TURE HUINGA WHAKAMANA KOTAHITANGA MAORI.

Huia Tangata Kotahi, Issue 16, 5 August 1893, Page 1 (Supplement)

TURE HUINGA WHAKAMANA KOTAHITANGA MAORI.

He Ture hei whakamana i nga Maori kite hanga tikanga whakahaere mo ratou whenua meo ratou taongaNotemea i raro ite Tiriti o Waitangi tau 1840 i raro hoki i tetahi Ture Nui o Ingarani i paahitia ite3o o nga ra o Hune 1852, i huaina, "He Ture hei tuku atu ite mana kite koroni o Nui Tireni a e whakarite ana i roto o taua Ture tere e tika kia whSit n * k lteko ""» nga tikangamengamahi whakahaere me taupatupatu ana.i nga tikanga whakahaefe ote r?ng\mari, a I naianeifcaaheiai ratou to whakahaerekawanatangamoratouhun g rmaK i etahi takiwa motuhake kia mana ai aua tikanga whakahaere i roto i aua takiwa ka whakarifea n f S.*. 161 .? kamana te kumi i runga i tetahipukapuka mana he mea tuku iraro i teHiSfnX ote Kxxngxtanga Huihm la wa ia wa kite hanga ritenga whakahaere pena kia ahef ai nea maori kite whakahaere xa ratou ahakoa e taupapatu ana e rereke ana aua tikanga me nga ritenga whakahere o Ingarani e whai mana ana etahi wahi ranefk?N°i tSS tetahx wahx ranex o taua Koronx « A notemea kua tu tetahi huihuinga Rangatifae huaina ana kote hux o te kotahxtanga kx te Waipatu i te 11 o nga m o Aperira 1893, kTtonokia atu kite Paremata nux o Nux Tirenx kia homai tetahi mana motunlke kia whai rXnea ratou kite whakahere i o ratou whenua papatipu whenua karati whenua tiwhikete whenua memo£ whenua Rahux ranex x raro i te mana o tetahi komiti maori a notemea e hiaWa nui TnTnS maorx kxa tu rxte ratou kite iwi pakeha e kaha nei kite whakahaere ritenga mo ratou kitehokJ kite rnhi kitemahi katoa ingamahi pewhea pewhea ranei mo o ratou whenua me a ratou taonga e mau motuhake ana kia ratou a notemea kua tuhia tetahi pukamxka Sl!n2?1 waenganux i nga Rangatira Maori o Nui Tireni he mea haina nangTtangS e 21 9W me era atu pukapuka apxtx kxa tona kite Paremata Nui o Nui Tireni kia\omai kia ratou te mana whakahaere io ratou whenua mete mana whakatu Runanga e huainaana te ko te Hulnea kotahxtanga kxa whakaturxa