WHAKARINGA MEMA MAORI I NEPIA.

Huia Tangata Kotahi, Issue 25, 9 December 1893, Page 2

WHAKARINGA MEMA MAORI I NEPIA.

Note 29 Noema, 1893. Ka hui nga kai whakari mema mo te Paremata nui o te Koroni kite Whare whakawa i Nepia, 1 te 12 o nga haora, ka Panuitia mai e Puutu, te Pukupuka whakaringa mema, mo te takiwa » te Tairawhiti.

1. Hori Ropiha : E whakahua ana ahau ia Henare Tomoana hei mema n;o te Tai Rawhiti kite Paremata nui o te Koroni. Aperahama Te Kimie, E tautoko ana ahau ia Henare Tomoana. . 2. Panapa Waihopi: E whakahua ana ahau ia Wi Pere hei mema mo te Tai Rawhiti. Hoani Hum, E tau tokoana ia "\Vi Pere. 3. Matotoru : E whakahua ana ahau ia te lieuheu, hei mema, mo te Tai rawhiti, Matenga, E tautoko ana ia te Heuheu. 4. Inia Maru : E whak.ihua ana ia Hamiora Mangahia hei Mema kite Paremata, Hotereni ilahi, E tautoko ana ia Mangakahia. 5. Manahi Paewai: E whakahua ana au ia Paraone Tunuiarangi, hei meiiia mo te Tairawhiti, Hone Moananui, E tautoko ana ia Tunuiarangi. 6. Ratima : E whakahua ana ahau ia Paratene Ngata hei rnema mo te Tairawhiti, Wi Patene, e tautoko ana ia Paratope Ngata. Puutu te Komihana : Ka patai kia ara nga ringa mo Henare Tomoana, ara ana e 90, mo Wi Pore 12, mo te Heuheu o, mo Hamiora Mangakahia IS. Mo Tunuiarangi 6S, Mo Paratene Ngata 12. Panapa Waihoki : Ka whakahaerea e au tenei Pooti, ate 20 o Tihema, ma reira rano taku mema e turaki. ITori Ropiha : Ko taku kupu i tuake ai lie mahara naku ko Henare te mea i j'Uta'i tenei whakaaringa, No reira au i i.i«a ai me tuku kia Henare te Poiti kana. tatou e tautohe. Henare matua: E mihi ana ahau ki te whakamarama mai a Puutu, mo te ahua o nga tangata e tika ana mo te Pooti o nga tane me nga wahine, kia ora. k on. Puutu : E whakamoemiti atu ana ahau kia koutou e neho mai nei i runga i te whakaro rangimarie i roto ia koutou me to koutou noho pai kaore he raruraru ko tenei kia ora koutou. WHAKARINGA MEMA. Ko nga mema i whakaria mo te ttki>v:iki te Raki ko Eparaima Kapa, ko Hone Heke, ko Poata Uruamo. Ko nga mema i whakaria mo te takiwa whakaterato, ko Wiriham Hunia, ko Ngarangi Katitia, ko Pepene Eketone, ku Ropata Te Ao, ko Ernere whakaahu. Ko nga men ai whakaria mo te takiwa kite Tonga ko Tame Parata, ko Te Oti Pita Mutu. E kiia ana i roto i te Pepa Pakeha kote take i kore ai e whakaria a Taitoko, raua ko ~e Whatanui ko to raua urunga kite Pukapuka Rouru mo te Pooti mema Pakeha.

NUI TIItENI.

TURK l\)OTI MEMA MAC-111. I-Ie Ture hei whakatiku hei whukatopu i ng.i T'ire o whakarite ana i nga Mana nie nga huarahi liohitatanga Kaipooti, hei Whakiirite Tikanga Whakahaere mo nga Pootitanga Mem a mo te W'hare Runanga o te I'areniete. KA MEINGA l'tA HEI TURK e te Ru uinga Nui o Xiu Tirenie noho huihui ana i roto i te I'aremata, ; runga ano i tona mana, ara :

