RORE RANAPARE TE KAWANA.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 45, 22 December 1898, Page 3

RORE RANAPARE TE KAWANA.

I te Wenerei te 14 onga ra ka tae mai te Kawana ki Whanganui i ma runga mai i te Tereina, ki Aramoho Teihana, he mea arahi mai i runga i te paki, ko nga turupa hoia ki mua tae mai kite taone, i konei nga mano pakeha e whakatau ana; ko te taone hoki kua oti ke te whakapaipai putiputi rawa kaore he mea i toe atu i te iwi pakeha, o nga rakau o te ngahere, me nga putiputi o uoto i nga kaari, me nga raano hoki e rere ana i runga i nga whare, me nga tima ko he Atamira hei tunga mo te Kawana i hauga tonutia kite pito ote haapu iko atu ote piriti ara o Teina. Katu te Kawana ki reira, katahi ano ka haere i runga i a te pakeha milri, ka mutu katahi ka aratakina e nga hoia, mete mauo pakeha ki ona Tiriti tae no.i ki nga Ropu tam.iriki ka mutu, katahi auo ka huri ki oaa Tiriti a tae m.ii kite paparakauta hei nohoanga mo te Kawana ara te Ratarani Hotera ka mutu i konei era whakahaere. Mo te taha Maori. I runga i nga rongo tera te Kawana ka tae mai ki Whanganui neikatahika tukua ta matou tono ta nga tangata o Putiki karanga ia te Kawana kta tae ake ki reira. Patua tonutia mai ete Kawana tona waea whakaae mai ki ta matou tono, kaati, ka whakaritea te ra he Paraire hei taenga ake mona; Na e rua nga ra i nga pakeha, he Weuerei he Taite. Ite Taite ka tahuri ngai mauaki te whakapai i te kainga ara i te Whare Puui o nga kaumatua i te Paku o-te rangi'me te inarae, k.i oti a reira pai rawa, katahi ka wliakaputiputi i nga pou hei hounga haerenga mai mo t3 Kawana whakajjufciputi rawa, e torn nga torowliiti, he mea whakapiri kite rakau whakapaipai Te Tuatalii. Nga torowhiti i waho mai ote whare o Ripeka Te Mawai, te tna run i waho mai ote whare o Wikitoria Keepa, e mau ana tuhituhi " Haere mai,'' e rua nga haki y rere ana ko Tanenuiaraugi, ko Te Weraroa, liaeve ki le Keeti i te \ nku i reira tera T«rowhiti na nga tam»riki ote Kura o Putiki tent i i mfthi, ka oti iav,a nga iav,:ike o ei.ei, katahi ka ta-

hnri Id te wbakapai i te whare ko Takarangi te rangatira o tera Kanatoraka mete bora i te marae. llcoi ka oti katoa euei raruraru i tenei rangi. <Paraire te 16. I te ata ano ka huiliui nga wanga 0 Putiki, tane waliine me nga fcamariki kite marae e te Paka, whanga ana i te haora hei laenga mai mo te Kawaua. I to tekau 0 nga liaora ka whakatika mai te matua waliine hoi porohid, ka tan ki raro iho i te papa tuhituhi. Kei te haere to iwi nei te pakeha, nawai a ka kiki te marae, katalii ka whakapurutia kite raa whiro liei powhiri, ka huatau ano bold nga pakeha ka maranga a nga maori, Id runga ka whai ano a ngapakolia, c tin lie maori katoa ngai maua. I to liawlie paahi tekau karaka kua pufca rawa te Kawaua, me oua boa pakeha, ka riro 11a te matua wahino i karanga, katalii ka"toia mai te waka" pera touu te mabi, ane te arafcaki haere ia te Kawaua, Kouga ran iangata maori pakeha, kei te ngaro i roto i to Mavao, mea ano ka mararu te Kawaua ki roto i te marae. ka tahi ano ka maranga ta ngai maua matua ka mutu te powhiri ka hariru, kamafcu ka aratakina kite nohoanga moua i te tomokanga ote Paka. Te Pukapuka Aumihi. Ka hapaiuga atu e Wikitoria. Taitoko ta matou pukapuka mihi, be mea ata banga marire tana Pukapuka mihi, he mea ata tuhituhi marire e te tangata mohio, ko nga wharangi be kirihipi he reo maori te tahi taba, be reo pakeha tefcahi taba, ko te piki huia e man ana i roto, ko te kawa be kid Moroko ko nga kupu enei 0. Te Pukapuka. Kia Bore Hanapare Kawana 0 Nui Tireai. Tena koe. He powhiri atu tenei na matou na nga Iwi maori 0 Wbanganui kia koe, kite mangai 0 to tatou Knini ata wbai. Haere mai e te Kawana ! Haere mai, Haere mai ki Wbanganui, kia Idle i 0 iwi maori, ara inga morebu, kua riro atu ki to po 0 matou kaumatua, i karangatia ai nga Kawana 0 limn atu ia koe, ara a Meiha Keepa, a Mete Kingi, a Kawana Paipai, a Haimoua Te Ao-oterangi, a Hoori Kingi te Anana Hoani "Wiremu Hipango me etabi atu ko nga pae mauuga anake e tu nei liei karanga atu Ida koe. Ko nga morebu e karanga atu nei

