TIUPIRI.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 33, 16 August 1898, Page 1

TIUPIRI.

I TE mea ko te Ture Atua t e Ture tuatahi o te ao nei, h e mea tika ano kia whaka aturia i konei kia kite kia mohio hoki nga tangata nga Wahine nga Hapu o te iwi Maori kite wa i ura ai nga tini iwi o te ao nei ki roto kite Ture Atua i runga i te kauwhautanga o te Rongopai ki nga tini iwi ote ao. Mete maha o aua iwi i uru ki roto kite Tlire Atua, me nga iwi kihai i uru ki roto kite Ture Atua. Na e tino marama ana tenei kia tatau ko te Karaiti te tama a te Atua ora o te rangi o te whenua. A e marama ana hoki tenei kia tatau, kua tuturu ko te Karaiti te tama a te Atua orate Kingi o te ao katoa. Koia te kupu whakaatu i te putea whakairo o namata e mea ra a Ihaia i te ix, 7. Na te Atua tonu ake i kiatu kia ia ko te Karaiti tonu ake hei Kingi, ka 750 nga tau 0 te whakaaturanga a Ihaia i nga kupu a teAtua tae mai kite tau i whanau

ai ate Karaiti. Na itewa i tonoa ai nga kai kauwhau o te Rongopai e te Karaiti ia ia i meatu ra haere kouton kauwhautia te Rongopai ki Hiruharama katoa tae noa ki njja topito e wha o te ao, na 100 tau e Kauwhautiana te Rongopai ka tino rongo nga iwi katoa o Roma puta noa ona wahi katoa e patata ana k\ te moana o te meretereniana, i taua wa kaore ano i whakaae noa tetahi Hap u, iwi katba kia te Karaiti, engari e tango takitahi ana i roto i te Hapu ite iwi ranei. Na aha koa, he nui te mahi kite kauwhau i te Rongopai o te Karaiti ki nga iwi, he nui hoki te whakamate matenga i nga Karaitiana, u tonu te tipu haere o te Rongopai ote Karaiti kite tini onga wahi o te ao i tae atu ai te Rongopai. I tae te Rongopai ki Ihapa ki Arapia Inia, Pahia, Parani, Tiamana, ki Ingarangi a i te paunga onga tau e 300 0 te Kauwhautanga ka tae te hunga Karaitiana kite 5,000,000. I taua wa ka tahuri mai te kingi ko konatanatini te ingoa ki te whakapono, koia te Kingi 0 Roma i taua wa, ka tino tuturu te whakaaetanga i te Rongopai o te Karaiti hei Hahi mo Roma katoa. I taua wa ka whakaatu tetahi tangata kua pakuu noatu te rongo ki etahi wahi kaore nei e mau ana ite Ekara ara te tohu 0 te Haki o Roma na Huhutina Maata taua kupu, na lie maha

nga Poropiti teka i tu ake kite whakapororaru i nga whakahaere 0 te Hahi i taua wa, ka mea e hara a te Karaiti i te Atua, a 100 tau e tipu ana taua Hahi 0 Eriuha. Ka hui nga Pihopa kite whakaaro i te tikanga 0 taua mahi, ka tu a Atanatiu ka mea kite mea na te tangata na te Wairua kino ranei tenei whakahaere tera e memeha noaiho, ko te mahi a taua Hahi he whakamatemate haere inga tangata e u ana kite whakapono 0 te Karaiti. I taua wa ano ka timata te hoki haere mai onga tangata 0 taua Hahi kite whakapono kia te Karaiti. Ko Atanatiu te kaunihera 0 Nihia (Nice) na kingi Konatanatini taua Hui i karanga i tu ra a Atanatiu koia te tino hua ko te whakapono 0 taua Hui koia te kupu nei ko te ra 0 Nihia kei roto i te karakia 0 te Hapa a te Ariki. Tae noa mai ki nga ra ia Wikiriwhi, 0 Ingarangi a Matene Ruta 0 Tiamana kei taua wa ka tahi ano ka whiti mai te maramatanga, i taua wa hoki atu ki muri e kaiponu hia ana te Paipera i nga tangata katoa, ko nga Tohunga anake e akona ana ki matauranga 0 te Karaipiture. He maha hoki nga tangata i whakamatematea e te Hahi i aua wa mo te akonga a nga tangata i te paipera te take, me era atu take i aua tau. Kua pahnre te hunga karaitiana i te 15 miriona, ka pahure nga tau 1000 ka taelki te 50 miriona, kaputa mai ano tetahi titorehanga nui i nga kariki i mea rataii kaore a te karaiti i puta mai i te Atua i te Wairua,

