NGA KORERO O PONEKE.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 41, 20 October 1898, Page 5

NGA KORERO O PONEKE.

Poneke, Oketopa 12, 1898. Kite Etita ote Tuipiri Tena koe me to komiti e whakaaaere mai na i tena taonga o tatou kia ora. Tenei ka tukua atu nga kupu o tenei ra. Kua niutu a Herepete Eapihana te korero i te aroaro o te komiti mo nga Mea Maori. I tona ra tuatabi itu ai kite korero i tautoko ia i i nga take ate Heuheu. Ko nga whakautu patai a te Henheii .kapre ia e tautoko. Ko uga patai kia uga Mema o te Komiti. Ko ewbta uga Take a te Heuheu e tautoko ana koe ? ka iitua e H. Eapibana. Tuatahl—Ko te tutaki ite hoko me paahi inaianei *' Aia" te mihi kia te Kuini. ko te tinaua ote Piie a te Pirimia me whakauuku Id te hui ka tu nei Id teTi iti-o-Waitangi a Maebe e heke ibo nei (1£99). Ara ma te Kotabitanga o te Iwi Maori e wbiri■whiri. A i eke ano tetabi patai a nga Mema o te komiti mo te Pire a H. Kaihau kiia ana e ia kaore ia e wliakaae. Ko uga tino kupu tenei o ana korero. Ofcira be maba ana whakamaramatanga i tana take korero. Ko te tutukitanga atu o tona wbakabe ino te Pire a H. Kaibau. I puta ano tetabi patai a nga Mema o te komiti mo te tikanga whakanohonbo mo nga whenua o te iwi Maori. Utua ana eia ko tetabi kupu ano teua iroto ite Mihi kia Tekuiui. Ko nga Waabi kino kaore nei matou e kaha kite mabi e wbakaae ana matou kite riilu. Kite Whakanobonobo. Kaati nei aku kupu bei tubi atu ko te nuinga o nga patai me nga wbakaatu ma etahi o matou e wbakaatu. Ko Mohi te Ataihikoia kei te korero i tenei ra. Na to koutou boa pono. NINIWA KI TE EANGI. He aitu i roto i te W'hare (Par emata. I nga mema o te Paremata e korero ana i te po, ka tae atu te korero kua kitea a Honore Eanati. Larnach) lie mema mo Tuapeka i tera motu, i kitea kite tabi o Jga vuma ote komiti. He mea pupubi auo na ana «i te puburibuii. I te kiteatanga e uobo tu tona ana tona nobo i runga i te tuuru, i tona rae he koroputa mataa, ko te puburihuri e takoto ana i ruuea i te teepu. , E mabaratia ana ko te mate nei a te moni, na ana 1 whakapera, Te Eongonga ano o te Pirimia i taua aitua nei *re torii tona tono kia nekehia te korero a te Wbare wlmkaaetia ana.

