MO TE PIKE POARI.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 21, 24 May 1898, Page 1

MO TE PIKE POARI.

Ipanuitia i muake nei e Te Tiupiri te Pire a te Kawanatanga, a i whaka atu hoki ahau i aku ake whakaaro i roto iTe Tiupiri; Na he meat u t tenei ki nga Rangatira, me nga matauranga katoa ka huihui nei koutou ki Papawai kite Paremata Maori ote Koroni 0 Niu Tireni; I mua e pamamao ana nga Ture a te iwi Pakeha ia tatau, kua maha nga panuitanga o tenei kupu, kaore he Ture 0 te Paremata o to tatau Koroni ake, kia mahia ko ngapainga o taua Ture, 0 auaTure ranei hei painga mo te iwi Maori kore kia kotahi, he tino kupu tuturu tenei naku. Kua whakaatu ano Te Tiupiri nei i muake nei e 4 tonu nga Ture, e mohio ana tatau i ahua tata mai ki a tatau kite iwi Maori te mahanatanga 0 te painga o aua Ture, ara, ko te Ture Atua tetahi; ko te he i raruraru ai tera kei te tangata anake, kaore i te Ture Atua te he. Na ko te Tiriti 0 Waitangi tetahi onga tino Ture pai, ko te mea i he ai te Tiriti 0 Waitangi, na nga matauranga Maori i kukune ke kite whawhai kr te iwi Pakeha apiti atu lioki ki nga Maori ano, koia te he ; ka mahue te whakahaere, te whakarite inga tikanga 0 te Tiriti o Waitangi puta ke ki nga tini whakaaro huhua kore. Na e penei atu ana ahau kia a koutou ko te Ture o te whenua 0 te Urewera te Ture tnatahi i ahu mai ki runga i te iwi Maori tona painga, na, penei taku kupu i Te Tiukri kua hori ake nei; he Ture ahua pai iti nei tera, Engari ma nga whakatika i taua Ture e takoto pai ai. Na tuarua onga Ture a te Pakeha e pai ana kite iwi Maori me ona whenua ko te Ture o Ohotu Poraka, a, te kaitiaki ote katoa; Na eki penei ana ahau, ko te tino Tnre pai tenei i nga Ture katoa i mahia mo te. iwi

Maori i runga i tenei motu, he maha nga Ture e kite ana ahau, kaore he Tnre hei rite te pai mo tenei. Na mo te Pire a te kawanatanga o te Koroni mo te iwi Maori, kua panuitia nei, e te Pirimia raua. ko Timi Kara ki nga Hui ka toru o te motu nei; Na; kua tino marama tenei ia kontou, te ahua o taua Pire, me ana mahi katoa; I nga whakamarama a Timi Kara raua ko te Pirimia i roto i nga Hui ka toru kua kia ake nei e,au; Na kua whakaatu ahau kia koutou i te ahua o taku ake whakaaro mo ia rarangi o taua Pire. Na tenei ano ahau ka whakamarama atu ano i enei kupu mo runga i taua Pire ano a te kawanatanga. 1. —Ko te mea nui rawa o tenei Pire koia tenei; kote arai ite Ture Hoko whenua ki te kawanatanga ake, me. nga Pakeha noaiho o te iwi Pakeha o te Koroni katoa. 2.—Ko te kianga a taua Pire me riihi anake e nga Maori o ratau wheuua kite iwi nui tonu Pakeha, kite Maori hoki. Ko tetahi onga wahi pai o taua Pire ko te korenga ote Ture e kaha kite muru mo te Nama. Na ko tetahi wahi pai o te Ture ko tenei> e meana ma nga tangata ano e tono atu Kia tau tenei Ture ki tetahi takiwa, ka haere ai ki reira mahi ai. Na ko tetahi wahi pai e whaimana ano te kawana kite kape i tetahi wahi whenua ki waho i nga whakahaere a tenei Ture ina kite ia e mohio ana nga tangata nona taua whenua kite whakahaere. Na e nga iwi e nga Hapu e nga Rangatira e nga matauranga, koia tenei nga tino wahi o te Pire ate kawanatanga i runga ake nei; e penei atu ana ahau kia koutou ka hui mai nei kite Paremata Maori o Papawai, me tautoko koutou i tenei Pire katoa i runga i enei take kua kia ake nei e au, kia kotahi o koutou whakaaro kite .pahi i tenei Pire i runga i enei take katoa.