kia koe, kei teniauano.ki nga oha aki ao matou matua ara kei te piri pono tonu ki raro i te mana o to tatou Kuini atawhai. A e tino whakarnoemiti ana matau mou i manaki kite haere, kite tirotiro liaere i o matou takiwa katoa kia kite a tinana ai te ■ taue, te wahine, mete tamariki ia koe. Ko teuei haere mai, liaere mai. Kia ora tonu korua ko to Hoa wahine Eangatira me a korua Tamariki. Na Ru Reweti i panui te reo maori, na Kaawhe i korero te reo pakeha ka mutu ta raua panui, ka riro ano ia Wiki katahi ka kuhuna e Wiki ki roto i te kete Kiwi, katahi ka hoatn kite ringaringa ote Kawana, i ruuri iho ko whakatako tonga iho ko te kakahu kiwi, na Ru ko te Korowai Kahuri ki reira. Wiki Taitoko : Haere mai e te Kawana haere mai kia kite ia matou. He nui te koa o toku ngnkau mou i tae mai kite whakamana ita matou karanga atu i a koe kia tae mai ki konei kia ora tonu koe, korua tahi ko to hoa wahine raugatira me a korua tamariki. Ko enei taonga ko te kiwi mete kete kiwi ma Reiri Ranapare. 7 e whai Korero. Etu ana a Wiari Turoa e tapahia ana e te "Were. voa ma ana te whai korero ka mutu tera tana whai korero. Kei runga ko Wiari Turoa : Haere mai e te Kawana kia kete i nga inorehu o teuei iwi Epono ana taku kie piri pono aua ahau ki raro ite maru o Kuini Wikitoria. Katakoto tana kakahu koroai mete au pounamu. Etu ana Aropeta Haeretutirangi e tapahia ana e Nepia te Tauri : Heoi te karanga haere mai e Kawana ko te ingoa o te Meawae i mahne ki waho o te pukapuka, ka mutu tana Kei runga ko Aropeta: Kotahi te kau matua ka takapau i te taonga ka mutu ka takoto taua kahu huruhuru. Kei runga ko te Wiiorni Te T«;a he karakia: He manawa ara he whakapiki mouri ka takoto tana he teki whakairo. Hori Kerei : Haere mai e kawana kia kite i nga morehu o Whanganui, katoa nga Kawana i tae katoa mai ki Whanganui, Ko Kawana Hopiona anake te Kawana kaore i tae mai heoi' ka takjto taua e [>atu paraoa.

