PAREMATA MAORI.

Huia Tangata Kotahi, Issue 13, 24 June 1893, Page 3

PAREMATA MAORI.

Mane, Mei 15th, 1893 10 a.m. Mehemea kite panuitia, kua kore e mohio nga mema kite mea hei mahinga, mo te kupu a Mangakahia, e hara i te ture, enga. i i kiia kia kaua e puta, otira ke te pooti te tikanga, ko ta ;r te kawainatanga kia oti te mea kotahi ka mahi ai i tetahi. R. Aperahama: Ka mahia ruruatia raua k ore e oti. H..K. Taiaroa : Me korero taku pire i naianei kei motini atu ahau kia haere mai te kawanatanga ki te Whakapuaki i tona kupu i naianei mo ana pire. Tamahau: E pai tonu kia tuhaia, engari kaua e korerotia te pire. Timoti Whiua : Mehemea kite unuhia i naianei kua kore he korero. A. Kume : E tautoko ana ahau kia korero tia raua tokorua. Mangakahia: E tautoko ana. (Paahitia ana.) J. Taiaroa : Ma Taiaroa ano tana e korero, ma Heke ano tana. Kite hinga ta Taiaroa kua hinga te kawanatanga mehemea ka kore ma Taiaroa e korero, i te kef te kawanatanga taua pire i naianei. Mangakahia : E tautoko ana ahau. Paahitia ana i te pooti a waha. Timoti Whiua: Ko Heke e hara i te mema, e mea pai kia riro ma tetahi atu mema e korero tona pire. H. Heke : Kaore e marama ki au tenei. J. Taiaroa : He motini kia tu a Heke kite whakamara ma i tona pire. Marumaru: E tautoko ana ahau i ta J. Taiaroa ('Paahitia ana e te pooti a waha) ka hoatu nga kape o te pire a Heke. Mangakahia : I te mea kua tae mai nga kape e inoi atu ana ahau kia homai hetaima hei tirohanga iho i nga kupu o tenei pire, ara mo te 7 p.m. ka tu ai. Pika : Konga mea e pai ana me ki nai Ae. Paahitia ana kia nukuhia mo te 7 p.m. 7 p.m. Pika: Ma te kawanatanga te korero mo enei pire. Timoti Whiua : Kua tukua kinga tangata na raua nga pire nei. Pika : I te mea kaore ano kia oti he mahi ma tatou e mea atu ana ahau kia kaha kia oti ai i raua m li o te Paremata.

Tamahau : I le mea ko tenei te taima mo ta Heke, ka whaka takotoria atu e ahau ton a pire, engari mana ano e korero. Pika : Ka panuitia atu e ahau te pire a Heke, tono i te mana. Hone Heke: E te tumuaki menga mema honore, kua rongo koutou i te panuitanga a te Tumuaki i t-ku pire, kaore ke atu aku kupu. H oi te mea hei korerotanga atu maku Ida koutou, ko te mahi kua whakaritea i roto i te pire nei ara ko te whahahaere i o koutou when ua. Heoi ano te mea e tonoa atu ko te mana whakahaere i o koutou whenua, me era atu mea, e puta ake ana i waenganui ia koutou mete pakeha. Kua kite iho koutou i hga huarahi tono i te mana, konga kupu tautoko kaore i konei, otira kua rongo koutou i aku kupu. Ko te rarangi 2 e mea ana kia riro ano 10a koutou e wehe he wahi hei tunga mo to kouti u mana, kei waiho atu ma rutou e hornai, kua meatia kotahi ki konei, kotahi ki ko. Pika: Kua marama lie ara korero ma koutou i runga i nga korero a Hone Heke. Mangakahia : Kei o tatou ringa katoa nga p : re o tenei Hui, a tena atu ano etahi, a tena atu ano tetahi ara hei mahinga ma tatou i a tatou mahi. Te take i kotahi ai tatou i mua o te tunga o te kawan ttanga, ko te kupu i penei, me pewhe : e kitea ai to tatou mate, a kitea iho ana me tuhituhi ; na konei ka tuhia. Kia kaha tatou, kia puta ai to tatou ora, kaoi'e he ara ke atu e puta ai la tatou mahi, mehemea ka kotahi ta tatou mahi ka pai. He mea tenei kua takoto i mua kia mahia, kaore e ahei kia peka ke atu ta tatou mahi i te mea i haina ai tatou, ara kia haere i runga i ta Taiaroa, Engari ta Heke, kaore hoki e pai kia hoatu ketia te mana ki etahi tangata, penei me ta Taiaroa. Ko ta Wipere e mahi i naianei i te mea e tono atu kia katia nga hoko whenua, ko ta Heke kei runga ake i ta Taiaroa, i te mea ko ta Heke he tono mana Motuhake a ko ta Taiaroa he tono mana Huihui. R. Aperahama : E kaha katoa nga korero o roto i te pire a Heke me ta Taiaroa a e mea atu ana ahau ko ta Taiaroa e mahi, ko Taiaroa he tino tangata ia, e mohi > hcki kite mahi i - tona pire ko Heke kaore e mohio, he