• / roto i te <Paretnata. wikVZ&Lt ft " Mahei kia nga toru wm mo done Heke, e ngaro atu ana. I if!,? 11 nga korero a Cinema a be mea hoki I u wljabuuaraumtm nga take o te ngaronga o Hone Hi<lre i roto 1 tenei whare. B Whakahe ana te Piii.nia kite korero, ko Hone Heke k ei te mahi i nga mahi kawanatanga koia te take i kore ai ia e uoho i roto i te whare .nio'T 1 i lh ? !. te koreretan ga> tukiia ana he menu, niena kia kotahi ano te wiki e ngaro ana, e 51 nana i whakahe kite 15. Whakaaetia ana te motini. Ehoa tena koe. Tenei ka tnkua atu nga mahara i roto i ahau kia •ana e te Tiupiri ki nga iwi Maori o nga mo" nei tena koutou e noho maina i o koutou na kainga Irn„| AKB L- rUATAHL r- I ? ei korerotanga atu maaku kia koutou ki nga ruea i oti.i oku mahara i runga i te ata wlimwhm mete Rangimavie. Tuatahi -Ko te hui a te Kotahitanga i tu nei ki iapawai Wairarapa ona whakahaere katoa te hua i takoto ki taua Hui he turaki tonu i te Kotahitanga me ona tikauga katoa. * Kaati he inaha nga kupu me nga tikanga i korerotio. i roto i taua hui. Kaati te kangaftunga he tuiakute kotahitanga me ona tikanga katoa. No £i ra ahakoa etahi ki ehara ite turaki ite Kotahitanga Kaati nana tena ko taaku tenei i ata titiro ai a°he tuio tika tonu tenei whakaatu aku i runga i taku ata titiro rangimane rao nga mahi a taua hui. Kaati ko te manaaki a nga iwi o te marae ia matou he kaha rawa atu he nui te ora o nga iwi a mutu noa taua hui, he nui te kaha o nga rangatira o te marae kite uianaake ia matou ; kaati mo tenei take. luarua.—l te pakarutanga mai ote hui i Papawai ka haere mai matou ki Poneke kite tiaki ite Pue whakatikatika a etahi o nga iwi o te Tai-rawhiti K.aati note 14 o nga ra o Hune 1898. Ka tae mai ahanki Poneke nei noho ai, ahau a Niniwa mete Heuheu Tukmo; no mini iho ka tahi ka tae mai etahi o nga tangata o te Taihaururu me etahi o te Tairawhiti. No reira katahi ka whakaturia he komiti ino matou hei turaki ite Pire Poari ate Pirimia. Ka tu ko Haimore Mangakahia teTiamana; ko te Rawhiti te kai-tnhituhi. Kaati ko taua komiti he nui. lUati ko nga mahi o te komiti lie whakaatuatu ki n*a iwi kua tu te komiti ki Poneke nei liei whakahaere i nga kupu hei turaki i te Pire Poari a te Pirimia me te Pire Whakatikatika a te Tai-rawhiti. No reim ka tukntuku tuai e usja iwi a ratou PitiJiaua kite komiti hei turaki ite Pire Poari. Me etahi taugata o te lai hauauru i tu i te aroaro o to matou KOlllltl. KoT. MeteKingiiki ia ki to matou komiti kore rawa lae whakaae kia whakarereketia he tikanga mo tona rarangi mgoa kore rawa ia e pai

Kaati i mini ka tae mai uga Pitibana katah ka lnn"a e matou he Pitibana hei whaknrapopoto 1 nga ku,.u n.o to tnraki i te Pire Poari a te Pinmia. Kaati i ata wbakatutnrutia nga iugoa o nga tangata hei korera kite aroaro ote Komiti mo nga Mea Maori ote Paremafca. Ko aua tangata i panutia e Mangakahia ki roto ite Tuipiri. Kaati l ruuga i te mea i pa be aitua ki to matou Tiamana hoki atu an iia kite Kianga i muri ia ia ka tu ko te Heuheu te Tiamana. Kaati ko nga Mema i tuturu tonu o tenei komiti kite noho i Poneke nei tae noa mai kite ra l tu ai to matou Tiamana kite aroaro ote komiti mo nga mea Maori o te Paramata. Koto Heuheu Tukino, Taupo Mohi te Ataihikoia, Te Tai-rawbiti Niuiwa kite Rangi, „ TaareMete, >, Te Rawhiti, Taihauauru Herepete Rapihana. Te tai-tokerau Hare Parata, Te Waipounanu Renata Toi, Tai-rawbiti Heoi nei nga Mem a i tuturu tae noa kite ra i korero ai to matou Tiamana i te aroaro o te Komiti. Kaati e nga Iwi me nga Hapu he nui nga rarurarutanga o to matou komiti i Poneke nei ko te Take he rereke no nga mahi. Kaati ahakoa he nui nga rereketanga o nga wuakaaro