Whakaaturanga.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 25, 21 June 1898, Page 3

Whakaaturanga.

Tenei kua tae mai nga korero o te Hui ki Papawai, he mea tuku mai na te Ripoata o Te Tiupiri. Ko era atu korero kua waiho mo te tahi putanga o Te Tiupiri.

PAPAWAI, 4th Hune, 1888; 3 p.m. Ka tuhera te Paremate 0 ie Kotahitanga i te aroaro 0. Hamiora Mangahia (Pirimia.) Heuheu Tukino (Hekeretari.)

Panuitia ana nga ingoa onga mema e 33 tonu. nga mea i tae mai. Koia nei 0 ratau ingoa. Heretaunga—1. Teira Tiakitai 2. Mohi Te Atahikoia 3. Henare Tomoana 4. Retia Paraiha 5. Aporo Pahitoitoi 6. Waotu Te Ua 7. Retimana Te Kawa 8. Tangatake Te Hapuku 9. KipaAnaru jo. Matene Paora 11. Manahi Paewai Wairarapa—. 12. Purakau Maika 13. Te Whatakorari 14. Te Turuki 15. Tawhaki 16. Aporo Kumeroa 17. Renata Paora Nga pu hi — 18. IhimaeraPaoa 19. Karena.Kiwa 20. Tepene Kaporiki 21. Rainera Wharerau 22. Herepeta Rapihana AWAPUNI—--23. Hanea Kawana •Uawa— . . 24.,H0na Paerata . , ;: ,2s; WiPere

Taupo—--26. A. Te Kume 27. H.Tukino WaipoUXAMU—2<S. Taare Tikao Hauraki—--29. H. Mangakahia Turakina—--30. Eruera Te Kahu 31. Taraua Marumaru 32. W. Ratana Majjawatu—--33. Roore Rangiheuea Ko enei mema i ata pootiria e 0 ratou takiwa. Neke ana te whare ite 4 p.m. kite 7 p.m.

7 P-m. Ka noho ano te Whare. Hexare Tomoana—Motini ana;—Kia kowhiria etahi mema hei Komiti whafcahaere inga mema kaore nei i tae nga ripoata a o ratou takiwa kite Pirimia o tatou tuno-a, mete whiriwhiri hoki inga mema kaore nei i pootiria, engari i pitihanatia mai e o ratou Hapu kia tu i tenei turanga o te Paremate, kite whakatu riiwhi mo nga mema kaore i tae mai. Purakau Maika—Tautoko ana engari kia rima aua mema hei whiriwhiri. Pirimia (H. Mangakahia)—l tu kite whakamarama mo te ritenga onga mema wahine i korerotia nei ki a uru hei mema mo te Kotahitanga, i te Paramete i mahue ake nei, ara i runga i te mea, kua rite nga takiwa o te Koroni nei me ona mema.me onamema tane, heoi e kore e taea kia uru mai he mema wahine i te kore wahi watea, engari kei te pootitanga nui e haere mai nei. Kei reira ka taea te whakaneke atu nga mema mo ia takiwa, mo ia takiwa, te whakauru mai ranei etahi me wahine, ina oti i tenei Paremete. Taare Tikao (Tiamana)--Kua pahitia ranei tenei motini i motinitia nei e Tomoana. Pahitia ana i runga i te whakaae a waha.

Whiriwhiria ana. Ko te Heuheu Tukino „ Roore Rangiheuea „ Aperahama te Kume „ Henare Tomoana Mete Tiaraana (Taare Tikao). Taare Tikao—Ka neke te whare mo te 10 a.m. ite Turei 7 Hune.