penei ano ia i a tatou kua takoto noa atu ta Taiaroa i roto i enei wiki kua pahure ake nei. Tamahau : He patai taku kia koe e Taiaroa, mehemea ka patua tetahi kupu kotahi o te Pire ka pewhea koe ? Taiaroa: Mehemea ka patua mai t.'tahi kupu kotahi o taku pire, kaore e pai te waiho atu ano i te mea e hara i te iwi, a kaore hoki te iwi e mohio, ka homai ano e ahau ma te Hui e tirotiro te kupu i patua i hoatu ranei. Tamahau: Ka pera atu ano ahau kia Heke. Heke: Ka unuhia mai ano konga kupu anake i mahia atu i konei e pai ahau kia paahitia. Tamahau : Tooku whakaaro, •mehemea kite whakarereketia tetahi kupu o roto o enei pire,* me mau mai ano, kite iwi kaua rawa e paahitia mehemea ka rereke atu i ta tatou i mahi ai, mehemea ranei kite whakatikatia me unu mai ki waho. Kaua- hei haere tetahi tangata Rangatira ki reira hoatu menenni. a ai. Me riro ma tatou katoa e whiriuiriri nga kupu e hiahia ana tera taha kia ura. H. K. Taiaroa : I haere mai ahau kite mahi ite mea pai, kaore tahi he mana Motuhake 1 roto i ta Heke e korerotia nei e koutou, engari ano tak*i, E ahua rite tonu ail a ano aua pire e rua konga kupu o ta Heke kei muri tonu, a tera e ahua tupato nga pakeha, tera ratou e penei, *• He ara kohuru aha ranei kei muri." Mo te kupu "Tu rite kite pakeha," he mea whakapoto noa iho tenei, ko te tikanga o tenei, kia penei tatou te kaha mete pakeha, e kaha nei kite mahi ture mo ratou a kite whakahaere hoki i o ratou ritenga. Mehemea ka homai ko te ingoa anake o taku pire, kua riro mai te mana i a tatou, a kua taea e tatou te mahi ture mo tatou ano, Era ahau e tino kaha kite hapai ite mea e oti i tenei hui, kia puta mai he pai kia tatou. He mea pai kia riro ma te kawanatanga e mau nga pire nei ina paahitia, hei hoa moku. Kei te puare tonu enei pire kite whakauru kupu tika, kaua tatou hei korero noa iho, engari tonu te mahi i tetahi ora mo a tatou tamariki. Monga kupu e kiia nei he kaporeihana taku pire, kaore rawa he kaporeihana i roto. Ko ahau te tangata e patu haere tonu ana i nga Heiti, menga Rori pooti. Kaore rawa ahau e pai kia uru tatou ki raro i te mana kaporeihana. H. Ropiha: I runga i nga korero, e titiro ana ahau kei te takoto tetahi, enei pire e rua, a na reira ahau ka mea, me kawe tahi enei pire e rua.

Mehemea kei te motuhake raua e rua, me mau atu ko ta Taiaroa i naianei, kia uru ra nga mema o te kotahitanga ka hoatu ai i ta Heke. N. Patuawa: E tautoko ana ahau i te pire a Taiaroa, i te mea konga kupu o ta Heke kei roto katoa i ta Taiaroa. E pai katoa aua pire, heoi te mea nui ko te mana i roto i ta Taiaroa. A. Kipa : Ko ta te whare i kite ai, ko tera taku. W. Kupa : Ko ta Taiaroa e tuku i naianei. H. Niania: Ko ta Taiaioa e tuku atu i naianei. W. Kawatupu : Ko taku ko ta Heke e tuku atu i tenei taima. N. Haari: Kotahi o enei pire e mea ana kia motuhake, a ka tautoko ahau i te mea e tpno ana i te mana Motuhake. E penei ake ana ahau, me hoatu ko ta Heke, me waiho mai ta Taiaroa. A. Kume : Rite katoa enei pire e rua, he ora katoa e puta mai kia tatou, ara ki te kotahitanga. Mote te kupu " Huihui," mo te Maori anake, kaore mo te pakeha. Mo te kupu e ki nei:—" Kia pera tatou mete pakeha e kaha nei kite mahi ture mo ratou." Kaore tenei i te mea kia hui tahi tatou mete pakeka, engari he whakaatu kia pera to tatou kaha. Ko enei pire e rua kei te rite tonu, heoi anake te mea e rereke ana, ko ta Taiaroa kua oti nga waewaenga ringa. Kota Hek'3 kaore ano. I rapu katoa ahau i nga kupu o tenei pire, kaore tahi he kupuhe i kitea e au. Mo te kupu o taua pire monga komiti, e tika tonu ana, kei a koutou ano te whakaaro kite tono atu, kite pewhea ranei. Karena Kiwa: E tautoko ana ahau i ta Heke, ko te take e tono atu ana i te mana Motuhake, a ko ta. Taiaroa ko te Mana Huihui. Kiriwehi: E toru nga pire kei to t a toil aroaro, ko ta Taiaroa e rite ana ki Kerei, heoi ano te mea i rereke ai ko te'kore o te kupu kaporeihana. Ko ta Heke i rereke rawa atu, na reira ka tautoko ahaui ta Heke. I patai ano a Heke kia tatou mehemea ko tewhea mana e hiahiatia ana e tatou kiia atu ana e tatou ko te mana motuhake. Pika : Kia tupato te korere mo Taiaroa. Koia he mema kua haina kite kirihipi, a e kore ia e mahi i tetahi mahi hei patu- i a tatou engari te ora mo tatou me te iwi. H. Huriwai: E mea ana ahau kia haere tahi aua pire e rua kite Paremata. H. Paea : I haere te haina i runga i te mea kia tonoa he mana motuhake, na reiraahauka tautoko i ta Heke, otira me ata tirotiro, kia kitea te mea pai. I mahia *■ Taiaroa tona pire kia kaha ai ia kite mahi i tana pire, mehemea ra ia he tangata kaha kite mahi. Me kaha rawa tatou kite mahi i ta tatou mahi, Tena ano tona wa e riro mai ai nga whenua reti hei papatupu. Mangakahia : Mete mea nei kei te noho komiti te whare. Tamahau : E motini atu ana ahau kia tukua kite komiti, me nuku te whare mo apopo. Pika: Kia mutu te korero ka nuku ai. H. Paeara : Ko etahi o nga ahua whenua kaore i roto, ara nga whenua raruraru. H. Tomoana : Konga whenua katoa e

tonoa nei kia riro mai te inana i te Maori. Toroaiwhiti : Tooku hiahia kia kotahi nga pire nei. B. Huru : Heoi te pire e hiahia ana ahau ko ta Heke anake. Pika: Ka nukuhia te whare mo apopo.