Na ko nga wahi 0 te, Pire nei, e taimaha ana'ki te whakaaro iho koia tenei. Ko te wahi 0 te Pire a te kawanatanga e mea ana, e whaimana ana nga Maori 0 nga Poraka i raro i te mana 0 te Ture nei, kite mokete. Na e ki penei atu ana ahau kia koutou, e pai ana taua kupu, e kia nei kia mokete te iwi Maori, ma tera hoki e taea ai he moni .fiei whakapai i te whenua, hei mahi i nga taiepa inga whare, hei hoko kararehe mo runga i te whenua e puritia ana hei paamu, kite kore te mokete moni mo enei mahi kua kia nei, me era atu mea e whakaarotia ana he mea tika, e kore rawa te iwi Maori e tipu i runga i te matauranga kite ahu whenua; ka riro anake hei riihi kite tangata ke. Na engari, e mohio ana tatau katoa ko taua taonga ko te mokete he taonga kino rawa atu, aha koa Pakeha mohio kite ahu whenua, me nga whakahaere katoa 0 tera mahi 0 te mokete 0 te mahi paamu ranei, mate iho; na ko tatau ko te iwi Maori kore rawa tatau e kaha kite pupuri inga tikanga 0 tenei mahi o te mokete. Na taku kupu kia koutou tonoa atu kia Timi Kara raua ko te Pirimia kia waiho nga whenua katoa e taka ana ki raro i te mana o tenei Pire kia kaua hei pa mai he Ture Hoko ki nga whenua e takoto ana i raro i te mana mokete, aha koa kore e ea nga takoha onga moni tinana, kore ranei e ea nga moni tinana 1 moketetia, aha koa he aha te moni mokete kaua rawa hei pa atu te Ture Hoko onga hapanga 0 nga utu mokete. Na e hoa ma kite whakaaetia mai tenei wahi kua tuhiaake nei e te Pirimia pai rawa atu; tuturu tenei kupu atu aku kia koutou paahitia te Pire a te Pirimia e koutou e nga iwi katoa e tae atu ana kite Hui 0 te kotahitanga 0 Papawai, kaua rawa koutou hei awangawanga paahitia taua Pire. a tenei ano tetahi wahi ahua raruraru 0 te Pire nei, ko te Poari e kia nei. Kua tatu taku whakaaro ake mo tera.; kaua hei neke ake i te toko 5 nga mema mo te Poari 0 ia takiwa 0 ia takiwa, a, ko aua mema kia toko 4 me Maori, kia kotahi ko te komihana 0

nga whenua o te karauna pairawa kiau tenei, Otira kite kore e ngawari te peneitanga kaua hei whakauauatia, ko te mea nui he? whai atu ma tatau ko te rohe ake i nga ture o timatanga mai tae mai kite tau 1897. Ki muri ia tatau, me ta ratau na parekura, ana mate ana ora, rohea mai ki muri, me anga atu tatau ki mua 0 tenei Ture titiro atu ai ki taana haere. Na ko te wahi rarnraru eki nei au koia tenei, ko te Pooti onga mema e wha mo nga takiwa e kia ake nei, kua waiho mai ete Ture ma te iwi Maori e pooti; na taku whakaaro tera e tipu he raruraru he tautohetohe mo tenei ahua, a, ka mahue nga tangata tika mohio, tupato ki waho o taua pooti, ka uru atu ko nga tangata kuare; na taku, waiho ko te whakahua ma nga tangata 0 te takiwa ia ratau na tangata e pai ai, e ngari kaua hei neke ake i te 12 mema mo te whakahua, ko nga mema tuturu kia kau a e neke ake ite toko 4. Name waiho ma te kaw ana e whiriwhiri i roto i te whakaingoatanga ote 12 mema e whiriwhiri ko wai 0 ana tokowha e tangohia hei mema mo te Poari. Mepenei ki taku whakaaro e pai ai, e kore ai e raruraru, e tohetohe hoki. kia kore ai hoki e pa te pouri ki nga Hapu 0 ia takiwa pooti mema Poari. Ko taku raruraru koia tenei, he mangerc~ no tatau kite whakarite i nga mahi e whakaritea ana ma tatau koia nei tetahi, ko tetahi he puhaehae no etahi 0 tatau ki nga mea o tatau e whiwhi ana ki nga tunga pera, tetahi he ahua whakapa no tatau ki etahi 0 nga tangata e tu ana i runga i nga tunga pera r koia nei aRu ake raruraru mo nga mema Maori mo te Poari; he aha koa hei whakamatau kite taea kua pai. Na ko tetahi titiro aku ko te utu onga mema 0 taua poari, kanui te ua ua 0 tenei kiau; Ina hoki ka utu te komihana, ka utu. hoki nga mema Maori, hui katoa ratau e 5-0, ia takiwa oia takiwa; Na e kore e iti iho mo te komihana ite 1 te £SOO i te tau, a > e kore hoki e iti iho ite £IOO, mo te tau o ia mema 0 ia mema, hui katoa enei moni e i te tau na tera atu ano etahi moni e toe ana hei whakapau, ko te utu o te Tan onga pepa, onga pukapuka hoki, me era atu