Turei 7 Hune, 1898 ; 10 a.m. Ka tuhera ano te whare. Panuitia ana nga ingoa onga mema, e 28 nga mea i roto i te whare. Tamahau Mahupuku—Panuitia hoki nga mema katoa o era tunga 0 te Paremata erua. Ko ena kua panuitia mai katahi ano ka tae mai. Taare Tikao (Tiamana)—Kua whakaaetia te korero a Tamahau Panuitia ana. Oti ana. Hkuheu Tukino (Hekeretari)—Whakaatu ana i tera tunga 0 te Paremete i whiriwhiria etahi tangata ara mema hei Komiti Whiriwhiri, i pahitia e raton etahi pitihana whakauru mai i etahi mema mo te kotahitanga i runga i te kore pooti. Pirlmia—Tuatahi 0 aku kupu he mihi, ka mihi tera, tuarua o aku kupu mo te kupu a te Iwi kia korerotia a maraetia a tatou korero i tenei turanga o to tatou paremete mo te Pire a te Kawanatanga. Otia ko te tikanga me tuhituhi a pukapuka mai kite kawanatanga 0 ie iwi nui te tanonga mo taua mea, koi rate tikanga kia tika kei mahi pokanoate kawanatanga, oiira tenei ano te whakaaro a te kawanatanga o te kotahitanga mo taua mea. Ka mutu tera kupu. He kupu ano tenei naku ko nga Iwi e hiahia ana ki-te whakauru mema mo to tatou whare kaore nei he mema kei te tuhera tonu. Hkuhku Tukino (Hekeretari)—Ka panuitia te Ripoaia a te Komiti Whiriwhiri 0 te Hatarei 4th. 1. Ka waiho ma nga whare e rua e whirlwhiri nuhe liua e tika ana kia. wu. he mema, e whia ranei &c, cS:c. 2. Kua whakaaetia kia tukiia ki te-marae'te i* korero mo te : ?ire engari me tiamanattnw ko Taare Tikao hei Tiamana ara me.* 1 orero a Iwi nui.i - Kite oti ■ i. tedv&'.iafi

ratou i kite ai pehea pehea, ma te Kawanatanga o te Kotahitariga e whakaoti. Heoi nekehia ana te whare. TE MARAE.

Nga Iwi i noho kite marae. Waikato, Whanganui, N'Ruanui, NToa, N'Raukawa, Te Atiawa, Muauppko, Rangitane, N'Kahungunu, (ki Wairarapa, Waipawa, Heretaunga, tae noa ki TurangaX N'Porou, Ngapuhi, Ngaitahu, Ngaiteranri, N'Maru, NTaoa.

PAPAWAI, Huney, 1898; 11.30 a.m. Te korero i te marae. W. Parata Kakakura—Ana kupu. E kore tatou e ora inga tuhituhiuga i tenei ra, kite puehu te wai e kore e taea te inu. Ko toku whakaaro tenei e puta ki waho. E kore au etu kite whakarite inga tuhituhinga. Tamahau Mahupuku—E paianato kupu, tena haere mai taua kite taiepa i taku whenua. W. P. Kakakura—Ki te puta mai koeki waho ka taiepa ahau kite kore e kore. Wi Pire—E pai ana to kupu ete Kakakura ko taku ko te hoko me whaka mutu, te tangata e pera ana me poro. E torn o tatou huarahi e kaere nei, ko te Kingi ko te kotahitanga, ko koe ko te whiti, kite kotahi ena kua oti. W. P. Kakakura—Kua au ma tena ano tona Wairua e whakaora. Engari kite pai te tangata maku e whakaora e pai ana. Mo to kupu me poro te tangata ina hoko, ehara tena i te mea e wehi, ai, ko taku hoki me kore nga mema me nga ateha. Ko au he karere no tetahi i te koraha. Henare Tomoana—Taku titiro mo tatou kua haerea e tatou nga haere katoa, ko to tatau ahua Pakeha Anake i toe, fcaati kua homai e te Kuini tetahi kupu, kua puta mai ko te Pire he aha tekinoo te whaikatikafika. ■' W. P. Kakakura—Tenei tunga oku he whakaatu ake naku kaore e pai kia anga mai nga kupu kia au, engari korerotia te take <& tenei huihuinga. Mo te oraekliik fifei kua homai ete kuini kapre au ite mohio. . --.-. '■■ H. Tomoana—Kaati ko taku kupu me noho te Tiamgna, Itik k6srerotia