Tubei, 16th, 1893. 10 A.M. Pika: Ka waiho atu tenei takiwa hei korerotanga mo nga toenga korero mo nga pire nei, kia oti tonu tenei korero i tenei ra, kia whai taima Tii hei poropo roaki kia koutou. Tiamana: E tino hiahia ana • ahau kia oti tenei korero, ko te ara poto, ko ta Taiaroa e tuku, mehemea ka tukua atu ta Taiaroa, a ka paahitia kua paahitia ano ta Heke, mehemea kite turakina, ka turakina ano ta Heke, Na konei ahau ka inea ko ta Heke e haere tuatahi. Tunuiarangi: Ka korero ake ahau mo a tatou mahi e mahi nei i te mea kua homai l.e taima poto e te Tuniuaki. Tenei a tatou tacnga e takoto nei, ka tu ake ahau, ko taku pu he tupara. He nui tnku mihi kia tatou e manaaki nei i a tatou taonga, aha koa i tu etahi ki tetahi tnha. Aha koa haere ki whea, he manaaki tena, e rapu ana i te ora mo tatou, ko te take i korero tahi ai tatou, he haere tahi no nga tangata tokorua he tuakana he tnina,aha koa ki whea kei te haere tahi tonu. • E nga Rangatira honore, nui atu taku whaka miharo monga mahi e mahia nei. Kotahi o enei tangata he mema kotahi e hara Ivanui taku whakamihi kia raua. I tae a Taiaroa kite whare o Runga, a hoki mai nei, ko Heke kua ako i nga mahi nu nui. Katahi ano ta tatou tamaiti i hoki mai kia tatou. Monga mema nei, karre nku aha, knore « tika kia riri o tatou iwi kia tatou 3 knha nei kite mahi i tenei mahi. Kei te m.ihi tatou i runga i te paij mo enei pire, ka peka ke taku korero. Na tatou i whakahau enei tangata kia mahi. Ina a ratou mahie takoto nei,kei te mihi tatou ki a raua mahi. Mehemea kite whakaae nga kai mahi o nga pire nei ka whakaae kite whakakotahi i a raua pire kia kotahi, kanui te pai. Ko etahi o tatou kei te mea ka rite rawa tatou kite pakeha, ko etahi kei te mea kaore, ko tenei te mea e raruraru nei tatou, Mehemea kite pai a Taiaroa me whakatitaha atu tenei i runga i te iwi Maori, ara tenei kupu na " Kia tu rite tatou'Jki te pakeha," te hoko, teriihi.me era atu!mahi penei kua kore e ki mai etahi no. Taku tino kupu kia waiho ta Heke hei upoko mo ta Taiaroa. Ko te rarangi 9 me huri tonu mai ki runga ia tatou. Mangakahia : I mua atu o te niotini, e mea atu ana ahau kaore ano kia tirotiro tatou i te tika i te he, na reira ka motini atu ahau kia hoatu te pire a Heke kia Taiaroa, i te mea kei te rite tonu raua e ai kite korero. Pirimia : Kua takoto ta Taiaroa, ko enei pire e rua kei te taupatupatu ano i a raua. Mehemea ka tukua tahitia raua, ka tu he pakanga, a ka kore tatou e whiwhi i te pai. Ko te take o taku kupu penei, kei te ki a Taiaroa, i runga i tona whakamarama, kia homai tetahi mana motuhake, kia tu rite tatou kite pakeha e kaha nei kite whakatu tikanga mo ratou ano, Mehemea nei enei kupu e rua kei te whakahe ia raua ano. Mo ta Hone Heke, kei te tono kia homai te mana motuhake. I te mea kei

te penei ano ta Taiaroa na reira ahau ka mea, kei te patupatu ano raua i a raua ano. Ka whakaae ahau ki ta Taiaroa, mehemea ka patua enei kupu, "kia tu rite tatou kite pakeha." Taku whakapai kia terete haere o te pire a Taiaroa, na te mea tera e hanga tetahi ture, mehemea tatou kite noho ,puku i tenei tau. Kua rongo katoa nga iwi pakeha. Maori i a tatou kupu. Kuapaahitia e nga whare e rua kia araitia nga kooti whenua maori. Me waiho mai ta Heke mo tetahi wa tika. llite tonu nga korero a Timi ki te pire a Taiaroa, a tena a hoki Timi a hapai i ta Taiaroa, I puta te kupu a Timi kaore e pai ta Heke. Kuaki hoki a Taiaroa, e kore ia ekahn kite mau i ta Heke i te mea kaore tahi he ara inona. Ko te mea tino pai ko te ata waiho i ta Heke mo tetahi wa. Paraone: Kaore ano nga matapihi kin kopi mai. Mehemea ki tukua ko ta Taiaroa i mua kua puta ahau ki waho. Pika: Mehemea e he ana nga mahi o to (Kawanatanga) oNuiTirenime kawe ma te kawanatanga o Ingarangi e utu. Pene Taui : Kaore ahau e pouri mehemea ka puta ta Heke ki waho, Pena ano ahau mo ta Taiaroa. M. Te Atahikoia : Ko enei mea ngu tino mahi a ta tatou hui. He pai kia roa tatou e korero ana. E mea atu ana ahau kia unuhia te kupu a te Pika i ki nei kia pakaru te hui apopo. E pai tonu ana te pire a Taiaroa. Heoi te mea na ana i whakarereke ko te nei ''kia tu rite tatou kite pakeha te mana kite hoko. Itiihi, mokete." He mea tono marika ta Heke e nga iwi nei kia mahia, nn reira ka e ia. E ahua mea ana aumo tehoatutanga i nga mate o muri nei, te h ->atu ai i nga Raupatu o mua. Me hoatu ko ta Heke i te tuatahi. He aha hoki te pai ko te mea nui te mana mo muri. Pika : Kaore e taea e ahau te unu i te mea kua purutia e ahau etahi mo reira whakahaere ai. _ Te tikanga o taku kupu i ki ra ahau kia pakaru te hui apopo, he mea naku kia terete mahi. Mangakahia : E tautoko ana ahau i Tunuiarangi e mea nei kia whakakotahitin aua pire kite huia kua kore tatou e korero. Heoi ano ta tatou he whakakatikatika anake. Me tuku aua pire kite ringa o Taiaroa. J. Taiaroa : Ta Taiaroa me ta Heke kotahi tonu ko te 71 anake. Heoi te mea i rereke kotahi i roa atu, kotahi i p'oto mai. Mangakahia : E rite tonu ana enei pire e rua. e tino mea atu ana ahau kia huia raua kia kotahi. R. Wharerau: Konga ture i rite, konga whakahaeretanga i rereke, ara e mea ana ta Tan. roa kia rite atu ano tatou kite pakeha. Kaua e pouri e nga mema, he tuu> tenei i homai mo te iwi Maori. Kia pai te mahi pire ma tatou, kia uru mai ai o tatou hoa a te Whiti me Tawhiao. Me tono atu a Taiaroa kia whaka ae mai kia whakatikaia tona pire. Timoti Whiua : Ko enei pire kei a tatou, ma tatou te tikanga, Mangakahia: Kua puta te kupu a Taiaroa, e mea ana ia, mehemea he kupu e pouritia ana e teiwi, me whakatikatika. E tino whakatuturu ana ahau i tenei kupu kia whakatikaia tenei pire. Tiamana: E mea ana ahau kia