1. Ko te ingoa Poto o tenei Ture ko "TeTure Pooti, 1593." Kim uru hold ki roto ki tenei nga tikanga o " Te Ture Whakatikatika i te Ture Pooti, 1593." 2. Ksi timata te ruana o tenei Ture i te ra e hainatia ai e te Kuvrana tona ingoa ki runga hei whakamana. WAHI I 2. Ko nga kupn katoa me ncra tik::ng;i o roto o tenei Ture. e meingatia ana kia pa ki nga taane, me pa atu hold Id nsra wahine, haunga ia era tikanga e ata whakaritea ana kia pa anake ki nga tnane. 6. f3.) Kahore e ahei tetahi tangata kia rehitatia i run a i n.ia louru niaha atu i te ronru kotahi i roto i te Koroni ahakoa pehea te mah'. o ona mnna e whiwhi ai ia. nga wahi ranei e tau ai ona mnna. 7. Ko nga Maori k"a whakamarama'.ia ake nei tona tikanga i roto i te Wahi V. me kaua e niara kia reh'tatia hei hrnga pouti i raro i te Wahi J I. o tenei Ture, erangi ka man t kite pooti i nga pootitanga mema Maori kua oti'te whakarite i roto i te Wahi V. o tenei Ture. Krangi ka tika ano tetahi Maori kua whakapMitiantia ki a ia tetahi whcnua motuhake e tae ana tona utu Id te rua tekau ma rima jiaunn, ahakoa e ekengia ana. e te tautv.ahatanga kahore ranei a ka ahei ano 1 oki t"tahi tane tetahi wahine kawlie-kaihe rmei e whiwhi ana ki tetahi mana pooti i riro i te tekiona ono o tenei Ture te tonu kia rel.it.; ii i ram i te Wahi 11. o tenei Ture. a ka ahei kia reh'tatia peratia ; erangi Id te peratia. e kc.re ia e whai mnna kite pooti i tetahi pootitanga e whakahaerea ana i raro i te Waihi V. o tenei Ture. Ko nga ton<i katoa me nga ki poi.o e whakapualdmi ana e tet-thi hawhe-kaihe kia rehita.ia i raro i te Wahi 11. o tenei Ture, rue rite tonu kite tauira i roto i te tekiona tekau ma iwa o tenei Tine. WAHI V. TV UK WHAKAUITK MMSI.*. MAOIJ. 14.5. 1 roto i tenei Wahi o tenei Ture-- '• Maori" ko t .e tikanga o tenei kupn •'Maori "' 1 e tangata Maori o Xui Tireni e urn ana hold Id roto ki tenei kupn te hawhe-kaihe me ona uri e puta mat ana i te taha Maori. 14'.). Apiti atu ki to maha o nga meina e whakamana ana e tetahi turo mo tena wa whakarite kia pewhea te tokomahi o nga iiiiMiiii mo te whare llunanga. me whakarite kia tukowha nga mema o laua whare n.e pooti i raro i nga tikanga o tenei Wahi o tenei Tine, hei kaiwhakahaure mo nga tangata o te iwi'Maori e noho ana i rou> i te Koroni. 150. Ko nun mema me whiriwhiri i roto i te iwi Maori, i runga i te pooti a nga Maori e noho ana ki roto ki tenei Id tenei o aua taldwa pooti Yaori, a muri net whakahuatia ai. ara, hei nga tangata kahore ano kia wha amui tona hara ki te Kuini, hara kokuru, tahae ranei, tetahi atu hara whakariliariha ranei, a i dka kia whiua kit" whare hereheremo nga tau e toru maha atu ranei. hei nga tangata e ahei ano hold kia pootitia i runga i nga tikanga a muri nei whakaritea ai. 151. Ko nga Maori kat/.i kua whakamaramatia ake nei tona tikanga i roto i te tekiona kotahi ran wha tekau ma waru (a kihai i rehitatia i raro i te Wahi 11. o tenei Ture,) a i tae ona tau kite ruatekau matahi tau nuku ake hoki, a kihai i whakakorea tona mana Pot t' i raro i

