a oti ana i runga i te whakutauuga a te Tumuaki ko Marietoa hei kingi i raro i te Tiiti i inahia ki Parini. I muri iho o taua whakataunga kaputa te whawhai kite taone tonu o Apia, pa ana te mataku ki nga pakeha e noho ana ki reira; toa aua ko te taha kia Matawha, ko tona hoa pakanga oma ana ki nga manuao o Ingarangi hei tiaki ia ratou. I runga i taua ramraru whakaritea ana e nga kai whakahaere e toru o nga iwi ntinui, kia tu he Poiowini Kawanatanga, ko Matawha, me nga rangatira te kau uiatoru. Ko Pakuta Raraperc te Tumuaki o te Kaunihera i runga i te tintoko a te kai whakahaere o Tiamar.a, Te ture tuaiahi i whakaputaiua e ia he tutaki i te Hupirimi Kooti. I te wa i ara nei te pakanga a nga maori, ka rere atu a Hapimana, Tumuaki ote Hupirimi, ma tona whanau ki runga ki te manuao o Marika i lae noa mai. Is a i runga i te
rongonga ote Tumuaki, kite tutakinga ite Hupirimi Kooti, Katahi ia ka arahina e nga hoia ote manuao o Ingarangi, kite tuawhenua ki Apia kite taone tonu. Katahi ka tono te tumuaki kia huakina te toa ote Hupirimi Kooti, ka fcautohetohe i konei, puta ana nga kupu kino a te tahi a te tahi, kii mai ana te Tiamana kua mutu tou Tumnakitanga, engari ma te Kawanatanga o Hamoa e whakarite, nofcemea kua tutakina ete Kawanatanga Porowini. Katahi ka puta te whakahau a te Tumuaki kia wahia te toa ote whare, heoi tuwhera ana i nga lioia o te manuao, wiiakahe tonu te Tiamana i raro i te mana o tona kingi, me tona maua hoki i raro i te Porowini Kawanatanga. Katahi ka' whak&putaina te panui, he mea haina e to Ingarangi mo to Marika kai ■whakahaere ara. "E ki ana ko te whakaritenga ite Porowiri Takiwa hei Kawanatanga mo Hamoa, kaore i te whakahe i nga tikanga ote Hupirimi Kooti. Kote tahi o nga panui whakaraana, na te kai whakahaere o Tiameni i whakaputa." Eki ana na runga i te he ote mahi a te Hupirimi Kooti i te whakaritenga npi i te Kingitanga i puta ai te raruraru ua reira i whakataungia ai te Porowini Kawanatanga. Na eki aua te Tiribi o Parini. Kote mana o te Tumuaki ote Hupirimi Kooti i riro i nga tikanga whakariterite mo nga turanga whakahaere maate Tumuaki o tana kaunihera e whakarite, ina tae atu he kupu whakahau. Konga mahi a te Timuaki ote Hupirimi Kooti kaore i tika. Penei nga mahi e mahi mai nei i Hamoa engaii kua puta te kupu tenei ake ka buihui ano, a tera hoki e •whakahengia e Tiamana te whakahaere a tona kai whakahaere i Hamoa.
Permanent link to this item
Hononga pūmau ki tēnei tūemi
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/JUBIL18990309.2.18
Bibliographic details
Ngā taipitopito pukapuka
Jubilee : Te Tiupiri, Volume 2, Issue 50, 9 March 1899, Page 7
Word count
Tapeke kupu
1,093Te Raruraru i Hamoa. Jubilee : Te Tiupiri, Volume 2, Issue 50, 9 March 1899, Page 7
Using this item
Te whakamahi i tēnei tūemi
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in