p»nuitia tu.irua ia atu tej.ei pire, kia tukua atu kite whare. Pika: Konga mea e pai ana kia paahitia te korerotanga tuarua me ki raai Ae (paahitia ana i te pooti a waha). Ka noho komiti te whare.

2 P.M. KA NOHO A KOMITI TE WHARE I NAIANEI. ;.' Taimana : Ka panuitia atu te pire a Taiaroa. M->ngakahia : Me penei atu, He ture whakamana i te kotahitanga o nga iwi Maori o Nui Tireni. Paohitia ana i te pooti a waha. Tiamana : Konga inea e pai ana kia hoatu enei kupu, " Ke ture hei whakamana i nga maori kite hanga tikanga whakahaere mo o ratou whenua, me a r.itou mea katoa, me ki mai Ae. Paahitia ana e te pooti a waha. Tiamana : Me whakauru atu ano te kupu " Whenua raruraru." Paahitia ana. Pirimia: Me whakamarama te kupu "Tu rite." H. Tomoana : Ko tatou kei raro i nga ture, kua oti te kupu whakamarama i runga. Pirimia: E mea atu ana ahau kia "Tu rite motuhake." H. Tomoana : Me noho tonu. te kupu " hoko" i roto, engari kia tae ra ki Poneke te komiti ka mahi ai tetahi ture hei arai i nga iwi e tohe ana kite hoko. Pirimia: Ka penei taku i ta H. Tomoana nei. Mh^langakahia: E pai ana te whaka1 te hoko kite pakeha, kia mohio mai ai, kei te puare ano te mokete mete Reti. ' A. Kume: E pai ana te hoko kite maori anake. Karena Kiwa : Kaore ahau e pai ki te kupu hoko, riihi, Mokete. ma tenei ka kore ai e uru mai nga iwi o vvaho. H. Tomoana: Kia mana mai ta tatou tikanga, ka mahi ai tatou i tetahi tikanga hei kati i nga hoko. Pirimia : Ko te kupu hoko nei etakoto noa iho ana, kite katia i naianei, kua puta etahl o tatou ki waho, me o waho kua kore e uru mai. A. Kume : E tautoko ana ahau. Mangikahia : He raei ke te Hoko. Reti, Mokete, ka taea e tenei whare te mahi tikanga hei kati i aua ture. Otira ki taku mahara me kaua rawa tatou e korero mo te hoko, i te mea na konei tatou i huihui ai, a i rongo ai hoki i te mamae. Ko te me i pai o te pupuru i o tatou paku whenua, kaore ahau e pai kia paahitia tenei mea. M. Te Atahikoia : Na to tatou kitenga kua mate tatou i hui mai ai tatou ki konei, kia purutia o tatou paku whenua, ko etahi o tatoa mate, kongt, hoko lie, me era atu mea i mania hetia i nga ra kua pahure ake nei, a meheaiea ka whakaaetia tenei kupu '* Hoko" kua he ta tatou mahi. Me hoko kia tatou ano ka pai ahau kia paahitia tenei korero. d. Ropiha : E pai tonu te kupu hoko, heoi te mea he ko te hoko tahae. H. Tomoana: Me waiho ake tenei korero mo tetahi wa. Me neice iho ki raro iho. Tiama...a : Konga mea e pai ana me ki mai, Ae. Paahitia ana. I whakahaerea nga rarangi katoa o te pire, a paah tia ana, ko te ingoa o te icawana i roto i te 8 mete 9 i patua. I paahitia e te whare i runga i te pooti kia

noho ko te Pirimia Maori hei haina i nga mea e paahitia ana. Koia enei konga ingoa o nga mema i pooti mo te whakaae mo te whakakore ranei i te kawana hei haina i nga mea. e paahitia ana. I TE AE. 1. J. Taiaroa 8. Pohuka 2. H. Tomoana 9. Maniapoto 3. Kaitaia 10. W. Kaharunga 4. H. K. Taiaroa 11. N. Patuawa 5. M. Paewai 12. Timoti Whiua 6. E. Te Wan 13. Taare Tikao 7. Eruini I TE NO. 1. Huru 20. H. Te Aweawe 2. Porokoru 21. H. Te Wake 3. W. Ngawhau 22. A. Kume 4. Paraone 23. Rangiheuea 5. Rameka 24. Mange Hare 6. Mangakahia 25. Wiremu 7. K. Kiwa 26. Kupa 8. Tunuiarangi 27. Wiki Te Whai 9. N. Haari 2S. Wiki Perihi 10. H. Amorangi 29. Karena 11. Pene Taui 30. Toroaihiti 12. Marumaru . 31. Uruamo 13. Kawatupu 32. Reweti 14. Paerata 33. Perana 15. Mahupuku 34 Reha 16.' Kupa 35. Hoani 17. Kiriwehi 36. Mohi Te Ata 18. R. Wharerau 37. Paeara 19. H. Puketapu Tiamana : Ko wai hei haina i nga mea e paahitia ana ? Kupa: E mea atu ana ahau ko te Pirimia o to tacou Hui. H. Te Aweawe : E tautoko ana ahau. Paahitia ana. I whakauru ahe rarangi 10, ko taua rarangi i penei, ko te takiwa e mana ai tenei ture, me mutu te mana o te kooti whenua maori. Paahitia ana. A tukua atu ana kite Whare Ariki.