nga tikanga o tenei Ture o tetahi atu Ture ranei, ka tika kia pooti i raro i nga tikanga o tenei Ture a tetahi pootitanga mema mo te Runanga Nui mo te takiwa M ori i noho ai ia. Ko nga kai pooti taane katoa i raro i tenei Wahi o tenei Ture e mana ana hei mema mo te Runanga Nui mo tetahi Takiwa Maori o te Koroni. 152. Kaua tetahi mema i pootitia i raro i nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture hei mema mo te Runanga Nui, kaua ano hold tetahi mema Maori e karangatia ana hei mema mo te Kaunihera. e a hei kia whakaturia ki tetahi tari e whiwhi ai ia i te utu i raro i te Kawanatanga o te koroni ara i te \va e tu ana ia :ei mema mo te Runanga Nui. Kite mea e whiwhi tari whai utu ana tetahi mema o ia Whare o te Paremata, pera me eia kna whakaaturia i runga ake nei i te wa i karangatia ai ia i pootitia ai ranei, e kore e whakahokia iho aua utue whakanuia ake ranei i te wa e tu ana t-iui mema hei mema mo te Runanga Nui. Kaua ia nga tikanga o tenei tekiona e pa ki tetahi mema kua noho hei mema mo te Kaunihera Whiriwliiri a te Kawana e whiwhi ana ranei ki tetahi mnhi i whakatnria ai ia hei k>i tohutohu hei at-ha ranei m<> te Kaunihera Whiriwliiri a te Kawana a e whiwhi ana i te utu i whakaritea mana mo i taua noho-wha'-;a'uranga ranei ona, kite mea in e puritia ana e ia taua nohoanga taua whakaturanga ran i una mo te wa anake u tu ai te Kawanatanga. 153. I ru.iga ia i nga kowhmnga i aua Maori hei mema n.u te Uunanga Nui, ka wehea te k <rom kia wha nga takiwa pooti Maori. Ko r.ga iugoa o aua takiwa pooti mete tokomaha <> n, a tangata kia whakatuiia i runga i te pooti koia enei ara: Te Takiwa Pooti Maori Whaka-te-Ilaki. kotahi mema. Te Takiwa Pooti Maori Whaka-te-Hawhiii, kotahi mema. Te Takiwa Pooti Maori Whakata-te-Ilato, kotahi mema. Te Takiwa Pooti Maori Whaka-te-Tunga, kotalii mema. 154. K<> aua takiwa pooti Maori i whakaritea i raro i te "Ture Pooti Mema Maori. IS(>7," e mana ana i te wa i timata ai tenei Tura, ka kiia kua whak.timia a koia na ano nga takiwa pooti Mauri i raro i tenei Ture; engari ka whai mana te Kawana i raro i te Panui ki roto kite New Zealand Gazette, i ia. wa i ia wa e hiahiatia ai te whakarereke te whakarite hou i nga rohe o aua takiwa pooti Maori; a k~> aua rohe e whakarereketia a -.a e whakahoutia ana ia wa ia wa ka kiia koia na nga takiwa pooti Maori ano i ata whakaaturia i roto i tenei Wahi o tenei Ture. 155. Ko te tangata e tu ana hei mema mo te Paremata mo tena takiwa i te wa i Panuitia ai te whakarereketanga o nga rohe o tetahi takiwa pooti Maori (mehemea ra he tangata tika ano ia kia tu ana) ka kiia ko ia tonu te mema mo tetahi o aua takiwa Maori i ekengia e taua whakarereketanga o nga rohe i tohutohu ngia e te Kawana i runga i taua Panuitanga, ano i pootitia taua mema mo taua takiwa pooti i whakarereketia ra. 156. Kong.i pootitanga o nga mema Maori katoa ahakoa e whakahaerea ana he pooti" mo nga takiwa katoa, mo te takiwa kotahi anake ranei, me whakahaere tonu i runga i enei ritenga whakahaere, ara :