hoki he Runanga Ariki e te runanga Nui o tenei hS* kotahxtanga a notemea kua txpu ake nga raruraru nui i raro i nga ture whakahaere whenu Maori me nga Ture kooti whenua Maori nareira kua whakaaro nui nga iwi maorikite S txkangae puta ax he ora mo ratou kia meingatia e te Runanga Nui o Nui Tireni i rotoTte Paremata e noho hux ana x roto hoki i tona mana e nei tikanga e mau ake nei--Maori l£*T ing ° a POt ° ° Ten6i Pke k ° * e TUre Huinga whakaraa ™ Kotahitanga o nga iwi 2. Tenei xngoa te maori ko nga maori tuturu me nga hawhe kaihe o te taha maori. 3. Ka ahei tenei Huinga Kotahitanga ia wa ia wa i raro i te panui kite whakarite takiwi komxtx mac:ri whaka-haere whenua. »»»«*».»wms tuKiwa . *•. Ka.ahei tenei Huinga Kotahitanga ia wa ia wa i raro ite panui kite whakamana i nea komiti whmwhiri o nga takxwa ko aua komiti takiwa kaua e neke atu i te toko whitu 5. Ka whai mana tenei huinga Kotahitanga kite hanga ture whakahaere mo nga takiwa tau^'komiti a whakahaere take whenua e panui tia ana kia whakawakiTe 6. Me haina me hiiri rawa e nga komiti Takiwa a ratou wkakataunga ka tuku mai kite Huxnga Hotahxtanga apxti atu kinga puka puka katoa o nga whakawa ma te Tumnaki c te Huinga Kotahitanga e tuku atu kite kawana kia whakamanatia nga karauna karati ota 7. Me tae max nga tono whakahe, whakawa tuarua ranei i roto o nga marama e toru kite rumuuakx ote Huxnga Kotahxtanga me aia whakamarama mai hoki e nga kai tono nea putake whakahe o ta ratou tono. B ""*«•" 8. Mehemea ka kore e tae mai he tono whakahe i roto o nga marama e toru heireira tuku atu ax kxa whakamanatxa e te kawana te mahi o nga komiti e Te Tumnaki o Te kotahi-tanea kaua hokx te Huxnga Kotahxtanga tona Tumuaki ranei e whaka raruraru i te whakataunga a nga komiti Takiwa mehemea ka kore e tae mai he tono whakahe. ono 9 a Te Kuinl™ h ° k ° a ma ° ri Wa "** tQnU k! " ga pakeha kia P era me nga.. tamariki 10. ATe Takiwa e paahitia ai tenei pire i muri mai hoki e kore e whai mana Te Kooti whenua Maori kite whakiwa whenua haunga ia nga mahi kua whakaotia e te kooti whenua Maori.