te Pire. Hebi neke ana mo muri ote Tina. Ka tuhera ano te korero i te*Marae, at L4sp.nl. He nui nga tangata i tu kaore he tino kupu. Tamahau Mahupuka—Korero ana a i puta tana I orero mo te Tiriti 0 Waitangi i runga i tana whakaaro no reira mai ano tenei kotahitanga ehara i te mea i waenga ia tatou ake engari i waenga 0 te Maori mete Pakeha. Korerotia ana eia nga Atikara ote haina tanga 0 taua tiriti. Me tana whakamarama hoki kei te haere tonu tatau i runga i te tikanga 0 te Tiriti, tatou ano te he no i mate ai tatou e hara i te Pakeha. Muri iho ka korero tenei ano nga korero ;pukapuka) 0 te hui tuatahi 0 te kotahitanga 1892 kite Waipatu me tana ki kei te rere ke haere nga tikanga 0 ia tunga 0 ia tunga i muri mai, hei aha i te mau 0 tenei kupu 0 te kotahitanga. Ka whakaatu hoki ia ko ia kaore ano i haina i te kirihipi a te kotahitanga hei aha kei te hapai tonu ia. Ka puta tana korero kite utu mai ote pukapuka a nga Iwi Maori e te Kuini i te tau 0 Te Tiupiri 1597. Ka puta taua.korero mo te Pire nei mo Pinepine te Kura Me aua whaka-. marama i muri iho. Ka mutu ka panuitia mai e tana Hekeretari e Purakau Maika te mini a nga Iwi Maori mo te Kuini i te tau 0 taua Tiupiri 1897. Ka mutu tera ka panuitia ko te whakautu mai a te Kuini i tuhia mai nei kite Kawana. No konei ka panuitia e Tamahau te Waea mai a Timi Kara he utu mai mo tana Waea kia nei«ehia nga kooti i Whanganui me Kereitone ara he ki mai nana kite kupu ate Tumuaki kua tureiti te whakaneke i te mea kua tata tonu to ra, engari ka ata tirotirohia ano nga keehi e pa ana nga tangata a ma nga tangata hoki-e tae ana <• i reira e whakan■ske.-' Ka mutu tera ka tahuri tana korero ki te Pire Hou a te k'awanatanga hei "whiriwhiri ma tenei whakanfinenga. Me 1 tana ki mai hoki ko 'tiga whenua kei rafo 1 oha \yae\yae -ake e .20,000 ,man.o eka, a ki ta kputou mohio e whalsaae ki tetahve-homai ana : hei patu4teswhenua, nae hoamakotePire aei ' - ;i ""

Hamiona Mangakahia—E whakahe ana ahau kite katoa 0 tenei Pire mai 0 rungatae noa ki raro. NoWaikato( )—E tautoko ana ahau i te korero a Mangakahia. A he roa nga korero i waenga 0 Tamahau me Mangakahia. Wi Pire—E hoa ma ko taku e titiro nei ko tenei e rima Miriona tonu nga whenua ate Iwi Maori kei tetoe a kite whakakahore tia e tatou tenei Pire me pewhea e toe wawe ai tenei whenua. No reira ko taku whakaaro e nga Iwi nei ko te Pire me tahuri tatou, a me whakatikaiika e tatou. I muri iho he rahi ana korero mo te Pire nei tSrc, &c. H. Tomoana —I tu ano hoki kite korero Heuheu Tukino—l tu ano hoki a nekehia ana te korero kite whare 7 p.m. Korero ana tae atu kite 10 a.m. ko nga korern he tautohe noaiho mo nga whakamaramatanga 0 nga kupu 0 te Tiriti 0 I Waitangi ko etahi e ki ana kua riro te mana i te Tiriti ko etahi e ki ana koira te mea nana i mau ai te mana. Nekehia ana kite 10 a.m. Wenerei, Bth June, 1898 ; 10 a.m. Ka tuhera te kororo kite Whare, korero a Iwi nui. Tamahau Mahupuka—Kua tuhera nei te I whare, he korero a Iwi nui, kua nga korero I pehea, pehea ranei koia nei te wa, hei korero i tanga. Hamiora Mangakahia—Ko taku tu he whakamarama i taku mahi e mahi nei ahau am ite kotahitanga. No te mea ko tenei ra kua taunahatia ketia e au. Taku korero . ..tuatahi mo te Pire hou nei, ki taku maharae wha nga wahanga 0 tenei Pire Otia ia ko ••;'taku ake i mahara ai he tino pana atu i tenei -Pire, engari no nga whakamarama.a Wi Pire •I'-'-koia taku korero e wha n&a'wahanga 0 tenei i;< Pire, koi.i au' ahau katono neimehemea koia I nei te wa tika hei 'korero.ma'^u.' "j Takarangi Mete Kixgi—Taku k'upu mo j. -te korero a Mangakahia kia ata\waiho..ana j.jkorero, k^puto : n^|ibrero^g^ | i\yi l nei,•me ]:i*eke atu.ana'"korep) mo te mutujiiga o.a nga ■j ,j '!wi."' ■-•.''•:: '. ; .•'.:.••:'.. ■" ■'..', .

