JUBILEE.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 16, 19 April 1898, Page 1

JUBILEE.

NA Ehoa ma e nga iwi e nga Hapu e nga tangata taane, wahine hoki o te iwi Maori, whakarongo mai, tenei tetahi mea nui, hei whakaaro ma tatau ma nga iwi, me nga Hapu onga motu e rua nei, 0 aoteroa mete Waipounamu, ko nga kooti whenua Maori e tu nei i runga i te motu nei, he nui te ahua raruraru kite whakaaro ake a te ngakau. 1. —Kaore rawa nga kooti e whakaae ana kia haere ki nga kainga huinga nui 0 te iwi Maori, ki reira tuai te kooti, Ite mea kite whakaaro .ake, toko toru tonu nga tangata o te kooti, ko te Tiati ko te ateha ko te karaka, ka mutu, na ki ta matau whakaaro ake, he mama rawa tenei kite whakaaro ake, ko te kooti e haere ki nga wahi i nga iwi me nga Hapu nona nga poraka e whakawakia ana e taua kooti, aha koa i whea © te motu nei. 2 —E hara i te meatika, ko nga rau tangata e haere mai ki nga taone Pakeha, whakapau ai ia ratau paku hereni, a kite kore he moni ka tahuri kite hoko i 0 ratau whenua, hei utu kai, hei utu keehi, hei utu roia, hei utu kaiwhakahaere, a kite kore he moni, ka haere kite nama, akakore

e taea te utu, ka Hamanetia, kite kore ano e utna ka hopukia e te Pirihi ka kawea atu kite herehere. A kite kore era, ka kawea e te mate kai, ka hold atu ki tona kainga, kaore e Mohio mai,ka pewheatia ranei tona take kite whenua, ka tika ranei te whaka haere a nga mea i mahue iho kite kooti. kaore ranei. » 3. —Ka hori mai nga tangata ki nga kooti i nga taone Pakeha, ka mahue atu nga kai i te kainga kainga ai e te Poaka,tukitukitia ai nga taiepa e te Hoiho, e te kau ka uru ki roto ki nga Taiepa kai ai i nga kai, a ka kite etahi tangata kua pau nga kai ka tonoa kia utu nga tangata nana nga kararehe i kai aua kai, a no te korenga e rongo ka tipu te whakaaro pouri, ka tikina ka puhia nga kararehe a e tahi tangata, tu pono ki nga kararehe nana i kai, kore noa ranei, tupono ke atu te mate ki nga kararehe na tetahi tangata ke noatu ranei, a mate huahua kore noaiho a tera tangata kararehe. 4.—Tetahi mate, ka tae mai nga tangata ki n°'a taone nei i te kumenga mai a nga kooti, ka tahuri kite kaiwaipiro, ka tutu, ka hopukia e te Pirihi kite herehere ka whakawakia, a kite kore e utu ka kawea ano kite herehere. 5. —Ko tetahi mate kaore he whare hei nohoanga mo nga Maori i nga taone Pakeha, me haere nuvaki

nga Paparakauta Id ngawhare manuhiri ranei noho ai, a e mohio ana tatau ma te moni rawa e taea atu ai ana tu whare te noho,na ki tekoree taea te noho pera, ka haere kite tiki Teneti mona mete wahine, me nga Tamariki, ka takoto i runga i te whenua marama iho marama iho, pan atu te torn marama te 4 mara ma te rima te ono marama, a te hokihoki nga atu ki nga kainga kaore he kai tahi, a ka peehia e te mate kai, aka pa mai he mate kite tinana, a mate atu. 6. —Na e whakaaro ana matau, me ata whakaaro te kawanatanga ki enei mate 0 te iwi Maori, kati te waiho i nga Maori kia totoia haeretia ana e nga Tiati ki nga taone noho ai, pehia ai e enei tu mate, kua kia ake nei. 7. —Me tino tuturu te tikanga ko te kooti mo nga whenua, me neke ki nga kainga Maori, ki reira tu ai a mutu noa nga keehi a ena Hapu, ka neke atu ki etahi atu kainga tu ai, me pera te ahua, ka kore ai nga Maori e whiwhi kite nuinefa o enei tu 0 te raruraru kua kia ake nei. Haunga ia nga keehi Hoko, mokete, riwhi tupapaku, me era atu keehi e whakaarotia ana kaore e tae kite marama ka oti, me kooti era kite taone, kite tupono mai era tu keehi pera. 8. —Na tenei tetahi keehi, ahua rereke kei te aroaro 0 te kooti a Tiati Waari, ko Whakaihuwaka te ingoa ko tana whenua i kootitia i te tau 1886. Ko nga tipuna i. whakahaerea aitaua whenua e te Keepa

Tahukumutia e Hamuera te Kaioroto ko Tamahaki ko Tararoa, ka tae kite mutunga o te korero a ana tangata i o raua take, me o raua whakapapa, me ta raua whakatuturu koia tera nga tipuna nona tana whenua katoa; ka patai te kooti ko wai e whakahe ana, kaore he tangata i tu ake kite whakahe i reira; whakataua ana te keehi, kia te keepa kia Hamuera, i muri ka hoatu nga rarangi ingoa koia tenei te ahua o nga rarangi ingoa me o ratau Hapu Na ~ te Aomapuhia „ Kahutuna „ Taongakorehu „ te Pakuu ~ Tuhoro „ Hae „ Hine whakawhiu „ Hikairo „ Karewarewa enei ingoa. Hapu katoa he uri etahi na Tamahaki na Tararoa, he uri mokopuna etahi koia nei o ratau ingoa Hapu me o ratau rarangi ingoa i raro ia Hapu ia Hapu o ratau. Na ko enei nga Hapu kaore iputa mai i aua take kua kia ake nei ko ngati Rangitautahi ~ Tutaiaroa ~ Tupoho „ Kurawhatia „ te Kaponga „ Turanga „ Turangwhaia „ te Waiehu ~ te Mahae ko enei Hapu. me o ratau rarangi ingoa, kaore i puta mai i roto i aua take e rua kua kia ake nei, he maha ano nga ra i

tautohe ai a Hamuera te Kaioroto kia kore enei Hapu e uru me 0 ratau rarangi ingoa, kaore rawa i taea e ia te arai, a whakaaetia ana e nsra tangata nana te keehi, mo tetahi atu kooti ata whakawa ai ia i te take 0 aua Hapu kaore nei i puta mai i roto i nga take i whakataua ai te keehi. Koja. tenei te ahua 0 te whenua nei ite tau 1886 tae mai kite tau 1898, 14 Pepuere ka tuwhera te kooti hei whakatau i nga Hea 0 taua poraka i te aroaro 0 Tiati Waari 0 Eruweti Ateha, ka whakataua kia 10,000 Hea mo taua poraka katoa e 63,000 neke ake ranei iti iho ranei, i te mea he mapi whakaahua kau taua mapi. I muri mai 0 tera, ka mea te iwi kite kooti kia wahia nga Hea 10,000 kia 6837 kia Tamahaki kia 3163 kia Tararoa whakataua ana e te kooti tenei tono a te iwi. I muri 0 tenei ka mea te komiti 0 te iwi mete iwi kia wahia te rohe i Waenganui ia Tamahaki raua ko Tararoa, a whakaaetia ana taua rohe wahi i te poraka kia Tararoa te pito kite tonga, kia Tamahaki te pito ki te marangai katoa, ko te wahi rahi tenei 0 te poraka nei whakataua ana ete kooti. Mo tetahi putanga 0 te pepa nei tukua atu ai te toenga.