mea e tika ana, me nga karaka 0 te Tari, na kite whakaaro noake e kore e iti iho i te ka hui e £I9OO katoa, ehoamae mohio ana ahau tuturu e kore e taea e tenei moni te pikau nga mahi mo te Poari e ngari te moni mana e tae ai kia i te tau ka taea. Na hei whakapoto i tenei, me patai atu kite Pirimia kia whakamaramatia mai te huarahi e mama ai tatau i runga i tenei huarahi. Na e te iwi kei konei, oku whakaaro e pokaikaha ana, otia kaua tatau hei noho i konei awangawanga ai, e ngari, kia kaha paahitia te Pire e to koutou Hui, paahitia, ko enei e awangawanga nei au, waiho ake, he ra kei mua ia tatau, ma tatau e ata titiro atu, 1 te mea kua mana te karanga a nga iwi 0 te motu kia mutu te Hoko, e takoto nei i Parikino, e takoto mai ra \ ■ Omahu, e takoto mai ra i Turanga e takato mairaiteriuo Waiapu, Waikatoe takoto maira i Taranaki, kotahi tonu te reo 0 te motu katoa me mutu teHoko. e pu mai ra nga pitihana i te aroaro 0 te Paremata 0 te Koroni i Poneke, i runga i te pakeke onga iwi kite kore e whakarite i tenei auwe kia mutu te Hoko, mete kooti whenua Maori, koia ka tikina te oha a 0 koutou tipuna te Tiriti 0 Waitangi ka karangatia kia puta ki runga i te motu nei haere ai, koia te Kotahitanga he kotahitanga i runga i te whakaaro kotahi kia mutu te Hoko, kia mutu te kooti, oti iho e nei auwe • e rua ki roto i te Paremata, kore rawa i taea te whakarite kia puta mai he tika, he ora, he maramatanga kia tatau, koia i kaungia ai te moana nui a kiwa ki tawhiti nui ki tawhi pamamao i te ra 0 te Kuini Wikitoria 0 ikereiti Piritini me ona motu; Na e nga whatakura 0 te ropu whiriwhiri 0 te aitanga a Taane; kua ea kua ea, te wawata a 0 koutou tipuna a 0 koutou matua me nga iwi, te hunga kua moe,' mete hunga e tatari ana kite puaotanga 0 te atarau e tutuki atu ai ki te ata Hapara, ka mutu ano tate manawanui, : 'tk : te rangi marie i homai ai, kia tatau, e mau o tatau ringa kite Pire a te kawanatanga, kia '/Waiii, aha koa* he aha te korero, te mataurarigi kia mau, kia mau, kua takotahi te tamaiti "kai u i tSflei ra. • v Raua ko te Raiona; ,: I£i te tukua e... koutou tenei kia pahemo 'ja -koutou, maumau mahi noa ta tatau.

Na hei kona ra koutou i roto i te aroha ko te atua hei hoa mo koutou i nga mea katoa, aianei ake tonu atu.