Wenkbi, Mei 17th, 1893. 10 A.M. Pika : Ko te main fna tatou i naianei ko te tirotiro i te whakaupoko o te kirihipi. Kiriwehi : Me homai ano taku kirihipi a te takiwa e hoki ai ahau. Pika : Ma te kawanatanga te korero kia tatou i naianei. Timoti Whiua : Kaore ano kia oti te ta o e whaka-upoko. Wiki Te Whai: Me homai he kirihipi ki au, ina hoki ahau. H. Te Wake : Kia oti te whaka-upoko, ka kitea e tatou e tika ana, katahi ano ahau ka mau i te men maku. \V. Kaitaia : E tono atu ana ahau kia homai te k'rihipi ki au mehemea ka takoto pai ta tatou whakariterite, maku tonu e hari haere. I puta ano aku kupu, mehemea ka puta ke te mahi, e kore ahau e mau i tenei kirihipi. Kaore ahau e pai kia puta te moni a etahi atu, hei ora moku ina haere ahau kite haina haere. Timoti Whiua : E pai ana te korero a Kaitaia. Kaore he kupu i tangohia, engari i hoatu etahi. K. Taumataiti : Kaore aku mataku mai i te mei kua puta te kupu kia riro mai te " Mana Motuhake." Pika : Kaore aku kupu i te mea kua puta te kupu a te kawanatanga. Tenei ka panuitia atu te reta mai a Hoterei, he whakaatu mai i te kaha o te haere o te ruri o Waiomio. Me tuku atu he kupu ma tatou ki taua tangata.

Timoti Whuia : E pai ana me haere te kawanatanga ki reira, a me tuhi reta atu ranei kia ratou. Pika : Konga mea e whakaae ana kia puta he kupu ma tenei kawanatanga kinga tangata e whakaruraru ana i te ruri o Waiomio, me ki mai Ae. (Paahitia ana). Ko te pire a A. Paea kia whakakorea te kaiwaipiro, ara te tu o nga Hotera i runga i nga Whenua Maori. (I mahia tenei pire a kaore i oti, kiia ana kia hangaia mai ano taua pire i runga i tetahi ahua.) Ka nukuhia te whare mo te 2 p.m. 2 P.M. Pika : Ko te pire a Wipere i naianei, e mea atu ana ahau me paahi katoa e koutou tenei pire. A, Kume: Ka kati katoa nga moni mehemea ka paahitia tenei pire, ara nga moni e kiia nea kia puta ano kite kawanatanga. Pika : Ko te rua tenei o nga korerotanga, ka paahitia, ka tukua atu tenei korero kite komiti i naianei. NOHO A KOMITI. Tiamana (Taare Tikao,): Mehemea koutou e pai ana kia homai he rarangi tekau e pai ana. (Paahitia ana.) H. Ropiha: Mo te kupu e ki i te upoko o te pire nei, " kei te noho tarewa noa iho" kaore e pai, kaore ahau ite mohu kei te noho tarewa noa iho. Kua kohi matou. E kore e marama i au kia hoatu ketia nga moni i kohia ki etahi atu mahi ke. Ma tenei mea katahi ka tino wehi nga iwi. Engari ano te penei na "ka whakatuturutia i te: ei tunga o to Hui," katahi ka pai ki ahau. Mangakahia: E tautoko ana ahau i tanei korero a H. Ropiha. R. Wharerau: Ko ta te Tai hauauru me ta Ngapuhi tera e puta mai he|ora ki te kawanatanga, ko tenei e kore rawa e puta mai, na reira ahauka mea me riu'ku atu tenei pire mo tera tau. Paerata : E tautoko ana i te R. Wharerau. Marumaru: Mehemea ka haere tonu tenei pire, kanui te kaha kite kohi, ki te waihotia mo tera tau kanui te ngoikore o te kohi. X. Haari : He hoa pai tenei pire mo te kirihipi, koia te iei te ora mo te kawanatanga, kei pouri mai te kawanatanga. H. Huriwai : Me unu atu to te Taihauauru me to Ngapuhi i te mea e pai ke ake ana tenei pire i era. A. Kipa: Me puare ano tetahi rarangi hei kuhunga atu ma te kawanatanga i tetahi kupu. H. Paeara : E tautoko ana ahau i ta Kipa. Reweti : E tautoko ana ahau, me hoatu he menemana. "Me whai mana tonu te kohi tuatahi." " Me uru ano te kawanatanga ki roto." "Me unu te ingoa o Wipere," ko te take ko etahi tangata e pai ko etahi e kore. N. Patuawa : Kei te pai te pire, kaua te ingoa o te kawanatanaa hei eke ki runga, engari me waiho mo tera hui ka mahara ai te kawanatanga. H. Te Wake : E tino pai ana tenei pire ki ahau, i te mea ko tenei te whakaaro a tooku iwi. Tiamana: Kia mohio mai koutou, konga pire e paahitia ana na te kawanatanga Katoa, konga mea e pai ana kia paahitia tenei pire me ki mai Ae. Paahitia ana te korerotanga 1.2.3.4. Konga mea e pai ana ko te ingoa mo taua pire ko te " kotahitanga o te iwi

Maori," me ki mai Ae. (Paahitia ana.; Konga monikatoa kuariro maiimua o tepaahitangao tenei pireme mana katoa i raro i tenei ture, (nga moni i riro mai nga Rihiita.) Konga mea e pai ana me ki mai Ae. Paahitia ana. .Nukuhia ana te whare mo te 7 p.m. t y* ; 7 p.m. P&a : I te mea kaore te tiamana i i konei, a kaore hoki i whakamarama iho i nga mahi, no reira ahau ka mea kia* nukuhia te whare mo apopo, 10 a.m.