1. Kia kotahi Kai-whakahaere i te Pood mo ia takiwa pooti, ma, te Kawana e whakatu, a ka whai inana taua Kaiwhakahaere ite Pooti kite whakatu i te wa o te pootitanga i etahi Teputi Kai-whakahaere Pooti i runga i tana e kite ai he tika ; a mehemea e kore taua apiha e ahei te tae tinana atu ki reira i te mea ka pangia ia e te mate i runga i tetahi atu take ranei ka whai mana ia kite whakatu i tetahi atu tangata ki tona tunga. 2. Ko ia Kai-whakahaere i te Pooti, ia Teputi Kai-whakehaere i te Pooti, i mua i te timatanga o tana mahi, me oati ia kite aroaro o tetahi Tie Pi (J.P.), i runga i te Ahua(A.)e mau nei i te Apiti tekau ma iwa, a ma taua Tie Pi fJ.P.), e tuku taua outitanga kite Hekeretari ote Koroni. 3. Me whakarite e te Kawana nga kainga pootitanga i ia takiwa pooti, me panui ki roto ite Kahiti mete New Zealand Gazette nga wahi kua whakaritea, erangi kia waru nga rue panui ana i mua o te ra whakaari o nga ingoa o nga tangata e tu ana hei mema. 4. Ma te Kawana e whakaputa he riti me penei te ahua me tenei kua «.ti nei te tohu kite B i roto ite Apiii Tekau ma iwi mete whakautu ite ra mete wahi hei whakahuatanga i nga ingoa tangata hei mema, mete ra e tu ai te pooti 'me ka whaitikanga kia pooti. 5. Ko taua riti me tuku ki ia tangata o nga Kaiwhakahaere i te Pooti, me ta hoki kite Kahiti mete New Zealand Gazette, a me whakapiri haere kinga wahi marama, i runga i ta te Kaiwhakahaere i te Pooti e mahara ai he tika, hei titiro ma te katoa. 0. A te ta o te whakaari kaa whakaritea i runga inga ritenga kua takoto ake nei, a te tekau ma rua o nga haora o taua ra,_ me tu te Kai-whakahaere i te_ Pooti kite aroaro ote whakiminengawhakaatu ai i nga take i karangatia ai taua hui. E taea ano e te Kai-whakahaere i te Pooti te whakaneke haere i te hui i ia ra i ia ra a taea ra ano te mutunga o te pootitanga. 7. Ko pga tangata katoa e pootitia ana hei mema me whakaingoa e tetahi kai-pooti me tautoko e tetahi atu kai-pooti me matua whiwhi aua tangata ki tetahi tiwhikete a te Kniwhakahaere i te Pooti hei tohu mo to raua whaitikanga kia pooti; aki te mea kotahi anake te tangata e whakaingoa tia, e tautokona ana heoi ano ka kiiae te Kai-whakahaere i te Pooti km» tu taua tangata, a ka whakatuturutia e ia i runga i tera. 8. Kite mea ka tokomaha atu ite kotahi nga tangata e whakaingoatia ana e tautokona ana, ma te Kai-whaka-haere i te Pooti e karanga kia hapainga nga ringa mo tenei tcngata mo tenei tangata o nga mea kua whakaingoatia, a i muri iho i tenei me panui e ia te tangata i maha ake nga ringa i hapainga hei tautoko i a ia, a kite mea kahore e puta he kupu whakahe a tetahi o nga tangata e tu ana hei mema, a tetahi atu tangata whai mana ranei kite pooti penei ka kiia e te Kai-whakahaere i te Pooti kua tu taua tangata i maha ake nei nga ringa i hapainga mona.