Tataxa Whataupoko—Taku kupii kua pnta nei nga whakatikatika anga iwi nei mo te Pi re nei koia nei ahau i mea ai e pai ana me korero a Mangakahia i nga korerb katoa. H. Tomoana—Ko taku kupu me waiho tenei ra mo nga Iwi taihoa a Mangakahia e korero kia mutu nga iwi nei. 11. I\l,\xgakahia—E pai ana ahau kite korero anga Rangatira. Mehe mea ka kaha koutou kite pupuru inga iwi nei kei pakaru. Wi Pike, M.H.R,—Ko taku korero ehara taku i te mauahara kia Mangakahia e arai rnere nei 1 ana korero, engari he penei na maku ahakoa pehea nga korero, ko taku e titiro nei ko te rima Miriona eka e mau nei ia tatou, kia tirohia te ara tata e mau ai enei wahi. Kati hold ra a tatou rupahu, ka ono rawa nga tau e rupahu ana kaore he tikanga. Tamaiwhakakitea—E tautoko ana ahau i ta Takarangi nga matauranga ata waiho. T. Mahupuku—Kua oti tenei kupu me ata waiho nga korero a Mangakahia. Rawhiti (Waikato)—Me timata taku korero i te hiahiatanga a Tamahau kia kite ia Taingaakawa i tera tau, na te aitua ka kore. Heoi kite rawa ana i Poneke, oti ana te korero i reira ma Waikato te ra, tu ana ko Maehe te ra. Ka tae ake nga iwi nei i taua ra panuitia ana nga korero mai a Kingi Mahuta ki nga iwi i tae ki reira. Ko te tino kupu 0 roto, kia hoki nga Iwi 0 te motu ki te ahua onga kau matua. I panuitia nga whakautu whai korero anga iwi i eke ki reira. Ko te take i korerotia ai e ahau enei kia marama ai koutou koia nei te take 0 enei 0 koutou iwi i tae mai ai i tenei ra ki konei. A i mahia hoki e Waikato tona Pire, panuitia ana me nga ingoa onga meme nana i pahi no Waikato etahi, no N. Apu, etahi, me Niniwa hoki Raukawa etahi, ko Mangakahia tetahi. Panuitia ana hoki te whakamaranga a Mahuta, mete kingitanga. 1 korerotia enei e au katahi nga iwi nei ka tae ake ki Waikato i runga i te tona No konei ka korero whakamarama ia mo te tikanga o tana Pire me tana tikanga nui, me tana ki hoki ehara i te mea kei waho atu 0

