NGA MEMA O TE "TIUPIRI."

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 2, 11 January 1898, Page 1

NGA MEMA O TE "TIUPIRI."

NA KO MATAU tenei ko nga tangata nana te whakaaro mete Whakahaere Kia whakaputa ia te ingoa o te Ra nui o Kuini Wikitoria, hei karere, hei tutei homai korero kia tatau—Topia Turoa, H. te Aoterangi, A. Tahunuiarangi, Mei Ripeka, Kingi te Herckiekie, PorokoruPatapu, HoriPukehika,Teone Potaka Ohipene, Paretc Wereta, Te Aohau Neketini, Parolo Whakaheirangi, W. Pauro, Jtotohiko Rerepari, Wiremu Makitonore, Kita Hamene, Reihana Teko, 3\lenehira Kooro, Wera Potaka, Hoani Papita, Ropara Rangitahua Tuka Matairangi, H. T. Whatahoro, Hawira Rehe, Peehi Turoa, Teone D. Kuini. Na e nga iwi e nga hapu'e nga rangatira tena koutou te noko maina i 0 kotou marae i runga i 0 tatau motu e rua, tenei hohi matau te noho nei te whakaaro nei, te titiro ake nei ki nga whakaaro, me nga mahi a te iwi nei, a te Pakeha ia ia e mau nei tona mana, me tona rangatiratanga, tenei hoki matau te titiro iho nei kia tatau ake, kite iwi Maori 0 enei motu, kei roto tonu tatau i te pouritanga e noho ana; i runga i te ngoikore 0 a tatau ake whakahaere, na konei matau nga kau matua 0 konei, ka tahuri kite whakaara i tetahi nupepa ko te Tivpiri te ingoa. Na aha koa e te iwi, kei te mohio tatau katoa kite taimaha 0 tenei mahi, 0 te whakaputa nupcpa, ina hoki i pau katoa te kaha, 0 nga tangata rangatira, matau, whaimoni kite whakatu i nga perehi e puta ai he nupepa hei maramatanga, hei whakaako i a tatau, aha koa Pakeha, Maori ranei, kore rawa i tae a, te whakahaere kia tu turu aua perehi. kia haere tonu aua nupepa ki 0 tatau marae, hinga iho te karere Maori, te Hioi, te Waka-Maori, te Waka-Maori tuarua, te Korimako, te Wananga, Takitimu, te Otaki taima, te Kotahitanga, Huia tangata kotahi, te Paki 0 matariki ka ore i te mohiotia pewhea rate ahua 0 tana mahi, ina hoki ka ore ano ia kia puta nui mai kite ao marama

liaere ai. Na mchti mea kei tb ngaro ia matau letalii alu nupepa i enci kua Ida ake nei, heoi ano ta matau kupu. I hinga katoa aua taonga atalma i runga i le whakaaro kore o tatau kite awliina, kite tautoko. Kaore he take ke,i hinga ai aua perehi, me aua nupepa. Koia i ngoikore ai te hunga i whakapau nei i te whakaaro kite whakaputa i alia lini perehi nupepa, hei ako, hei mataurangit mo tatau. E tino mohio ana tatau. Ema tonu nga tino taonga o te iwi nei o te Pakeha etipu nei i te ao, ko te kura. Ko te nupepa, na enei e rua, i ako le malauranga nui; kote k urate kaiwhakatuwhera i te malauranga : ko te nupepa hei whakau, hei tautoko. hei whakatupato, hei whakamahara, i nga whakatipuranga tangata i akona kite kura, 111 c tatau hold te hunga kaore nei i uru Id nga kura. Na and ano tetahi raru o tatau, ko etahi o tatau i uru Id nga kura whakaako malauranga o tc Pakeha. Na ko etahi o tatau i uru kite kura whakaako, kite korero pukapuka Maori, mete tuhitutii Maori anake. Ko etahi o tatau kaore tonu i whiwhi ki nga whakaakoranga o aua kura e rua kua Ida ake nei. Kei te ao Maori rano e noho ana, te titiro a nga kanolii, mete whakarongo a nga taringa. No konei ko nga mea mohio o tatau, kite korero i nga pukapuka me nga nupepa Pakeha, E kite ana i nga korero ote ao. Na ko era atu o tatau, kaore i whiwhi, ki aua malauranga o te Pakeha. Na konei ka lakatu ake o matau whakaaro kua tac i uaia nei kite toru tau e ngaro aua i a tatau nga korero ote ao. Koia te ngakau ka tumanako tonu ai kite whakarongorongo. Ko wai ra hei whakaputa i a tatau, ko te hunga ranei kua whiwhi nei ki nga wananga matauranga Pakeha, ko wai ranei, No te roanga e ngaro ana, koia ka tito noake nei kite Ra nui o to tatau Knini whakaara ai. Na ka perehitia tenei nupepa ki Whanganui taone, kotahi putanga o te nupepa nei i te wiki pau no a te tau, te maha o nga pepa e whakaputaia ana i te wiki kotahi 1,500. Ko te