9. Ko te ingoa o te tangata i panuitia kua tu. me tuhi marire ki tua o te riti e te Kai-whakahaere i te Pooti, hei tohu mo tona tuunga, mana, hoki e whakahoki tonu mai kite Kawana taua riti, a manae tuku atu kite Apiha Tiaki i aua Riti, a mana e tuku kite Tumuaki o te Whare Runanga Nui. Me hohoro tonu te panui e te N'ai-whakahaere i te Pooti kite Kahiti tana whakatau mo te pootitanga. 10. Kite mea ka tonoa kia tu he pooti i runga i nga ritenga kua oti nei te tohutohu ki runga ake nei, ma te Kai-whakahaere i te Pooti e karanga tonu i reira te ra hei turanga mo te pooti, hei taua ra ano kua oti nei te whakarite j roto i t* riti ton.) mo te pooti: a' kb taua ra tonu tuwhera ai te pooti i te iwa o nga haora i te ata a tae noa kite wha o nga haora ite ahiahi «» taua ra, kite mea ia e kore e whukarereketia e te Kai-whaka-haere i te Pooti. 11. Kite mea ka tonoa kin tn he pooti hei reira tonu ano whakaritea ai e te Kai-whakahaere i te Pooti kia tuku.i nga pukapuka pooti ki tangata e marama ana k'i te pooti, i nga kainga e whakaritea ana lxi pootitanga ko te aima o taua pukapuka hei te ahua C. i te Apiti tekau ma iwa. a ko aua pukapuka pooti ki ahei te tuku e te Kai-whakahaere i te Pooti i ng-« wa e whakaritea ana e ia a taea noatia ra ano te mutunga o te pooti. I mua o te tukunga i te pukapuka pooti ki tetahi Maori ki tetahi hawhe-kaihe ranei me ata patai atu te Kai-whakahaere i te Pooti ki a ia, ara . e penoi te patai ; " Kua oti ranei koe te rehita hei kaipoo i i roto i tetahi atu takiwa pooti e hara nei i te takiwa pooti mema Maori ?" kite mea he whakaae atu te utu mo taua patai, me kaua e hoatu he pukapuka pooti ki a ia. 12. A te ra o te pooti me tomo takitahi atu nga tangata e pooti ana ki roto kite whare pooti, ame hoatu eia tangata tana pukapuka pooti, a ina to: oa atu me whakahua atu te ingoa o* te tangata e pooti ana ia. me tona : ngoa ano hoki. A i reira ano me tuhi e te Kai-whakahaere i te Pooti e tona Teputi ranei te ingoa o te tangata e pootitia ana ki runga i te pukapuka pooti mete haina hoki i taua pukapuka mete tuku ki tetahi Maori e wnakaturia ana e ia hei hoa mona mo taua mahi. mete tuhituhi e taua Maori i tona ingoa ki runga i te pukapuka pooti hei kaititiro. 13. Ka ahei ia tangata e pootitia ana i raro i te tuhituhi a tona ringa te whakatu i tetahi kaititiro, a ka ahei taua kaititiro te noho kia kite ia i te tatau o nga pooti i tukuna mo ia tangata i pootitia. 14. A i muri tonu iho i te mutunga o te pooti, a ite aroaro ano hoki o nga kaititiro me tatau e te Kai-whaka-haere i te Pooti nga pooti mo ia tangata i pootitia, mete haina ano hoki i te pukapuka panui i te maha o nga pooti mo ia tangata i pootitia, mete panui ano hoki ite tangata i maha nga pooti kua tu ia hei mema, me tana tuhituhi mete whakahoki mai i te riti. me tana panui ano hoki

i tana whakatunga mete pooti, i raro ano i nga tikanga kua whakriteu ake nei i te rarengi iwa o tenei Tekiona. 15. Mehemea i rite tonu nga pooti mo nga tangnta tokorua maha atu ranei e pootitia ana ma te Kai-whaknhaere i te Pooti e whakatau. ara mana e hoatu i tana pooti ki tetahi o aua tangata. 16. Ka whai mana te Kai-whakahaere i te Pooti tona Teputi ranei kite whakatu i etahi apiha hei takahi i nga mahi whakararu a te tangata, hei whakahaere hoki i etahi tikanga kin pai ai kia marama ai te whakahaere i te pooti. 17. Ko nga tikanga o tenei Ture mo nga panui a waea ka kiia kua whakaurua ki konei ano i ata whakahuatia i roto nei. IS. A i runga i te mea e whakahaua ana i roto i enei ritenga whakahaere kia perehitia i.ga korero o tetahi panui o tetahi pukapuka ranei kite Kahiti me pfcrehi ano aua korero kite reo Maori, a kite mea e whakahaua ana kia perehitia tetahi panui pukapuka ranei pera kiroto kite New Zealand Gazette xne perehi taua panui kits pakeha. ID. A i runga i ecahi tikanga kihai i whakaritea i roto i enei ritenga whakahaerenga tikanga me whai haere tonu te Kai-whakahaere i te Pooti tana Teputi ranei i runga i nga tikanga o te Ture e whakahaerea ana mo te pooti mema mo te Paremata mo etahi atu takiwa, me nga ture e pa ana kite Paremata.

APITI O. Pukapuka Pooti. Ko te tangata Maori kei raro nei tona ingoa en arama ana ia kia pooti a te whakatuunga o te Mema mo te Runanga Nui o Nui Tireni, mo te Takiwa' Pooti Maori VVliakate Voting Paper: The undermentioned person is entitled to vote at the election of a member of the House of Representatives for the Maori Electoral District.

Tangata e pootitia ana Kai-titiro— Candidate voted for— Witness— E. 0., Registration Officer.

Kinga hoa tuhi mai he moni kua tukua mai hei utu mote Nupepa i te tau—

Ko te incoa iriirl, | Maori hold, o te tangata poott. Cbristatn and Surname of Elector. Iwl. Tribe Hapu Hapu j Kalngra Abode .1 j j

Wera Utiku ..100 W. M. Haeuta ...100 Utiku Pataka ..100 Wi Te Orihau ..100