tenei kotahitanga ta Waikato whakamaramatia ana e ia. I panuitia hoki e ia nga kupu korero a Mahuta ara poroporoaki ki nga iwi i tae ake ki tana hui. Ara tana whakaaetanga kia haere mai a Waikato ki tenei kotahitanga i runga i tetaengaake o nga iwi. Haere mai nei matou tai mai kia N. Ruanui, ta ratau kupu haere ta koutou he mea na tatou katoa Haere mai Whanganui tenei ano kei a u - Haere mai he iwi haere tikanga mai ia au haere tangata mai, heoi tae mai nei ahau ki konei ka kite ahau te utanga o te waka nei o Takitimua ko te Pire nei, koia nei i kore ai ahau e whai kupu inga rangi nei. Na kati tenei ano taku take e takoto net, kua korero tia nei e au, ma koutou e ki mai e kore e pai, kua pai toku haerenga ake mete mahi ake a maua ko toku mema, ko te Pire e koreretia nei kaore au e whakaae. Ka mutn aku korero. Haimona (Waikato)-ka korero i taua korerotanga kia Timi Kara i Poneke mete Pire nei, ara i taua hinga mehea pehea te roa ehere ana nga whenua e here ana e tenei Pire ? Utua mai ana e kore e mohiotia no te mea ia tau ia tau ka tu te Paramete. Ka mutu ka tahuri ano kite tautoko inga korero a te Rawhiti. Hunia Mei-I tu ake ai ahau naTimi Kara ahau i tono mai kua oti te take o haere ma : kua Poi kua Haka. Ko te Pire nei kaore au e whakaae 15 meneti i tukua mo te kai Paipa. Kipa Te Whatanui— E korero ana ahau i te tikanga 0 aku korero inga rangi katoa nei, ana whakatutukiria tenei kotahitanga e tatou ete Iwi Maori. Ka puta ana korero mo Wi Pere tana kupu kia puta mai a Wi Pere ki waho o tana iwi Pakeha, ka rahi ana tau kite Paremete kaore ano he ora i puta mai ki aia kite Iwi ranei he rahi atu ana korero, ngatino kupu kia hoki nga iwi katoa kite Kotahitanga ate Iharaiia mete Kingi. Hamiora Mangakahia—Ko taku tu mo te korerotanga a te Rawhiti i nga korero o te huiki Waikato. Ara he unu mai naku inga kupu i korero ai ahau i reira kei konei nei hoki ahau kei konei aku korero katoa, kei te kotahitanga. I penei ate ai ahau kia kaua e hoki ki era korero. T. Mete Kingi—Ka korero au mo te korero *te Rawhiti penei taku ►upu, ko te Pire nei »»k,i i whakatikatika na Whanganui, ehara 1 te mea »he whakarere tenei naku ia koe kaore, engtri k.i mahi tonu ahau inga mahi anga iwi katoa. Wi Pere—Ko taku korero he whakaata duna taku ite ki penei name whakarere te kotahitanga engari kia terete rapu ite mea e mau ai tatou rima Miriona e kore au e ki e he ana te bote ate Kuini kaore na te Tiriti tonu tera tikanga a Jwienei tikanga e kia nei me hoki kite maoritaaga. A mehe mea ka «iau nga whenua e toe nei i raaga i te peratanga nui atu te pai, kite kore he aha te pm *

tenei korero kaati mo te Pire nei te tino kupu kei roto ko te korenga e tuhera ote hoko. Ara ko te maunga o nga WHenua haunga etahi kupu. Ko te pire a te Kingi kaore he tino kupu 0 roto, hoi ano ko te kaunihera 0 te Iwi. Tetahi kupu kia wetewetekia nga hereheaha te pai 0 tenei ,kua tuhera nga when ua kite hoko. No te kupu ate Rawhiti kia hoki kite oha an a kaumatua, heoi ano taku kupu kaore ano te Tiriti i pakaru etakoto'nei. He rahi ana korero a ka tae tana korero kite Kingi ara kite kore he whenua i raro ia Mahiita rhe'pehea e'tu ai tona mana, me aha e mau ai me mutu rate hoko, kaore e taea te whakahe te kingitanga, engari ko taku e korero nei ko te haere mai onga tangata ki konei korero ai te mea te mea. He aha te pai 0 enei korero katoa, 0 te kingitanga ranei kite kore e mau te whenua. Kaati ko taku kupu he whakatikatika i te Pire nei. Ko te Whiti ko ona whenua kei raro katoa ite ringaringa o te Kaitiaki 0 te katoa. Neke ana te korero i te 12 a.m, mo te 2 p.m. . . ' ''■■■' 2 p.m. Ko tuhera ano te Whare. Wi Pere (Continued) —Ka korero ake ahau mo te haere atu a Niniwa ki Waikato, me tana kupu kia haere mai a Mahuta ki runga kia Takitimu e pai ana. Ko taku tenei mo ana kupu he aha rate kino ote whakauru mai o tetahi n rangi o ta Waikato ara te Kaunihera Maori kite Pire ate kawanatanga me ki ae kaunihera tohutohu ite Poari. A i tahuri ia ki te utu inga korero a Kipa mo te ki a tera kua roa ahau kite whare kaore ano i pahure ia au te aha. Ka korero ia i tona tutakinga i te hoko a te kawana. tanga i tei tau 1886, &c, &c, me taua wahanga »te karaati oOruamatua, ko te take ko te riron'ga 0 taua whenua 200,000 eka inga tangata toko cno tonu. Ka waiho hei riri ma Renata Kawepo, &c, &c. Ko te ture take Whakapumau Take, naku tena. Tetahi ko te ture mo Wbakatane eki ana kite mate nga tangata nona te whenua ka riro i te Kuini naku ka mate. E.hoa ma ko nga awhekaihe katoa 0 Raukawa he hoariri noku, engari ngari a Kipa e tautoko ana ia au. Ito H.enareTomoanatunga hei tnema e rua ana take i oti i aia, ara ko te ture Ngawharho Taupo, mete arai i nga hoko 0 nga whenua. Rahui ote tai Huaauru ko Timi Kara kua tahuri mai inaianei, ina hoki ko te whenua 0 Tuhae, ko tenei (te Pere nei) ma te aha. Te Teira Tiakitai —Taku tu ake he whakaae naku ki nga kupu whakamarama a te Rawhiti mo te kingitanga, e tika ana hoki te kupu a Niniwa i tae atu ai kite tono ite Kingi kia eke ki rUngu ki tona waka kia Takitimu ara kia mutu te kooti te Hoko;whenua, ; ko,nga utanga tena. Na e hoa ma kaore aku whakahe inga kupu anga Sangata e- korero nei, bo te mea e Kimi ariai te'