utu mo te pepa i te ono marama, 7/6. I te tan 12/6. E 52 nga nama onga pepa e puritia hei whakakakawhenatahei tiaki ma nga Raipere Pakeha, ma nga tangata rangatira, me nga tangata whakaaro nui. Ko te ulu mo te pukapuka kotahi 15/-, ka paiperatia ia ono marama aua'nama 0 te nupepa. Ko nga panui whakatu toa; taonga ngaro, kitea ranei, me era atu mea pera, kei te inihi te ritenga utu, ma te kaikohi panui e whakamarama atu te utu ina haere atu ki 0 koutou marae. Ma te tangata ranei e tuku mai tona panui i whakaaro ai ia, ma te Etita e whakaatu raua ko te Hekeretari Etita te utu 1 Na ko nga pikaunga ma te neupepa Tiupiri koia tenei. Panui toa me nga mea pera katoa e utu a ana i te inihi ka panuitia kite reo Maori Pataha hoki, nga rongo korero 0 te ao waea, nupepa, etahi korero purakau pukapuka Pakeha, E nei e kore e taia kite reo Pakeha. Nga reta tuku mai a nga Pakeha, a nga Maori kaore i uru kite pepa reo Pakeha, ka taia ki nga reo e rua. Nga korero onga Hui Maori ake ka taia ki nga reo e rua. Nga korero 0 te Paremata 0 te Koroni. Paremata 0 te iwi Maori 0 nga motu e rua nei. Nga korero a nga Ropu Maori, Pakeha Taane, Wahine. Nga whakahae re a nga Haahi Pakeha Maori ranei. Whakapapa tipuna, korero nehera 0 nga tipuna Maori, Pakeha ranei. Whakawa kooti hara. Kooti whenua, nga niea ano e tika ana kia panuitia, nga Hoko, Eeti, niokete, whakawhiti, wira. Nga kooti pikau tangata. Puvei Hoiho, Poti, waka, putu pooro,, kiiikiti, takete, tiata. Nga reta niatauranga; whakatupato, tohutohu, whakamarama, ako. A nga tangata 0 te ao, 0 konei ake ranei. Ka tuturui te 4 Hanueri 98. Haere atu ai to tatau taonga a te Tiupirii Nupepa ki nga marae i taea e matau te whakaatu kia ia :—Na kaua hei pouri mai etahi, mo te koreuga e tae atu 0 te Tiupn«,;ki 0 koutou marae, i ngaro ia matau. Engari te whakaatu mai kite reta, waea ranei, te ingoa 0 te tangata 0 tc kaingß, 0 te Poutapeta, e tae tika atu ai te Tiupiri ki 0 koutou marae. Na ko to matau komiti, tuturu, ko te korama 0 to matau komiti e 7 kaore e taea temahi i raro iho i te toko 7, Na to matau komiti i kowhiri ko: H. T. Whatakoro hei etita, ko Ruu Reweti hei Hekeretari. A ko Hori Pukehika raua ko Ruu Reweti hei kai tiaki moni ma tenei kamupenekiteNiu Tireni peeke 0 Whanganui nei. A ko raua ano hei kai utu i nga kaute katoa a te komiti mo nga mabio-tenupenaoteTivpiri, Korauaano hei tukuiiga mai ma nga tangata i whaka-

