TE HE, KI NGA MAORI HE KORERO I KITEA KITE OTAKOU TAIMA.
He Korero Tuku Nate Kai Tuku Korero.
He nui te korero i roto ite Whare Paremata mo nga he e pa ana kite Iwi Maori i tenei tau, a ka nui te pouri o nga maori, mehemea i nui ratou, kua whawhai tonu kite koroni, He nui atu nga he e Pouri nei nga maori, i nga Ture Whenua e mahia nei Ina hoki ko tetahi pouri ano onga maori kotemoni i kiianei, i roto ite Ture Nui mo Nui Tireni 1852. me whakapau ki runga ki nga maori, kua korero mai tetahi tangata ki au, ko taua tangata e tino whakaaro nui ana. mo runga i nga mahi he, e patu nei ite iwi maori, I runga i toku whakaaro, he mea tino tika kia tirohia e nga Iwi ana korero, tenei ka perehitia e au. Ite whakaaetanga mai ate Paremata nui o Ingarani ite kawanatanga mo konei, No reira ka homai noa e ratou he whenua he whare me etahi mea atu, e tae ana kite toru mirirona pauna te nui ote moni mo aua mea, a I roto ite rarangi 64, o te Ture nui mo Nui Tireni tau 1852. I roto i taua Ture e mea ana me hoatu ete kawanatanga, ki nga whakahaeretanga maori te |moni e whitu mono pauna, mo nga Takuta, rongoa, kai, kahu, mo nga maori pohara, Penihana me etahi moni ma nga maori noh:>, pai, I muri iho ka homai ano tetahi wahi moni hei apiti ki taua whitu muno pauna, heoi ko taua whitu mano pauna i whakahaerea ia tau, a ko nga pukapuka whakaatu ite whapaunga o taua moni, i whakatakotoria ki runga ite Tepu ote whare, Timata mai ite tau 1889, 1890, kihai rawa i whakapaua ki nga mea i kiia ai e te kawanatanga ote Paremata nui o Ingarani, engari i whakapauatu mo etahi mea ke atu, Ina hoki ite tau 1891, 1892, ko nga moni i whakapaua ki runga ite taha maori e £3964 19s 4d, Mote utu o nga mahinga ite Tari maori, me era atu mea e £2450. kote. moni e £586 Bd, e rite ai te whitu mano, kaore e mohiotia i whakapaua ranei ki whea ete kawanatanga, Ite tau 1892-1893, i whakapaua motejtaha maori e £3095 2s 2d, mo etahi atu mea e £2450 ka huia ka toe te moni e £1454 17s lOd, o roto i te whitu mano pauna kaore i mohiotia taua whitu mano piuna, kaore e mohiotia ana e whakapaua ana ranei kite aha ia tau ia tau, kaore rawa tenei kawanatanga e pupuri ana ite kupu ate kawanatanga ote Paremata nui o Ingarani, a kote mahi tenei a nga mem a maori he tono kite kawanatanga kia whakaaturia te whakapaunga o taua moni, I tenei tau i utua ki nga kai iriahi ote Tari maori e £.1400 pauna kite tangata whakahaere ate kawanatanga i*e Kooti whenua Maori o Akarana £l5O O roto i taua whitu mano pauna, heoi kua korero nga mema maori i roto i te whare ite 13 o nga ra o Hepetema nei, a tukua
ana e Hoani Taipua tetahi menemana Penei, kote whakaaro o tenei whare, kaore t3nei kawanatanga e hapai ana ite kupu a te kawanatanga ote Pareinata Nui o Ingarani, e mea nei, me whakapau anake te "Whitu mano pauna mo te Iwi maori, kaua mo etahi atu take, penei me ta te kawanatanga e mahi nei i naianei, i kiia hoki e te Paremata o Ingarani, me whakahaere anake e te kawanatanga taua moni, mo te painga ote Iwi maori, e ki ana a Taipua, Ite tau 1871 ka haeie raua ko Ta Tonare Makarini ki Hauraki, i roira ka whakaaturia ki aiako tauamon me whakapau hei painga mote Iwi maori a whakaatu ana anoa Te Makarini, koia tonu tenei te ahua hei whakapaunga ite moni, hei painga anake mo te maori, ara mo nga maori pohara, Takuta. Hohipera, kura, me era atu mea e pa ana kite maori, e tono ana aia i naianei