Taite, Mei 18th, 1893. 10 A.M. Pika: Mehemea he mot in i me tuku mai. Mangakahia : E motini atu ana ahau kia whakaaturia mai ki whea Paremata tu ai a tenei tau e tu mai nei. A. Kume : E mea atu ana ahau kia noho tonu te hui i te Waipatu nei. Reweti : Me unu tenei korero mo te 2 p.m; Toroaiwhiti;: E tautoko ana ahau. , ."'. Pika : Konga mea. e pai ana me ki mai Ae. Paahitia ana. Ka panuitia atu te motini a Meri Mangakahia, he tono kia whai mana nga wahine kite pooti. R. Aperahama : Me haere mai a Meri Mangakahia kite whakamarama i tenei motini. H. K. Taiaroa: E tautoko ana ahau i tenei motini, i te mea kanuinga wahine whiwhi whenua a ka mahi noa atu ko tatou kite mahi ture atu mo o ratou whenua I oti hoki i tera tau kia kohi nga wahine i te £1 0s Od, na reira me whai mana nga wahine kite pooti. Pika: Ka tonoa atu a Meri Mangakahia. Mo te 2 p.m. ka noho te whare.

2 P.M. Pika : Ko te kai raotini i naianei. Meri Mangakahia : E whakamoeiniti atu ana ahau kinga honore mema e noho nei, kia ora koutou katoa, ko te take i motini atu ai ahan, kite Tumuaki Honore, me nga mema honore, mania he ture e tenei whare kia whakamana nga wahine kite pooti mema mo ratou kite Paremata Maori. Ka whakamarama ahau i te take i tino tino ai ahau kia whakamana nga wahine m.iori kite pooti, a kia tu hoki he mema wahine ki roto i te Paremata Maori.

1. He nui nga wahine o Nui Tireni kua mate a ratou taane, a he whenua karati,. papatupu o ratou. 2. He nui nga wahine p Nui Tireni kua mate o ratou matua, kaore o ratou tungane, he,karati, he papatupu o' ratou. ; . ... ' '- , < ■ , 3. He ; nui'.nga wahine; mqhjlo o Nui ' Tireni : kei r : te. mbe lane,', Jcaore 'ngg, V : tane e. mohib fote whakaKaere'i-o', *•"■ r'aua whenua. ' ? * ? : ' ; '^' , 4. He nui nga wahine fcua korohekefta o ratou matua, he wahine mbmo, he karati, he papatupu o ratou. 5. He nui nga tane Rangatira o4» motu nei kua inoi kite kuini, mo nga mate e pa ara kia tatou, a kaore tonu tatou ipa kite ora i runga ita ratou inoitanga. Na reira ka inoi ahau ki tenei whare kia tu he mema wahine. Ma tenei pea e tika ai, a tera ka tika kite tuku inoi nga mema wahine kite kuini, mo nga mate kua pa nei kia tatou me o tatou whenua, a tera pea e whakaae mai ate kuini kite inoi a ona 4 hoa Wahine Maori i te mea he* wahine ano hoki a te kuini. Akenehi Tomoana : Kia ora nga mema Hanor'e e'kimi.nei i te r ora mo tatou. . Etu ake ana ahau k : - t tautoko i tenei motini, -engari e mea ake ana ahau kia riro rawa mai te Honore i .:ga tane katahi ano ka pai te korero i tenei motini. Marara :Kc ahau tetahi e tautoko ana i tenei korero. Pika : He mea whakamiharo tenei mea i te mea kaore ano ka tu noa he mema wahine kite Paremata. Waiho ma te Whare e korero ta koutou korero. Ko te koiero mo te wahi hei tungamo te Paremata a tera tau inaianei. Reweti: E mea atu ana ahau ki Turanga. H. Paea : E tautokj ana ahau i naianei. Hinaki: Me riro i au, kia tae mai ra ano te kupu a Tawhiao ka hoatu ai ki a ia. Wi Pere : Me mahara mai te Pika ki taku tono, i.te mea i tipu mai o taua tupuna i reira. H. Te Wake : Kia rongo katoa nga iwi nei ka pai te whaka oti. N. Patuawa : Kaore ma Ngapuhi i roto i tenei korero. kei a koutou te taonga. Pika : Kia hui nga whare e rua apopo, ka korero ai tenei korero. I tohe ano a Hone Paerata raua ko Mangakahia kia haere tonu te korero, otira kaore i whakaaetia. Pika: Ka panuitia atu te pitihana o Wanganui, he tono kia whakaturia a Meiha Keepa, hei mema mo te Taihauauru, e te kotahitanga, Mo te 7 p.m., ka

korero ai ano i tenei korero ka nuku te whare. 7 P.M. Pika : Ma te kawanatanga te korero i naianei. . Pirimia : Konga mea kua tae rajai ,;ki to tatou aroaro ko te pitihana o Wangauni, ko te ah a a mo a te kotah'itanga hei mahinga, Me hqmai he mahi ma te whare mo tenei iaima. •''■.. H. Ropiha : Hemotini na- nga Tuari kia raufu te apopo i te 2 p.m.; tetahi o nga whare *i te po hei ngahautanga mo ratou. Timoti Whiua : E tautoko ana ahau i tenei korero. E.hara i te mea ka mutu te Paremata apopo kia oti ra ano nga mahi ka pai te mutu. Pirimia: E m«tini atii ana ahau kia mutu te korero apopo 2 p.m., me tu ano a t Hatarei 10. " a.m„ tae atu kite Paraire 26 ka pakaru ai te Paremata. , Pika : Konga mea e pai ana kia mutu te whare a te 2 p.m. apopo me ki mai Ae (Paahitia ana). Konga mea i pai ana kia tu tonu te hui tae noa 'u te 26 onga ra me ki mai Ae fAe katoa). Konga mea e pai ana kia tu te hui kL Turanga me ki mai Ae (PaahfWP ana). Ka tukua atu tenei korero ki tera whare. Ko te Hiiri mo te kotahitanga hei mahinga i naianei. H. Paea: Ma te kawanatanga e mahi tena. E. Te Wano : E tautoko ana ahau i ta Paea. Paahitia ana.

