Te Warui mo nga Whenua.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 40, 6 October 1898, Page 1

Te Warui mo nga Whenua.

HE mea tika ano kia mohio tatou te iwi maori ki nga moni e tau ana ki runga ki nga whenua, i runga i nga tikanga wariu, na taua huarahi i mohiotia ai te nui o te utu mo te whenua, mete itinga iho ote utu. Epa ana taua tikanga ki runga ki nga whenua o te pakeha, na reira ka mohiotia nga moni hei utu mo nga reiti, koia tena e taakatia ana nga whenua. Engari ia ki a hokona

o tatou whenua, kaore taua tikanga wariu e whakaritea. Engari kite taakatia o tatou whenua, katahi ka wariutia, na taua tikanga wariutanga i nga whenua, na kona I ora ai te Koroni kite whakahaere i nga mahi, konga moni i runga i nga tikanga wariu ki runga ki nga whenua mai o te tau 1891 tae mai ki tenei tau e £138,591,347. (Kotahi rau e toru tekau ma waru miriona, e rima rau e iwa tekau matahi mano, e toru rau e wha tekau mawhitu pauna). Te Kau maono miriona, e toru rau e ona tekau maono mano, e toru rau te kau ma waru pauna (£16,366,317), te pahuretanga ake i te kaute o te tau 1891, Ko enei moni i puta mai i roto i nga takiwa e rua ara, no nga whenua e takoto ana i roto i nga takiwa taone, ara Kaute £95,710,266, no nga Paro e £42,881,081. No nga wariu mo nga whenua puihi £84,461,244, no nga Paro £20,668,728 no nga kaute £63,732,516, na e £8,613,349 te pahuretanga ake 0 te kaute whakamutunga. Na huia katoatia enei moni, no tera motu, no te Waipounamu, e £66,910,395, no runga i te kaute whakamutunga £64,783,714, pauna, e £2,126,481 ano, te nekehanga, no Aotearoa £71,680,952, te neke-

hanga ake £14,239,837. Na ka mohiotia i konei. ko Aotearoa e neke atu ana te putanga mai 0 nga momonatanga, i roto i enei tau ka ono, ka mahue ake nei. Na runga tenei i nga tikanga whakanohonoho tangata ki runga ki nga whenua, me nga mahi kari koura, i neke atu ai tenei motu, ma tenei huarahi anake hoki ara ma te tuku i nga whenua kia whaka nohonohoia kite pakeha, e puta ai he painga kite Koroni mete iwi maori. He tino ora tenei no te Koroni i runga i te tikanga neke haere 0 nga moni e puta mai ana i roto i nga wariutanga i nga whenua. Tera hoki nga miriona pauna kei roto i nga toenga 0 tatou whenua ina taea he Ture pai e taea ai te' whakahaere kite whakanohonoho tangata, ma taua hunga hoki e whakamomona te whenua, e nui ai nga painga, I tenei wa e tino mate ana 0 tatou whenua, i te kore e nohoia, mete kore e whakapaia, na tena huarahi ka kore e puta he painga kia tatou, mete Koroni. Titiro hoki takou ki nga moni, e whakahaerea ana e tenei Kawanatanga, ki nga mahi 0 te Koroni, ki nga moni i pau, me nga moni e toe ana. I runga i te Whakamarama a te Pirimia i te kaute 0 nga moni a te kawanatanga, koia tenei. Te toenga mai 0 nga moni o te kaute Whakamutunga 0 nga moni i nga ra mutunga 0 Maehe i hori ake nei e 21 » 1 44 pauna, konga moni

e tangohia mai i roto, i tukua mo nga Mahi Nunui o te Koroni, e £3s°i°oo, e toe ana £171,144. Konga moni hei puta mai i tenei tau, i runga i nga utu pane kuini, taonoa, katimauta, me era atu hua e tangohia ana e te kawanatanga, e £5,023,300. Nga moni e pau atu ana, e £4,743,876. Konga toenga iho, e £ 2 79>4 2 4> apiti enei moni kite toenga mai o te kaute ia Maehe ara .£171,144, huihuia enei moni e £450,568, na ko nga moni tenei ka topu tae noa kia Maehe e haere mai nei. Nae ki ana te Minita mo nga Moni kia £225,000, e whakapau mo etahi huarahi, ara, kia £IOO,OOO pauna enei moni hei whakapou oranga mo nga koroheke, (he pakeha he maori) kia £25,000, hei whakahaere mo nga mahi whawhai, e mo nga whare porangi, kia £25,000 hei whakahoutanga i te whare o te Paremata, e £50,000, e hei whakahaere i nga Tiuti o nga taonga e tonoa ana i era wahi 0 te ao, koia tenei te huarahi e pau ai nga moni e korero nei te Minita mo nga moni. Ko te toenga tenei o nga moni hei tae ki nga ra o Maehe £"225,568, engari ka wawahia ano e te kawanatanga, tenei moni mo runga i nga mahi o te Koroni.