na ko nga karaitiana, e meana i puta mai a te karaiti i te matua, ka waiho tenei hei take pakarutanga mo nga karikiitetau 1054,0 reira maiiweheai tae mai ki tenei ra. Na ite tau622 katu tetahi tangata ko Mohamete ka mea ia e he ana te arai i te moe i nga wahine maha ko tetahi 0 ana kupu kotahi tonu te atua kaore he atua ke atu, a koia anake te Poropiti a taua atua ko Mohameta, na ka hapainga e Mohameta me tona Hahi kite kore te iwi e whakaae ki tana akoranga ka patua e ia, a kite whakaaetia ka waiho tera iwi kia ora ana tera tangata ranei. I konei ka riro a Ihipa a Pahia Arapia a Ahia me nga takiwa 0 awherika tae noa ki te motu 0 Panioro me nga takiwa o te taha rawhiti 0 Oropi ko nga iwi i patua i whakaorangia e ratau nga kotiro hei wahine ma ratau, ko nsa taonga ka mauria hei taonga mo ratau. Na he ruarua nei nga Hahi ke kei te tu 0 aua Wahi, engari he tu ngokore nei te tu. I riro a Hiruharama i te Mohameta, he maha nga taua i whawhaitia ai kia waiho a Hiruharama hei Pa tapu, a kaore L taea te tango mai i te ringa onga Mohameta, e mau nei ano i nga Mohameta i naia nei. I te tau 1500 ka tae te hunga karaitiana kite 100 miriona te maha, ka timata te nui haere 0 te kaha onga Porohitani, ara nga Pero e kia nei. Na i nga ra ia Kingi Henare tuawaru ite tau 15 17, ka tipu haere taua Hahi mai i Tiamana ki .Parani ki Ingarangi tae atu ki nga takiwa o

te Hauauru 0 te Nota hoki 0 Oropikatahi ka ara ake ano he pakansja na Roma ki era wahi kua kia ake nei, ko Ingarangi ko Tiamana ko Horona (Holland) 1 kaha tonu enei, ai naia nei kei enei te nuinga 0 te Hahi karaitiana mete nui haere tonu te kaha 0 te kauwhau haere 1 te k 1 no* 1 - tangd 0 te \araiti tae mai kite tau 1800 ka tilj .iga karaitiana kite 200 minona i enei wa ka whakaaro nui te Hahi mihinare kia whakanuia te an &a 0 te Rongopai 0 Ihu karaiti ki nga wahi katoa 0 te ao, ka tukuanga minita ki Inia ki Awherika ki Amerika ki Niu Tireni ki Haina me era atu wahi 0 te ao. Na i naia nei kua tae ki te'soo miriona karaitiana ; na i naia nei kua rongo te ao katoa i te Rongopai 0 te Atua i naia nei, engari ko te whakapono mai kaore ano i tino rupeke mai; na i te i te tau 1786 ka tae nga tangata 0 te Hahi Porohitani kite 157 miriona 1 taua tau ano ka tae nga tangata 0 Roma kite 154 miriona, e 30 miriona kei raro i te Hahi kariki i naia nei 520 miriona nga tangata karaitiana •i te ao, e 243 miriona kei te tuturu ki raro i te Hahi 0 Roma 128 miriona kei raro i naia nei i te Hahi 0 kariki. Ko nga tangata katoa kei raro i te Hahi karaitiana i naia nei 991 miriona. Ko tangata kei raro i te tini onga Hahi ke 0 te ao 508 miriona. Na i te tuu 1800 ko tangata kei te korero ue reo Ingarihi e 20 miriona i raua tau ano 30 miriona e korero ana i te re "> 0 Ruhia3o miriona e kon-ro ana i te reo Tiamana, e 3 1 e korero ;in;i i le WiA'i, e 26 miriona e korer.) ana i

tereoote Panioro. Nai te.tau 1890 nga tangata e korero ana i te reo Ingarihi 111 miriona, e75 miriona e Korero ana i te reo o Rnhia e 75 miriona e korero ana i te reo 0 Tiamana, e 5# miriona e ana ite reo 0 VVm-i, e 42 miriona e korero ana i te reo 0 Panioro. Na i naia nei e3O minonn. ake nga tangata 0 Ingarangi e 281 mir ; ona Qte kei te Hah '. po^_ hitani, 11 miriona kei teHahioßoma ake. Na i konei ka kite tatau e kaha haere ana te kauwhau haere o te Rongopai o te karaiti ki nga wahi 1 0 te ao, a e kaha haere ana te reo Ingarihi kite tango mai inga tini "vi 0 te ao ki roto i te reo Ingarihi, mete ! 0 te I ' :^irilu ' te horapa haere atu o te l ure o Ingarangi ;-.i runga ki nga tini nei, mete titiro nui mai onga iwi ote ao nei kia Ingarangi hei matua mo ratau i n<r a wa 0 te raruraru, na kua lata mai auarai naia nei e riro ai te maha onga iwi nei hei tamaiti hei iwi mo te Ingarihi i runga i enei tu 0 te whakahaere kua kia ake nei.

—KOTAHI PUTUNGA 0 TE PEPA I ROTO I TE WIKI.—