o to matou komiti kaore rawa oku mahara i rereke, tuturu tonu ki nga mahara o uga Iwi e kite mai ana i te kino o te Pire Poari a te Pirimia. Kaati i u tonu hoki o matou mahara ko te here anake i nga whenua te tino mea. No reira ka kalia maton kite tautoko, ko te here anake i nga wheuua te tino mea nui e ora ai otafcou whenua; konga rarangi katoa o te Pire a te Pirimia me whakanuku mo tera tau, kiatukua ano kia whiriwhiri nga iwi maorii nga rarangi o taua Pire, kei konei tonu, matou mahara e whakahaere ana mo tatou mo nga Iwi Maori. Kaati kua tu ah m kite aroaro ote komiti kua puta aku kupu tnraki i te Pire a te Pirimia me nga Pire katoa e pa <ma ki nga iwi maori katoa ki-'i roto i tenei Pareinata. M« tnku katoa kite bui ki Waitangi Pewliairangi kia whiriwlm-ia e taua bui ana Pire kato.i tae no a kite Pire a Waikato, me man katoa ki taua bui kia tirotiro katoa nga iwi mio taua Pire; mo te mea be pire e pa ana ki nga iwi maori katoa o runga i nga niotu e rua nei. Kaati i pau to matou kaha kite noho i Poneke nei mo ruuga i tenei take. Kaati he nui t« Manaaki a o matou rangatira ia matou i tere ai te inatuaga o tenei mahi. Engalwi e nga hapu ko matou rangatira na ratou nei matou i whai kaha ai te noho i rimga i tenei mahi nui mo nga iwi o nga Mofcu e rua nei. ' Ko Niuiwa Kite Rangi Mohi te Ataihikoia Te Raraku Hunia.

Koia nei o matou rangatira i oti ai a matou inahi ko nga moni i kotnai e ratou bei oranga mo te komiti e £32. Me etahi "atu rnoui ano be nui te kaha o matou rangatira kite tiaki ia matou a be nui hold taku whakawhetai kia ratou mo to ratou kaha kite tiaki i to matou komiti e uiabi nei mo te Iwi katoa j no reira ka tika tenei whakaatu aku kite kaha o enei rangatira kite wbakaputa i o ratou kaba mo nga iwi maori o nga motu e rua nei. Kaati tera atu auo te nuinga o toga moni i whakatakoboria ki to matou komiti. Kaati kei nga kai tuhitubi te kaute tuturu. Kaati ko Niniwa te tinowahine i tino pan tona kaha kite Manaaki ia matou no reira ka abei kite whakaatuatu i tenei kaha ona e noho nei ia i Poiieke tiaki ai i tana atawhai i te komiti. Kaati ko nga korero a matou i roto i te komiti kaore au e kaha kite tuku atu no te mea tera ano kei roto i nga tuhitubinga me nga rereketanga o a matou korero i te aroaro o te komiti kei reira koutou titiro ai nga tika me nga rereketanga o a matou korero. Kaati nei. Enga iwi katoa o te Tai-hauauru o Te Tai-rawhiti. 0 te Tai-Tokerau me be mea e waimarie ta matou nukuhanga i te Piie Poari ate Pirimia me era atu Pire kia nukuoia kite hui ate Kotahitanga ka tu uei ki Waitangi a Maebe " 1899". Me haere katoa nga tangata matau me nga wahine mohio ki reira tirotiro ai i te tikanga bei painga mo tatou mo nga Iwi Maori. No te mea ko te Pire ate Pirimia e kiia ana e nga tangata i Poneke nei ko te mutunga ote Ao tana Pire. No reira haere kite hui ki Waitangi. Aroha kite wlienua-Aroha kite tangata; ete huuga matau. Hoi ano ua to koutou boa Herepete Rapihana. Eboa e te Efcita I te mea i tere ie hoki o Herepete Rapibana kaore i tere temutu o taku kape i ana korero no reira ka riro maaku e haiua iho tona iugoa, no te ra touu ka haere ia katahi ka hotnai ki an. Eugari ko te kape o ona korero i ranga ake uei kei au ano me tona haiuatanga i tona ingoa. Kaati be mea tuhi nana kite rakau no reira katjie e pai te tuku atu i taua ake l tuhi ai. Eugari tona ingoa be mea tuhi nana kite nntmangu. Heoi iho Tekoroneho. Kna iuut« a Mohi te Ataihikoia te koreio i roto i te komiti mo nga mea maori. Heoi auo lie tautoko toiut i nga take kua whakatakotoria ete Heuheu kite aroaro ote komiti; "Ara" ko te mihi ki a te Kuini me paahi i tenei tuunga o te Parematu.