Waipatu, Turei, Mei 23rd, 1893.

Kinga Rangatira mete Tumuaki me nga mema ote Runanga Nui kua hui kite Paremata.

He Pitihana Whakaiti onga tangata Maori i kowhiria e nga iwi Maori ote huinga kotahitanga o Niu Tireni. 1. Ko o koutou kai inoi me nga tamariki me nga uri ote iwi Maori nui tonu i ata koropiko i ata rere marie ki raro ite mana ote Karauna o Ingarangi i noho ai ite tau 1835 mete tau 1840 i runga i te Tiriti o Waitangi ka whakaurua nga Maori o Niu Tireni ki roto kite mana mete Rangatiratanga o Ingarangi o te so Ka vO&* 2. Ko/a koutou kai inoi me a ratou matua i hiahia rawa i muri mai o taua wa kia ata noho pai ratou ko nga pakeha e haere mai ana ki enei motu noho ai kia akona hoki ratou ki nga mahi whakawhai rawa me nga mahi ote Bangimarie. 3. Note takiwa i tuturu ai ki nga iwi Maori te whakapono kia Te Karaiti ka noho ratou i runga i te Rangimarietanga kua whakarerea hoki nga tikanga o mua ote iwi Maori ara note urunga o nga Rangatira kite whakapono kia Te Karaiti. 4. Vluri iho i tena ka tukua e nga iwi Maori nga herehere i mau i nga whawhai i mua kia hoki ki o ratou kainga me o ratou iwi ka puta hoki i reira i roto i te hinengaro ote tangata te hiahia ki nga mahi rapu tikanga e puta ai te pai mete ora, mete hiahia ki nga mahi ahu whenua kia whiwhi kia ratou. 5. Note takiwa i whakarereketia ai te ahua ote kawanatanga ki Niu Tireni nei a whakaturia ana ko te Paremata i te tau 1854, kapre hoki o koutou kai inoi me o maton kaumatua i marama ki taua tu kawanatanga ahua hou. He tokomaha hoki i mahara hei tamaihatanga tena mo runga i nga iwi Maori ara hei mea whakatina ena mo ratou. 6. Na runga i tenei whakaaro, ka mea etahi onga iwi kia whakaturia he kingi Maori mo ratou engari kaore ratou i mea kia rere atu ratou ki waho ote mana ote Kuini. Engari he mea ma taua kingi, me tona Kaunihera e hoatu he tikanga ki nga iwi ote motu. e whakarongo ai ratou kite ture, a mate kawanatanga ote kuini e whakamana taua mahi. 7. He nui nga tangata i ngakau pawera kei riro o ratou whenua i nga mahi ate kawanatanga hou no reira ratou kc whakakotahi, hei whakakore i nga Ture katoa. 8. I puta i roto i aua whakahaerenga nga whawhai me nga raruraru i mate ai nga iwi Maori i roto i / ga tau maha. 9. I roto inga whawhai katoa a te iwi Maori ratcu ko nga pakeha i muri mai ote otinga ote Tiriti o Waitangi tae noa mai ki tenei takiwa he nui nga Maori, api l ki nga kai inoi i uru kite taha ote kuini whawhai atu ai ki o matou whauaunga Maori ano. 10. Mehe mea kgore i whakaurua atu nga maori meo koutou kai inoi ki roto ki nga hoia ote kawanatanga penei kua mutu te mana ote karauna o Ingarangi ki Nui Tireni i taua takiwa. kua peia atu nga pakeha kia haere. 11. Ite tau 1865 i whakaturia he kooti i huaina ko te kooti whenua maori, hei kimi i nga tangata pono, tika, kinga whenua onga iwi me nga hapu ara i runga inga tikanga maori. 12. Ko te mahi a taua kooti i kino i i te tanatatanga mai rano, note mea i tukua ete kooti nga whenua o nga iwi me nga hapu ki nga tangata kotahi tekau. Na i runga ite ture i mahia ete kawanatanga hou, i whai mana taua kotahi tekau kite hoko atu i nga whenua ote iwi nui tonu. Ko nga moni utu o aua whenua, puritia ana hei moni ma ratou, i whakapaua noatia atu ranei. 18. I runga i taua tikanga kua riro ko taua tekau tangata hei whakamale ite whenua mete iwi. Kua tu ko ratou nga tino tangata, no ratou ake te whenua, ko te iwi hei pononga. 14. Note kitenga ote kawanatanga hou ara ote Paremata ite he o ta ratou mahi tuku i nga whenua onga iwi kite tekau tangata, a, kaore i kiia hei kai tiaki noa iho aua tangata tekau mo te iwi kotahi. Ka mahia tetahi ture ke ite tau 1867. Ko taua Ture i mea me tuhi ki roto i nga pukapuka ote kooti nga ingoa o nga tangata katoa, no ratou te whenua, mete tekau tangata ano. No reira kua kore e ahei taua tekau tangata kite hoko kite mokete ranei i te whenua ote iwi. 16. Kite whakaaro o a koutou kai inoi, ko taua Ture o te tau 1867 te Ture pai atu onga Ture katoa I mahia e te Paremata mo nga whenua Maori. 16. Ite tau 1873 i mahia e te Paremata te tahi Ture rereke noa atu, I taua takiwa ka timata te nui haere o nga raruraru, me nga mate ote iwi Maori. Ka a matou kawenga e waha ana i nui haere te baumahatanga tae mai ki tenei ra.

