RONGO KORERO

Huia Tangata Kotahi, Volume 2, Issue 43, 8 December 1894, Page 3

RONGO KORERO

TE WHAKAEKENGA A TE TIAPANIHI I HAINA

Tenei nga rongo o te whawhai e whawhai mai nei i te taha Rawhiti ka hau kei runga i nga pito e wha o te Ao katoa nei, a kei te titiro nga mea whai whakaaro, kei te rapu hoki i nga putake, i nga tnahi, i nga whakaekenga pa i te kaha, a tae rawa atu hoki kite ahua o te mahi i kaha ai, a ka titiro iho ano hoki ki tona ake ahua kei te pewhea ra te tu. a ka pewhea ranei ina tu atu kite arparo o-era Iwi. Kei te penei te whakaaro o nga mea haku te mahara, ko nga korero rupahu noa iho nei e tukua ana e nga kawanatanga e rua nei kia puta kite ao, a ko nga tino korero ake mo runga i nga ahuatanga o te Whawhai kei te puritia atu ; otira ko te rongo nui kua tae mai kia tatou ko te kaha p nga Tiapanihi, e hinga nei a Haina i ia ra i ia ra. Kua rongo nei hoki tatou kua hinga te tino pa o Haina o te taha Moana hei mo ona manuao i nga takiwa e whati ai. I te timatanga ai o tenei raruraru, ka maharatia ko te Tiapanihi te mea e mate ina roa raua e whawhai haere ana i te mea he nui rawa te Iwi o Haina. Kaati i runga i te mohio o nga : tianara whakahaere I nga hoia o Tipana tae atu hoki kite mohio, mete kaha o nga hoia kite whawhai na reira ka hinga a ilaina. I te taenga mai o tetahi 6 nga manuao o Tipana ki Akarana ka kite nga taugata o reira i te ahua o~ nga hoia o Tipana. I nui te whakapai o nga tangata ki nga hera m&na o taua manuao.- E mea ana-nga nupepa o Akarana i puta i taua takiwa, ko te tipu o te tangata he io katoa, a puta rawa hoki he kupu i reira, tera e ahua raruraruetahilwi nunui i to Tiapanihi. Aha koa pewhea nga korero mote hinganga o Poto Ata, kua rongo tatou kua hinga taua pae noho ra e rua tekau mano hoiao Haina i roto. Ko te putake i hinganga ai he mohio no Tipana kite whakahaere. Ko Haina e noho noa iho ana kaore e mohio kite whawhai. No te hinga o tenei pa katahi ka tino kaha te tono a Haina kia whak'amuturia te whavihai, ara kia mau te rongo, a ma ana katoa e utu nga moni a Tipana i pau mo te whawhai, a e mohiotia ana tera e tino kaha te haere o Tipana kite tino tuturutanga 0 Haina. Kaati kua maha nga wiki kua Eahemo ake nei o te tononga ai a Ingarangi ia hui atu nga Iwi nunui kite whakamau i te rongo i waenganui i enei iwi e rua. He nui te reo o Ingarangi kite tono kia kotahi ratou nga Iwi nunui, a heoi te whakautu mai he honopuku ta Amerika, kaore anoi tae noa kite watika ta Ruhia,

kaore i whakaae a Tiamani. Ka rereke tenei ahua.. Ko ta Amerika mahara kaore ia e whai kupu. Ko ta Wiwi mahara, kaore tain he tikanga o te whakamutu i te mea kaore tahi he oeinga e puta mai ki a ia. Kp Ruhia kei te whanga toou me kore tetahi wahi watea : hei urunga mai rap ona ,kite whakatikaikika i nga rohe mb tona rohe. Ko Tiamana kei te titiro kino tonu kia Ingarangi mo Hamoa. Kaati i runga ite kiteatanga e Ingarangi i te kore e hiahia mai o era Iwi kite awhina ia ia kia whakamutua ♦•aua whawhai na reira ka whakamutua e ia te tono inaianei, ara ka tukua e ia i runga i ta to taua hiahia i kite ai. E kore e taea e tatou te mahara tera e pai te whakaae a tetahflrlfaei Iwi kia mutu te whawhai. Ko Tipana i runga i tona toa, katahi ka tino kaharawa ki ta whawhai. Ko Haina . hoki kaore a tino mohiotia te pewheatanga ranei o tona whakaaro. Kaore ano hoki e mohiot'a te tika o te tono a Rohipere i mea ra kia haere a Ingarangi kite whakamutu i taua whawhai, ara kaore i te marama te aara. Kaati i runea ite mea kua puta te ingo'a o Ingarangi ki runga i enei Iwi e rua,na reira he mea tika kia whakaaturia ano te ahua o Ingarangi ki enei Iwi. * I runga i te mahara tera e kaha te haere o te Ingarihi ki Tipana me Tipana hoki ki o te Ingarihi motu na reira ka hangaia tetahi Tiriti i waenga i te Kawanatanga o Tipana mete Kawnnatanga o Ingarangi. Koia tenei ko tetahi o nga rarangi o taua Tiriti:— Ko nga tangata i raro i te mana o tetahi o snei kawanatanga ka whai mana kite uru, kite haere.ki te ndho rauei i runga i nga whenua i raro i te mana o tetahi taha, a ko nga aheitanga katoa mo te pai kia eke katoa mai ki runga i a ratou. Ka whai mana ratou kite karo i o ratou mate i roto i nga whakawa. Kia pera ano to ratou mana kite tono roia mo ratou pera ano i o reira a«e, a ewhai mana ana hoki ratou kite whakatu i etahi tangata marama hei whakahaere i o ratou raruraru i roto i aua tu Whakawa a e whai mana ana ratou kite mahi i nga mahi katoa e mahia ana e etahi atu. Kaore ano kia tae kite wa e tika ana hei mananga mo taua Tiriti, engari ko nga ture luatahi kua kore katoa. Kua rite tonu inaianei te mahi a tetahi ki tetahi. Ko te ahua o taua whawhai tera a Tipana e mate mehemea kite timata tona haere kite taha ki uta ite mea ka mahue ona manuao me nea wahi pai hei nohoanga .mo ratou. Heoi te mea e mate ai a Haina i a ratou ma te noho tonu i te taha tai whakararuraru ai i nga taonga e tukua ana mai mo Haina, i o Haina taonga ranei e tukua atu ana ki waho. Heoi kia noho mataara mo nga whawhai maha o te ao.