Takarangi Mete Kingi : Haere mai e te Kawana, haere mai kia kite ia matou, i tenei iwi o Whanganui kua mate o matou matua na ana i pupuri te mana o .te Kuini ki tenei wahi, me matou hoki kei te pupuri i ana kupu. Tenei te tohu a aku wahine hei, tohu " kia koe ka takoto e huruhuru e whakairo te renui. Porokoru Patapu : He karakia maori. Hihiri matao taonga kite wbai ano kite ao maramatera atu te roanga. He tau toko ana au i nga k>rero a aku ' boa kna tu atu i mua atu nei i an, ka mutu ka takoto "taua kabu e koroai whakairo. Waata Hipango : Ka mate, ka mate, ka ora, ka ora, ka mate, ka mate, ka ora, ka ora, tenei te tangata puhuruhuru na ana i tika mai whakawhiti te ra Uparie, hupane, bupane kau ana whiti te ra. Haere mai e te Kawana kia kite i nga morebu o tenei iwi o Whanganui, kna mate o matou matua na ana i pupuri tenei mea te " Pire Pono." Ko matou a ratou ■ waibo taiaga ake, e kaba ana au kite ki atu ote ■ rerenga tae noa ki ona kopounga e ingoatia ana ko Whanganui, kei te piri pono ki raro kite maru oto . -tatou Kuini o Wikitoria, ina te iri nei te mana o tenei iwi o Whanganui ko moutoa ko te bald e tu nei, he mea buku mai na te Kuini. Haere mai e Kawana i runga i nga tapnae o era Kawana, he mea hoki rate : Tiriti o Waitangi i runga i te whakaaetanga a nga . rangatira ia te Kuini hei mana mo ratou. Koia tera ko'Kawana Hopibona to Kawana tuatahi nei ana i whakapumau taua Tiriti ite tau 1840. I muri o tena ko pitiroi, ko Eori Kerei, ko Paraone, a tae mai ' ki a koe ko etahi kna mate, kei te ora ano etahi. Tera pea era kawana i kite i te tokomaba o te tangata maori, ito ratou nei whakakupu ranga, mete tu kaha mete tu toa o ratou tinana, I roto i tou ra, ina te alma o te tangata maovi he pakeha. He Haka. ''Etoiate waka e, e toia te waka e." I tenei ngari katabi ka toia mai taku waka whakairo, ko Aotea te ingoa, ka tae kite aroaro ote Kawana. Ka whakamarama ano au. He tauira tenei, ko Aotea te ingoa tapa ibo nei ki tenei motu ki Aotearoa Tnri te i-argatira, ko Mcilia Keepa uTe uri, ka tae au ki puipui maoii be tauira t**n<u mo nga kakulm o niua.

Taimana Tiupiri. I te ra Hupiri nui o te ao mo to tatou Kuini, i tae ano to iwi maori kite whakanui i tana ra, he tino tohu nui tena i te piri pouo o te iwi kia te Kuini. Kaati taua ra kua hanga e nga iwi nunui he kohatu whakapakoko hei tohu whakamaharatnnga. Kaati ko to iwi Whauganui i lianga tohu mo ratou hei whakamaharatanga ki taua ra, ko tenei taonga no Meiha Keepa me tona iwi. Ka hapaiuga e Hori Pukehika te pukapuka te pukapuka Kawenata, he mea ata hanga marire, ko te kawa, he kiii kauri kotingotingo, ko te tuhituhi he mea main kite kourn, peuei nga korero "Kia Te Kawana Ranapaie he tohu aroha ra W. W. Hipango." Te Jopouri. Tenei ano te tahi mea i ohorere i roto i te ngakau ko Wiwi raua ko Tngarangi, mebemea tenei pakauga i tupono te puta, tera ano koe e kite i o pononga e kori aua. Epae te Kawana, kei te kalia au kite ki atu ahakoa tenei iwi a Whanganui kei te ngaro i o kauohi kei te piri pono ratou kiiaro i te main o Kuini Wikitoria. Te Kawana. Karauga e aku hoa tenei te kaere nei kite whakatutnki i nga mahi a to tatou Ariki a Kuini Wikitoria. Kei te whakamoemiti ahau te mangaiote Kuini mo to koutou koha kite karauga ia au kia tae mai ki konei. Konga ingoa i nga tangata ingoa nuuui i roto i ta koutou pukapuka powhiri mai ki au kua riro atu ratou kite wahi kua rite mai mo ratou kei roto hoki nga ingoa o aua tangata whai ingoa, i era tangata whai ingoa nunui ra ratoa nei i hapai te mana o te Kuini ki nga wahi katoa o te ao nei akaore raw a te Kuini i te wareware kia ratou, a kei te tangi tonu hoki ia kia ratou I penei mai anote Kuini kia ahau, kia whakaatuatu ano ahau kia koutou i tona whakaaro nui ki tona iwi maori o Nui Tireni. Ahe koanga ugakau tenei mo toku kitenga ia koutou e noho tahi ana me o koutou tuakana pakeha, i rungai te rangi marie mete ata noho, mete whiwhi ano hoki ki nga paiuga e puta mai ana i te iwi pakeha, i raro i te mam ote Kuini, a mo ake ake tenei wlmkaritenga ara te noho pai. te rangimarie, mete whiwhi ki nga orai.ga pai o tenei ao.