Ara te tutaki i te hoko i te kooti whenua maori. Tuarua.—Ko te tinana ote Pire Poari me nuku mote ra tau mo te tirtiga ote hni kite Tiriti o Wai* tangi Pewhairangi. Me titiro hoki ' 'tehei komiti kaore ano he Pitihana o tuna atu tae noa ki naianei. Katahi ano te Pitihaha i eke ai nga rarangi ingoa ki te tekan (10,000) mano tangata i tukua mai nei hei whakahe i te Pire Poari a te Pirimia. No reira ka kaha taku tautoko kia tirotiro ano te iwi maori i tetahi" tikauga mo'ratou. Ara ma te Kotahitanga o.te iwi maori me ona komiti. Ko nga tino kupu tenei o tona tuunga kite korero. No nga ara patai kia ia a nga Meraa o te Komiti katahi ka eke ki etalii o nga take i whakatakotoria e te Henheu. " Ara "kite Kooti Wheaua Maori me. ona Ateha. E puta mai ana etahi mate i nga Ateha, e riro ana nga Ateha i te moni whakapati me fctahi tikanga atu a nga hapu nana nga keehi hei painga mo ratou, ka wliakataua te whetiua ki nga tangata, ehara nei ia ratou te whenua, ka waiho tena hei pakanga i loto ia tau ia tau, te nmtunga iho ka riro atu te whenua hei utu mo nga nohoanga i nga taone. Te rua mo nga Mema Maori t noho nei i roto i te Whare Pai-emata. Nga Ture e mate nei te iwi maori kei te puta tonu mai ia ratou e noho nei i roto i te Paremata. Ko te take kaore e whakaaetia a ratou hiahia. Kei te tukunga i te pooti o te Whare ka riro ano i te talia Kawauatanga te tokomahatanga o nga mema. Ka hinga n*j;a take e maharatia e ratou hei painga ino te iwi maori otira he maha ona kupu whakahe mo nga Ateha. Kaati nei aku e whakamarama atu. Tetahi o ana. kupu mo nga Komiti Maori kia whakamanaia mai e te Kawanatanga kia riro ano ma vatou e whakahaere'o ratou whenua. Kaati he nui nga patai me nga whakahoki kei roto i nga pukapuka a te komiti e' takoto atu ana. I tnuri mai ia ia ko t6 Rawhiti ko taana take he tar.toko* i nga take kua takoto ia te.Heuheu kite aroaio o te komiti. Te rua o ana take he whakaatu i te Kotaliitanga o Waikato me nga iwi o te Motu nei i te tuunga o te hni ki "Waikato. Ako te kupu i oti i reira ko ie tutnki i te hoko l<a pera ano ahau inaianei me paahi te tutaki i te hoko. Ko ana take tenei kua timata te patai a nga mema o te komiti Ida ia. Kaati nei o aku e whakaatu kite iwi tera atu-te rarangitanga o nga korero mo nga patai me nya utu pntai. Kei roto i nga pukapuka ate komili ko aku e tuhi atu nei he mea kohikohi mai i nga tino take tonu. Ko to matou kai tnhituhi kaore i uru ki roto ki to flmtou ruuma na reiia ka penei ai te tuhi atu. Ninivva.