mate. Na mo te Pire nei kei te hiahia tonu ote tangata te tikanga kite kite te tangata kaore e pai me waiho i reira tona whakaaro, kaua e rere mai. Ko an e hoa ma e hara i te tangata riro i te tangata riro ranei i te whakaaro mohio o te tangata ahakoa pehea te pai o ana korero, kaore au etahuri, ka haere ano ahau i runga i.taku i mohio ai. Henare Tomoana—E nga Iwi nei kia kaha te korero no te mea kua hoatu e au tenei \va ma 'koutou tena e mahi. Tiemi Kawana—l tu hoki ia kite korero, a tautoko i te Pire a te kavvanatanga. Heuheu Tukino—Kitaku mahara no Waikato anake tenei rangi hei. whakaatunga inga korero anga Iwi nei me Tewhiti, a ki taku mahara kua puta ta Waikato i korerotia nei ete Rawhiti. I ana e korero nei inga korero o te hui ki Waikato me to ratou haerenga mai e noho e haere mai he whakakotahi ka puta taua korero kite kupu ate kotahi-tanga-i te hui ki Rotorua &c, &c. Kaore nei i utua e WaUato koia nei te wa pea e tika ana e utunga. Ka korero hoM ite kupu a Taitoke kite Kingi, ara " haere mai ki runga i te kotahitanga heiwakamou, apiti kite whakapono." A kua tutaki hoki ta Niniwa i tae atuki konaki teraki taku kua tutukiena kupu i tenei ra. Kati mo te kupu a Wi Pere e ki nei kite tu te Pire nei e kore e hinga te kotahi. tanga, a he mea pai kia whakamana, rawatia e ia t e tikanga o tera kupu no te mea ki taku mohio kite whakaaetia tenei Pire ka hinga te kotahitanga. I korero ia inga tikanga kohi moni a te kotahitanga &c.,-&c. ■ Mo te Poari nei ki toku titiro e tango ana i mana o nga Rangatira ki raro i te Poari, kati kite whakamaramatia mai kia au nga take e kore ai e penei a ka marama ia au, kaati ka hoatu e au taku, ripoata mo te Pire nei. Tamahau Mahupuku—Kia au kaore e hinga te kotahitanga mete kingitanga i tenei Poari, no te mea ko tenei Pire he taiepa kemonga whenua. Ki taku ma te Haeana nei ma te Rangatira e hinga ai. H. Toamana—Kaore e whakautu i to patai e te Heuheu no te mea he tamariki koe. Haimona (Waikato) —Ka korero i tana taengaki te hui ote kotahitanga i Rotorua mete kupu ate kotahitanga i reira &c., &. He roa atu ana korero he whakahe katoa i te Pire a te kawanatanga. (Tenet ake te roanga o nga korero).