HE KIMIHANGA HE WHAKAAROTANGA NA TE NGAKAU.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 14, 5 April 1898, Page 1

HE KIMIHANGA HE WHAKAAROTANGA NA TE NGAKAU.

NA tenei pea ka marama koutou ki nga timatanga mai o tenei korero i te pepa ote 4 peeti 3 mete pepa No. 5 peeti 3 mete pepa No, 9 peeti 1. Na tenei ka tae mai te whakaaro kei tenei wa 0 tatau e titiro haere ana ia tatau whakahaere e mahi nei tatau i naia nei. Na ko Waikato kei te pupuri i te mana Maori 0 Aotearoa mete Waipounamu pai rawa tera kite whakaaro iho, te take i mea te Tiriti 0 Waitangi kite iwi Maori ano te mana onga motu 0 Niu Tireni mete kawana i ona whakahaere i raro ite mana ote Ture; ka marama tera wehenga 0 tatau, ko te wahi i he ai tera whakahaere a tatau ko te karaunatanga i nga whakaaro kite whakakake, te putanga 0 tera ahua, he Pakanga, whanau mai ana &e mate, mate tangata,mate whenua. Na kati kua tutuki era whakaaro o era wa, ko nga whakaaro 0 Waikato 1 na^a nei, kua huri ke, kei te mahi i tetahi Ture kia whakamana ia e te Paremata 0 te koroni nei. E meana te whakaaro, kaore ano tera whakaaro i marama, kia peratia te mo tatau, taihoa e whakafciarama ake te ahua ki ta te whakaaro ake e pai ai.

Na ko te whiti o Rongomai me Tohu kakahi tera whakahaere o te motu nei, kaore ano i marama noa tera, e hara i te mea kua tatu te whakaaro, he take he tera, engari e maharahara ake ana ano ka ore ano kia puta nga hua o tera mahi o te motu nei. , Na ko te kotahi tanga tenei mahi a tatau e penei ana te whakaaro ake mo tenei mahi a tatau. E ngaringari tenei e marama ake ana i te whakaaro, hei mahi ma tatau, ma te iwi Maori, me ona Hapu katoa i Niu Tireni nei, kite pai te whakahaere ka tipu hei mahi, kite kore e pai ka pera ano mete tini o ate Maori mahi, ka hoha,ka mahue noa iho. Na i kia ake ai e ngaringari tenei; he penei no te whakaaro, ko te wahi rahi o te painga o te Kotahitanga, kua kore e taea i naia nei, ko te take, kua pau te motu nei i te Hoko, i te Raupatu a te Pakeha, ko nga toenga kua taka ki raro o te Ture kooti whenua Maori e peehi ana; mehe mea no te wa i te Tiriti o Waitangi i tu ai te Kotahitanga, no tewa ranei ia Potatau nei i tu ai te kotahitanga, no te Hui ranei ki kohimarama nei; penei era ano e mau te wahi rahi tonu o Niu Tireni. Na ko tenei. kua kore e taea te pera, me tenei kua kia ake nei, mei timata i aua wa ra kua tika, rarau ke te whakaaro kite whakatu wawhai, me nga mahi

whakatu karakia Hauhau, mahi poropiti huhua kore, ko te whakaaro tika ko te whakakotahi ia tatau i te iwi Maori me nga Hapu, i kapea e te whakaaro; na no naia nei ka hangai te whatatoro a te ngakau, koia te kotahitanga ka tu nei i nga mano e 37,000 0 te motu nei. Arai atu i te Hoko, i te mokete, ko nga mahi ma te kotahitanga koia tenei kite whakaaro ake. 1. Ko te tono pitihana kite Paremata kia whakamutua te whakatuwhera ite Hoko kite iwi Maori 0 Niu Tireni. 2. Ko te whakamutu i te Ture mokete riro tonu atu nei 0 te whenua hei utu monga moni mokete, mo nga takoha ranei ; Engari te mokete, aha koa pewhea te roa, e whakaea ana i nga moni mokete, ka ea, ka hoki ano te whenua kite iwi nona, kite Hapu, kite tangata ranei, i penei ai te whakaaro, kia taea ai he moni mo nga whakamahi 0 te whenua, mete whakanoho kararehe mo te whenua. 3. Hei arai atu i nga Ture kino e mahia ana mai e te Paremata 0 te koroni, epa ana mai kite iwi Maori, me ona whenua, me ona rawa; ma te kotahi 0 te iwi, 0 nga Hapu, onga Rangatira, onga mema etu ana kite Paremata 0 te koroni e tae a ai enei whakahaere e tatau.

4- Kia tukua he Ture kite Paremata o te koroni e te kotahitanga, kia whakamanaia te Ture kohkmoni a te kotahitanga e tono ai ki ia. tangata ki ia tangata onga tangata ano i haina i te kirihipi o te kotahitanga ake. 5. Ko aua moni hei moni takoto ki te peeke, hei hoko whenua ma tekotahitanga, hei whakaaro ki nga. tangata kore whenua, ki nga .tangata pirangi ranei kite nama moni hei whakapai whenua, her Hoko kararehe whakanoho whenua, me era atu whakaaro hei painga mo te iwi o te kotahitanga e kitea ana e te Paremata Maori o te Kotahitanga. Na e te kotahitanga, e nga iwi, e nga Hapu koia tenei te huarahi e pai ai te kotahitanga i naia nei, me penei me enei whakaaro, me etahi ake whakaaro e ngaro ake nei, kei etahi o tatau e mohio ana. Na ma te kotahi o tatau whakaaro e taea ai e nei tu mahi, e tatau, ma te wehewehe o a tatau whakaaro e kore e taea, no konei he mea tino tika rawa kia u te whaka haere i to tatau kotahitanga. Na i konei ka penei ake te whakaaro, he meatika kia kotahi a tatau whakaaro a te -iwi Maori, me nga Hapu katoa o temotu nei, aha koa te ropu o te Whiti, no Tohu me era atu ropu pera kei nga motu nei; me mahutahi tatau ki nga whakaaro e whakaarotia ana hei painga mo te iwi Maori ake. Na ko te whakaaro haere ki Ingarangi a te kotahitanga

e mea nei, kia haere kite tono ite Ture motuhake mo te iwi Maori, e kore tera e marama i naia nei, i te mea kua kuiratia nei te ahua 0 te motu nei, mehe mea ko te toitutanga 0 te motu nei- penei e ahua tika ana ano, ko tenei e kore e taea, kite haere a tenei haere he mou mou moni, ko te pai anake kia kite i Ingarangi 0 nga mea haere 0 tatau. KATI I KONEI ENEI WHAKAARO.