7 P.M. MO TE KOMITI WHIRIWHIRI I TE WHAKA-UPOKO O TE KIRIHIPI. Mangakahia : I rite i taaa komiti kia riro ma maua ko te Pirimia e whiriwhiri taua whakaupcko, a i rung ita maua taukumekume ka* whakataua e maua me wehe ta maua main, ko taku e takoto ke ana i waho i tana. E tono atu ana kia korero tahitia a maua whakariterite. Pika : Konga mea e pai ana me ki mai Ae. Paahitia ana, ka nukuhia te whare mo apopo 10 a.m.

Hatabei, Mei 20th, 1893. 10 A.M. Pika : Ko te korero ano mo te kirihipi i naianoi. Mangakakia : Me whakatuturu rawa mai te main o te whare i te Mane 22. Kaua rawa hei nuku atu.

Pika : Kua tino mohio ahau te korero a te Wenerei, kei te kino nga upoko o ngameraa ite aranga kite ngahau ite po nei. Me nuku te whare mo te 7 p.m., konga mea e pai ana me ki inai Ae. Paahitia ana. fKonga mahi o tenei ra he omaoma na te kotahitanga.) 7 P.M. Tiamana: Ka panuitia atu te whiriwhiringa a te Pirimia i te'ne.i • whakaupoko. .' Marumaru : Kanui teiiiafama ki au. ..'•.;- . Pika : Konga mea e pai ana kia paahitia - . ..te,; korerStanga tuatahi me ki niai ire. Paahitia" ana. A paahitia ana kiakorerotia ano ta Mangakahia whakatikatika. H. Ropiha : E mea atu ana . ahau kia whakahokia at . ano enei mea e rua kite komiti i whiriwhiria het tirotiro i taua whaka-upoko. . W. Te Pirihi : E tnutoko ana ■ahau i ta H. Ropiha. H. Paea : Kui tae mai tenei kia tatou, a ma tatou e mahi i naianei. . H. Niania : E hara i te mea na te kirihipi nei i :ore ai a ti Waiaroa e haina, engari he mahara ano, kaati i te mea kua tae mai nei kia tatou i naianei, rue mahi e tatou i naianei. *flfer Kume: Kaore e taea e ahau te mahi i tetahi mahi pai atu i tenei. Me pine tahi raua, i te mea he kupu whakamarama anake mo te kirihipi. R. Rangiheuea : E penei ana taku me ta A. Kume. Tunuiarangi: Kua marama i nga pukapuka e rua nej. kaore e whaimana te kawanatanga kite mahi i tetahi mahi kaore nei i paahitia e te Psiremata. Mehemea ka haere atu tetahi tangata ki waho o tenei kotahitanga, kua huri ke r.oa atu tona mahara. a e hara i te mea na te kirihipi nei ia i puta atu ai, kaore, engari na tona ake hiahia ano kia puta atu ia. Mo te kupu i roto i nga pukapuka nei "E whai mana ana te kawanatanga kinga mea katoa." E mea atu ana ahau, me ata waiho marika. Ana ano tona wa e taea ai enei Mana, otira ma te whare nei ano e tirotiro. Pika: Konga mea. e pai ana kia paahitia te korerotanga tuarua me ki mai ae. Paahitia ana. Ka nukuhia te whare mo apopo.

M/.NE, 22nd Mei, 1893. 10 A.M. Pika: Me tuku mai nga motini i naianei. H. Ropiha : E motini atu ana ahau kia pootitia ko ahau hei mema mo tatou kite Paremata, konga mea kua korerorerotia ko:— Tunuiarangi H. Tomoana Wi Pere Mangakahia leni

E tino inoi atu ana hoki ahau kia riro ko ahau tonu hei mema, kaore ahau e pai kia tu a Wi Pere i te mea he nui o na mahi ki nga iwi nei, a he haurangi ano tetahi mahi ana. E kore rawa ia e hapai i a tatou mahi. Mo Tomoana, me noho ia, kanui mona, ko te kotahitanga. Mo Tunuiarangi, me unu mai e te kai motini tona motini, kia puare te ara moku. Mehemea kite tu ko ahau "ka tino kaha. ahau kite'- mahi i a tatou mahi, a ko te.moni.e riro mai i au, ka hoatu e ahau mate, kptahkanga. .•R-'Aperahama': I h,'omai tetahi mea nui-erte 500 tangata fy Wairafapa kia Tunuiarangi. Ka::re ia.tahuri i awhina, kaati ka'ipera ano ia i na tukua ko ia hei mema. Mo Wi Pere, Aha koa ia haurangi ka pooti au ki a ia i te mea na ana tetahi pire nui o tenei hui. Ka pooti ano ahau kia Hori i te mea i tae ia ki Ingarangi. A. Kume: Kua whakahautia mai ahau e Eikini kia whakahaere au i tona pooti, na konei ka tautoko ahau i a H. Tomoana ko tenei tangata kaore i roto i te kirihipi. Ko te take i tautoko ai ahau na te mea kaore tahi oi a ingoa kino i roto i nga pukapuka Puru nei. Nui tona kaha ki te mahi mo te taha Maori, kaore ia i pai kia Takatia nga Maori. Mangakahia: Kei te whakaae ahau Kia pootitia ahau hei mema mo tatou. Ko ahau kai te mohio katoa kinga ara mo ta tatou mahi. E puta ana ki au i runga i aku mahi e £SOO i te tau. I runga i'taku irlahara ki tenei mahi, mahue katoa i aU. Ka penei ano taku kaha mehemea ka pootitia ko ahau. Pika : Ka mutu mo tenei koiero, kua tae mai te kupu a te koniiti whiriwhiri i te whakaupoko o te kirihipi ki mai kua paahitia taua whaka-upoko. . Konjra mea e pai ana me ki mai Ae. 1, 2, paahitia ana.