ritea e tenei komiti kei kolii utu nupepa, utu panui, utu inihi ranei. A kite kore nga tangata kohi pera e kite i te tangata e biabia ana kite tuku panui tono nupepa ranei, uiaua e tuku mai i te moni i te poobi, kaua hei tuku mom mai i roto i te reta koi ngaro, Engari me haere atu kite Poutapeta kei reira nga pukapuka tuku moni, ka hoatu i -nga inoni kite tangata o te Poutapeta rnana e tuku mai kia Ruu Beweti kia Hori Pukebika kaitiaki nioni o te Tiupuu nupepa o Wbanganuinei. Na ka tukna noatia atu te .putanga tuatahi ote 4 Hanuere, 1898, mete putanga tuarua o te 11 Hanuere, kaore be utu mo enei putanga o tenei pepa. Engari ko inuri o enei putanga erua ote pepa nei. Ka tika Ida tukua mai e te tangata te moni utu mo te nupepa nei kia Ruu Reweti kia Hori Pukebika ki nga kai tiaki moni a te komiti o tenei nupepa Tiupibi. A kite tae atu te kai kobi tono nupepa kobi moni boki a tenei komiti a ma l:outou e utu atu kia ia mana e boatu te ribiti o te rironga mai o te moni ia ia, aba koa tono nupepa, tono panui taonga utu i te inibi. Na i konei ka tuturu ia koutou te putanga o ta tatau nupepa ki o koutou marae. He inoi atu tenei kia koutou kia tautoko mai koutou, kia awbiua mai i to tatau taonga, koi pera ano nieera nupepa kua binga ra. Na ko tenei nupepa e kore e arai i nga take katoa e tukua mar ana e te iwi Maori, e te iwi Pakeba,aba koa, o eueimotu ake, o era atu motu o te ao ranei, e puta mai nei be painga, be ora be maramatanga mote tangata; Engari nga kovero taunu, ngautuara, whakapaeteka Hanga Kino ingoa, e kore rawa e tukua kia taiaki tenei nupepa. Na ko matau \he mema etabi no te kotahitanga, ko etalii kaore ano i tubi noakite kirihipi a te kotabitanga, e ngari e tautoko katoa ana matau i nga wbakabaere pai e ora ai te tangata mete wbenua, Na be meatu, i rongo matau, era e ara be nupepa, na te kotabitanga, ko te Puke ki Hikurangi te ingoa, Na kite ara tana nupepa, e koa ana o matau wbakaaro, ka rua a tatau nupepa, a era matau e tautoko atu i teha pepa a tatau i runga ioiga wbakabaere katoa e puta mai ai be ora mo tatau. Na be wbakamabaraatu boki tenei ki nga -tangata tango nupepa, kaua hei panui i' tau nupepa kite tangata, koia fetabi mate o a tatau nupepa, ka whiwbi te tapgataift tana nupepa ka panui, na kpna i arai te, wbakaaro o etabi kite tango nupepa mana, kia penei mete Pakeba, aha koa rangatira ware ranei e tango katoa ana ratau a te nupepa hei maramatanga mona,- Na ko

nga tangata katoa e tango nupepa ana o te Tiupiri i runga i te tono a te kaikohi o te tiupiri o tenei kamupene mana e hoatuteßiihiti tango moni kia ia. Na ko nga moni katoa e tae maiana i nga kai kohi moni oteneikamupene katukua katoatia ki roto kite Tiupiri pepa kia mohia ai nga tangata nana nga tono pepa haunga hoki nga moni utn Panui toa e utu ana ite inihi, ma te pepa ake era e panui. I ia tan, ka paunitia te kaute katoa onga tangata tono pepa, me a.ratau moni i utu ai, i tae mai kia matau, mete maha onga moni utu Toa me era atu moni pera katoa, utu ahua, utu kaari ingoa tangata nei, me era atu moni katoa e puta mai ana i runga inga mahi katoa o tenei pepa. Na he meatu tena kia koutou ki nga iwi Maori Pakeha hoki kite kitea e koutou tetahi he onga tangata kohi moni o tenei pepa, ma koutou e patu mai kite waea, kia wawe te tirohia e tenei komiti tana he, kia wawe te tukua tana mahi ki tetahi atu tangata. Na te Komiti o te Tiupiri Nupepa.