17. Kua nui haere i naianei te pouritanga mete kino ote mahi ate kootixc whenua Maori, he mea whakakino tangata i a,e hara i te mea whakapai tangata. 18. I runga i nga Ture i whakaturia i te tau 1873 i muri mai hoki he nui nga tangata Maori i kiia no rntou ake nga whenua ote iwi katoa a, kua hoatu, te mana, kite tangata kotahi rua rua ranei hei take mai ki runga kite whenua ote iwi nui tonu, I nga kereme o nga pakeha hoko whenua riihi whenua ranei. 19. Ko tenet mana ote tangata kotahi hei homai raruraru ki runga kite whenua ote iwi, kaore i kitea i roto i nga iwi Maori i mua. Note mea na te iwi katoa na te hapu ranei te whenua. 20. J. runga i tenei tu mahi ate tangata kotahi kua whaka nohoia nei ki runga kia matou e nga Ture i mahia i te Paremata, kahore i ahei i a matou te whakahaere ia matou whenua te hoko te aha ranei, e penei ana matou mete kahui hipi kahore he hepara e atiati haeretia ana. piko atu, piko mai. 21. Kua whakaitia, kua whakakuaretia hoki matou nga Maori e nga Ture i mahia e te Paremata i te whakahaeretanga hoki a nga kooti whenua Maori kote mana o nga Rangatira me nga Ariki kua whaka ngaromia ko matou kote iwi nui ote motu nei kua pakarukaru, ko nga iwi kainga kua whakamatea. 22. Ko o koutou kai inoi e hiahia ana kia ata whakahaerea nga whenua e toe ana kia matou i runga i te ara tika, mete whakaaro mohio hei oranga mo matou, me a matou tamariki. Te tahi kia ata tahun ki nga mahi ahu whenua, kia whai hoki ki ta te pakeha ki tana mahi i ana rawa. 23. E mohio ana o koutou kai inoi tera ano e taea nga iwi me nga hapu te whakahaere i a ratou tikanga katoa me o matou rawa mehemea e tukua ana matou kia pera. 24. E kore rawa e taea te ata whakaatu i te katoa onga he, me nga mate e pa ana kia matou me o matou iwi i runga ite whakahaeretanga o aua Ture, 'e korero nei matou kua nui nga tau i whakaarahia ai e matou to matou reo kite whakahe ki aua Ture otira he maumau korero noa ia. 25. Kaore matou e mohio ki tenei tikanga ara ko nga tangata whaimatauranga e tukua ana e nga tangata ote motu nei kite Paremata hei kai hanga Ture tika, otira e waiho ana matou e aua tangata kia takahia kia whakamatea i a tau ina hoki e kiia ana he mahi i nga mahi pai mote iwi Maori tanga kawanatanga katoa e hiahia ana, kaore he mahi kino. 26. Hua noa he tika kia waiho to koutou Paremata Rangatira, ki nga he e korero nei matou. Otira kua rongo matou e iti ana te whakaaro kite taha Maori. Ko nga karanga me nga inoi a matou e rite ana kite reo tangata e wawaro ana, ano he hau. Na konei matou ka inoi ki to koutou whare Rangatira kia tukua mai he mana kia matou e taea ai e nei mea ara. 1. He whakahoki mai ki nga iwi Maori te mana whakahaere i o matou whenua me o ratou rawa katoa mete mana whakahaere ito ratou tikanga hei oranga mo te iwi Maori mete Rangimarietanga mete pai mo enei motu- katoa. 2. Me tuku mai te mana kite Runnga e kiia ana hunga whakamana, kotahitanga Maori o Nui Tireni hei kawana hei kawanatanga. 3. Kia rua nga Runanga, kia kotahi te Runanga Ariki. Ko aua Ariki he mea whiriwhiri i nga tino Rangatira toto heke iho, he mea ata karanga ratou mo taua Runanga. 4. Kia kotahi Runanga he tangata Maori, he mea kowhiri ratou e nga iwi mo roto i taua whare Runanga. 5. Ma taua Runanga kotahitanga e tuku he mana ki nga komiti Takiwa o i a Takiwa o i a Takiwa. £o aua komiti he tangata Maori ko ta ratou mahi he rapu i nga take whenua me nga wehewehe nga mea ;atoa e mahia ana e ratou i runga ite pono mete tika. 6. Tenei ka apititia atu e matou ta matou Ture i whakatuturutia e matou i to matou Runanga Huinga fhakamana Maori o Niu Tireni i tu ki Te Waipatu ite 22 onga ra o Mei, 1893. Kei taua Ture nga take atoa e hiahiatia ana e matou. E tuturu ana ta matou e tono atu nei kito koutou Whare Runanga whiriwhiri i runga ite whakaaro ai mete tika mo nga tono a o koutou kai inoi. Aka inoi tonu o koutou kai inoi.