r Kaafci, mo ta koutou powhiri i an, me ta koutou " Pukapuka Milii," me ki ake au i kouei kia ora koutou. Kariui toku koa mo toku rangonga ata ia koutou e whakahuahua mai ana i o koutou Kaumatua kua ngaro atu kite po, e penei ana anolioki taku kainga a Ingarangikei te tangi ano ki o ratoukaumatiia toa tana kua riro atu nei; na ratou, me nga rangatira maori i moliiotia ai te Emepaia o Ingarangi, otira na te toto heke kite whenua i mau ai te maua o Ingarangi. Moutoa. He koanga ngakau noku, no toku kitenga i te kohatu i whakaarahia nei, hei whakarnaharatanga mo nga kaumatua i hinga ki Moutoa, me toku kitenga atu hold ite haki e ingoatia nei ko Moutoa ara kite mana o tenei iwi o Whanganui, note mea hoki i tino toa nga maori kite whawhai i ora ai nga pakoha a kahore he iwi i tua atu o tuiiei iwi o Whanganui kia penei rawa te kaha kite hapai i te mana ote Ture ara Id te pehi i nga kino me nga rarararu i tupu i roto i enei takiwa. Kanui toku pori mo te koren«a o tae mai taku hoa wahine kia kite ia koutou i tenei ra, heaha koa kei te ngaro tona tinana, ko tona wairua kei roto ia tatou, i te mea hoki he kotahi ano o maua whakaaro kite iwi maori. Kite tae au ki Poneke ka panuitia atu e au ki a ia nga main o tenei ra nui, a ka hoatu hold e au ki a ia nga taonga me nga kalm maori i tukua mai nei e koutou ki ahau. Na i runga i te whai korero a Waafca Hipango mo runga i te raruraru o Wiwi raua ko Ingarangi i koii auo te iwi maori. E tino mohio aua an, mehemea i tunono taua ra e kore e kore te whai ingoa toa o koutou ote iwi maori. Ko tenei Karanga e hoa ma Karanga; Kia Kaha te Karanga; ahakoa aku haere ki nga takiwa kua tae nei au, kahore he powhiri i rite ki tenei kite powhiri ate iwi o Whanganui. E hiahia nui ana ahau kia aratakina ahau e koutou ki te urupa o Meiha Keepa kia puta ai taku mihi kite rangatira toa taua i whakahonoretia e toku ariki e Wikitoria kia ahei ai ahau te ki atu kua tae a tinana kua kite a kanohi i taua tamaiti ia Meiha Keepa. Kia whakatakotoria e ahau tenei mamae ki runga ki tona tokotoranga. Te Waiata mo te Komiti. E mutu ana te whai korero a te Kawana, ka waiatatia e nga tamariki o te Kura o Putiki ta ratou waiata koia tenei. E te Atua pai, Tahungia te Kuini, Atawhaitia. Mo tona ingoa pai, E miru haere nei, Tae mi ki Aotearoa, Tona ingoji nui.

Te Haerenga o te Kawana. Kafcahi ka arahina fee Kawana e nga rangatira o te Kainga kite urapa, i takoto ai a Meiha Keepa. Ka torao te Kawana kite urupu, i konei ka maunu te potae, kat»hi ka whakatakotoria e ia te '•torowhiti Puawai a te Knini," katahi ia ka whakapuaki i tona kupu, " He whakamaharafcanga tenei na te Kuini mote tehi o ana hoia toa tana kua ngaro atu kite po." I konei ka mutu, kna tata lioki te haora hei holdng.i mai mona. Tae mai ki tetaone katahi ka haere kite tari o Kaawhe Kornihana, i konei e pukaiana nga taonga a nga tupuna a i puta te whakamoemiti a te Kawana mona, mo te tiaki i aua taonga.