MEr 22xd, 1893. 2 P.M. HOKINGA MAI O TK PIKE A TAIAKOA I TE WHAHE ARIKI. Pika : Kua paahitia te pire a Taiaroa i runga ano i tona ahua ake. Konga menemana katoa a tenei whare kua patoa katoatia. Ko ta Heke kua waiho mo tera tau, kua paahitia ta Wi Pere. H. K. Taiaroa : E motini atu ana ahau kia paahitia taku pire i runga i te paahitanga mai a tera whare. Tamahau: E mea ana tatou kaore tahi he mate e pa mai kia tatou i runga i te paahitanga o tenei pire. Konga tangata e whai whenua ana ka pa i te mate i runga i tenei pire. E pai ana kia terete paahi, kia kite tatou i te pewheatanga ranei o nga tangata whai whenua. Konga mea e paahi ana ka tika tonu atu ma te karauna e paahi mai. H. K. Taiaroa : Kaore tahi he pai o te korero a te mema nei i te mea e ki ana ia ka mate o tatou papatu. Kaore tahi he mate e pa mai kia tatou. Kaore e tika tonu atu kite karauna. E ki ana te pire, me haere kite komiti o te kotahitanga i te tuatahi ka tika ai te haere kia hainatia mai e te kawana. R. Kawatupu : E tautoko ana ahau i tenei pire, i te mea e ki ana kia tu rite nga maori kite pakeha, (2) kia riro ano ma te kawana e whakamana nga whakataunga. E kore rawa tatou e whai mana. H. Paerata: Kaore ahau e tautoko i tenei Ripoata a te whare o Runga. Pika : Ka nuku te korero mote 7 p.m.

7 P.M. Pika : Ma Heremia te taima i naianei. H. Te Wake: E whakahe ana ahau ki tenei Ripoata i te mea kaore i homai tetahi menemana, i pangaia noatia atu a tatou mahinga. Kaore rawahe ma.hinga a tera whare. E pouri ana ahau mo to tatou whakaritenga kite pakeha. Ko konei te wahi era e kaha, ko tooku takiwa e kore rawa e kaha. Me marama rawa ta tatou pooti % i. tenei mea. E kore rawa e haina nga iwi nei mehemea ka riro i runga-i tenei meatanga, engari mehemea ko ta- Hfeke Ijanui.te pai. ; ; • Mangakahia : Kua tae ano tenei tatou kei runga i ta tatou tino mahi. I roto i ta tatou menemana i hoatu e tatou ko te Pirimia hei whakamana i a tatou mahi, kote tino tinana o tenei pire e patu ana i te kirihipi. Kaore e kiia tenei pire he pire motuhake i te mea kei roto i tenei pire te ingoa ots Kawana me ete Hoko. Kite whakaaetia tenei pire kia haere, ka mate tatou i te mea ka puare te hoko. Kaore ahau e mohio kite Take i patua ai te whaka-upoko o ta Heke, i te mea e tono ana tera i te mana Motuhake. Kaore tatou e kore te kite i te whakahe mo nga kupu o tenei pire. Pika: Ko te take i kore ai e paingiu kia wai ta Heke, he mea kia takoto topu ai, mo tera tau ka tuku ai. Ko te take i tukua ai ta Taiaroa he mohio e kore e pa he mate ki nga Iwi nei. . Mangakahia: Kaore rawa te Whare f Ariki i te, titiro ki. nga k ( irihipi i a ratou e mahi ana i tenei pire. • ' Kaore tahi he Hoko, he Mokete i roto i te Tiriti o Waitangi. Pika : I tautoko kde i enei kupukatoa, heoi anake te mea kaore koe i tautoko ko te Kawana anake. Mangakahia : Koenei pukapuka katoa naku anake i mahi, kaore i etahi atu tangata. Katahi ano ahau ka torero i tenei kaore. E tino mohio ana ahau ki nga mahi o roto i nga pukapuka nei, kaore rawa ahau e tautoko i tenei pire. Pika : E tino mohio ana a Mangahahia e kcre e homai te Mana i runga i tana e korero nei, ergari te haere i runga i te whakaiti. Tarn ahau : Ko tenei pire rite tonu ki ta te Riih'i, i mahia i Akarana. Kei roto i nga kahiti, kei te pai oku whenua. Heoi ano taku e mahara ana konga Iwi nei, kei te noho kuare ma. Katahi ano te mea nui kei roto i a tatou, ara ko te Hoko. Nga hui i Wai-o-Matatini, Omahu r Waiiarapa, Parikino he arai katoa i te hoko. Mehemea tatou kite paahi i tenei pire, e hoa ma, engari rawa a Hon Kerei e ki ana kia whaka-oratia te rarangi 2 ote Tiriti o Waitangi. Konga tangata e riri ana kaua he Ateha kei te tautoko i tenei pire. Ko ahau kaore. Mehemea i haere nga mema kite kura i mua o te haeretanga mai kua mohio katoa ratou kite titiro ite pire nei. Kei hea he tunga mo te kotahitanga. Ka pau katoa nga whenua i te puaretanga kia hoko ano tatou. Na te araitanga o te Hoko i uru mai ai nga iwi maha ki roto i te" kotahitanga. I runga i tenei e kore ratou e haina ano. Kua puta nga panui o te whaikorero a te Pirimia i Nepia (Sheldon J ka

hokona nga whenua Maori. Na konei ka, mea atu ahau me ata tirotiro ano tatou ki ta tatou Ripoata mo te pire nei i tuku atu ra ki tera whare, me tuku atu ano tatou Ripoata. Mehemea kite koreratou e pai, he mea tika me tuku ki nga Motu nei. Ko taku tino kupu tenei. He nui no taku aroha kinga Iwi nei i kaha ai ahau kite turaki i tenei pire.