kia whakaae te kawanatanga ki tenei menemana ana, a kia whakapaua e te kawanatanga taua moni, ki runga ite whakaaro ote Paremata 0 Ingarani, I tenei ahua, kaore rawa matou, me nga Iwi o te Koroni nei e mohio ana, kei te haere pewhea tenei moni, engari i naianei me hoatu ete kawanatanga taua moni ki runga i nga tohutohu ate Pareinata o Ingarani, mehemea kaore i kitea e matou tenei take kua kore rawa e puta he painga mo nga maori, pena kua whakahaere noa tenei kawanatanga i taua moni i tana huarahi e pai ai, I konei ka korerotia e ia te korero a Kapa i te whare B maharaana ahau hewhakaritenga rangatira tenei moni na nga kawanatanga e rua, a ko taua moni me whakapau anake ki runga i nga mate maori, ki toku whakaaro nate kawanatanga, kua hinga nei, i timatate mahi i tenei kawanatanga, 1 tenei Takiwa kaore rawa tenei kawanatanga e kaha kite mea mai, I whakapaua tenei moni mo te Tari maori. Rati kia whakaatu au kite whare ite ahua ote tangata e mate ana ite kai, ka mohio te maori e mate ana ia ite kai, ka tuhi atu pea kite Minita mote taha maori kia Awhina tia aia, ka hoatu ete minita te pukapuka kite Hekeretari, ka mea atu. tuhi atu kite tangata e mate nei ite kai, kaore he moni. hei awhina i a koe, a e pouri ana toku ngakau mou, ka mutu ka hoatu ki tetahi o nga karaka, ka tuhia e ia te pukapuka, ka mutu. ka hoatu kite kai whakamaori, ka mutu te whakamaori ite pukapuka, ka hoatu kite tamaiti kia kuhua ki roto ite whare, ka tuhia te ka Pohitia, na kote tangata nana nei te tono, kei te whanga tonu kite whakahoki mo tana pukapuka, ka tae atu, ka koa tona ngakau, me tona mahara, ka awhinatia aia ete kawanatanga, ka pakaru aia 'te whare o taua pukapuka, ka korero, ite pouri ote nga kau o te Minita heoi, me pewhea hoki, kua hoatu ke ra ete kawanatanga te moni ma nga tangata penei, mo etahi mea kaore ra he take e hoatu ai, Na kasore au e tohutohu atu ana kite kawanatanga, me penei te moni, kaore hoki au e mea atu, me hoatu kite maoii mana e kai i taria huarahi e pai ana, engari me titiro tonu kite rarangi ono tekau ma wha ote Ture Nui o Nui Tireni 1852 me tt-'tahi Ture ano ote tau 1«58, e mea nei rue apiti mai ano he moni, kia £19,000 ite tau, Ite tau 1873 ka apiti tia mai ano. tetahi £7OOO hei painga mo nga maori, a me utu hoki ki nga maori Tokorua e whakahaere ana i taua Ture te moni e £BOO pauna ite tau, mehemea na te Paremata b Ingarani te kupu mai kia whakamutua tenei jnoni katani ano ka
tika I mua tata ake nei ka mate etahi maori o Waikato ite kai, na te Waipuke i patu tono ana kite kawanatanga kia awhinatia ratou, whakahokia ana ete kawanatanga kia hokona o ratou whenna kia riihi tia ranei, kaore rnwa tenei i tika ite mea kei te raka tonu ite kawanatanga o ratou whenua, kaore rawa he take i kore ai te kawanatanga e awhina i aua maori. e hara hoki ite mea he mangere no aua maori i puta ai tera mate kia ratou, na te Atua i homai te mate, a mate kawanatagna e awhina, kua rongo au he paraoa i tukua ma aua maori. mehemea nate kawanatanga i tuku, e pai ana, heoi nga korero i puta i taua pepa.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/HUIA18931014.2.7
Bibliographic details
Huia Tangata Kotahi, Issue 21, 14 October 1893, Page 3
Word Count
1,282TE HE, KI NGA MAORI HE KORERO I KITEA KITE OTAKOU TAIMA. Huia Tangata Kotahi, Issue 21, 14 October 1893, Page 3
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.