PAREMATA MAORI.

Huia Tangata Kotahi, Issue 8, 6 May 1893, Page 2

PAREMATA MAORI.

UNKNOWN Aperira 6th, 1893. Ka tu te Pika, ka Panuitia tetahi pukapuka kite whare, he mea mai kia tukua te pooti o taua mema mo Mitai Titore. Muri iho ka tu ko Taiaroa, I mea ia he motini tenei kaore e maramu, te take he nga kupu, Kaati ka J<Jriir6 atii-ahiu mo taku tnotlhi.; He tbeia atar.rapunaku i roto i a pukajStika. i ' ngti . ;m'6tini-i i nga Fiilhana, i nga pitiharia hoki o rawahi. roto i tetahi pukapuka iVhakaaetia he kawanatangtt 1 Maori, Heoi i roto i te Tiriti o Waitangi i tukua he mann kin Jbaton'* kia. ahGi tatou te hoko i o tatou whenua, ko toku hiahia tena. I ; roto unoi te-TiritLo Mlaitangi e_mea aruijkia pera ano nga Maori mete pakeha i WW tehaerp i mtiai tonoa etePakehilhe fearemata too Nui Tireni. : , No te tiroha nga ote kawanattinga o Ingarangi, ka kitea e tika ana,, otira i tirohia ano tatou. no reira ka puritia e te Kuin? tetahi wahi ara te rarangi 7i ote tm? nui o Nui Tirenei.... Kaore ano ahau kiv mohio ku,a pukaru taua ture. I tau: talma kore rn'wa he kopti. te lav : ' 1860 ka tu te hiii ki Kohimatuma, I -i'V: mutunga o tena ka kiia kia tu tatouhhup* p pononga pakeha. No te tau .1865. ka L " , paahitia kia tu te Kooti Whenua Maori, ' na runga i te whawhai i Taranaki, i tu ai Te. Kooti. Ko taua whawhni na te hoko a te Teira, I, whakaturia rigrt mem a Maori i te tirohanga kua rite te Maori ki te Pakeha. I tu tena ture monga tau e rima ,'5). hei whakamatau. Ka taea ano te. whakakore nga mema ote Paremata meliemea ka hanga he ture. Inga mahi ote Kooti i kite ahau k.anui te mute; te he, e harn i te mea tnua mate na te kooti, engari na te Paremata :i whakanoho kia tekau ®o te karati. No te tau; 1873 ka . mutu tpra ture,- ka niea.tia ano, Ida tuhia ario te i,m ki nga thvhikete. No'tfe tau 187.3 ka motini. aHau kiatu he kaunihera topte iwi-Maori.' Whakaaetia ana e te Makarini. lvo taua pukapuka-, pte ."whakaaetanga a te ; Makarini .kei roto :sqwp i : ,tf Raijjere a, te kawana,tanga e takoto ana i naxanei, kei te paaihi tdnu a taea noaiia tenei ra, konga'putake tenei o taku -motini, E penei ana kia tu he komiti,. whare. me tera whare, ma taua k'ottnti e whaltftatu~m'ai;. hie mahi ~ ranei he.pitihana kaua ranei, kia tirohia ,he.'.yprartgp rAonga' iwi. kua tuhi kite .ftjilripi.:,' I haere a Taiwhanga ki Ahakbd i maratha toria korero, , ; ' ma. " te k&wanatanga e k& ratbu;nga tikanga i haere r ai"a TamHangfa. I, i: -muri ma ka haere ko J te r 'kingi.' Heei kihai | maharatia te pitihana a te kingi. Te whakautu ate Hekeretari E kore e kaha tera runga atu ite Paremata o Nui.

firem. Te kupu a te',. Taute, ma te cownnatanga o Ingarangi e' ut'u ,ngfc ' lopni i pau mongararuraru. ;I murika penei a te Taute," He ,m6mk ] apio ; onga Vtaori kei nga, Whareania, meake ka tu lie Kaunihera monga'Maori. i tena ka tukua te pitinaaa a te Arawa ki, [ngarangi. Ko te. Utti.!rnai,". k6nga ture - unao Nui Tirenijmq taljbu: ( Noreira ka mea ahau,' m# tatou, ano he pakeha. .'.tiitou:' whenua kua oti. te pvru,. tanga e whakaae kia hokbna,'lca Hokona ai. Kite ki mai te pakeha kia hokona mete kawanatanga e }lt Ko. ~to ( nga mem a ora etu nei te' W lconga whenua onga Maori, kabtenga whenua o nga kixa, ,pgkei:apu ;te' kawanatanga., 1 e., wfc^' ; "n'6i konga tengat^,anakp^ Hftfn^ h: e whakaaro ; <e te.. kotahi-tanga* kaore,.o waho. Ma ratou e uru, Konga whare karakiana tanga i mahi r ,,,N0. reira. tq-Binoita. Kaore e taea a ratou .tujre ; te wtakahitiga. P.ena ..nga kamupene n'a 'fa " "kawanatanga i whakatu, ko a ratou ture "kacre e taea te turaki. Ka ; taku kupu mo tatou. ' ',' I tae ake.nga inema o tenei.huTiteri tau kia! mea ake kia rite #ga.Maori ip 9 nga Pakeha te.tu. ana ratou. Ko taku tonu e penei' ana kia. rite tatou ki, te Pakeha Kia riro aiio ma tatou ano e whaka. haere o tatou aVe whenua. Kite kiia mai eia ma e whakahaere, e kore rawaahau-® whakaae. . H. Tomoana-r-E tautoko ana ahau.i r "!'r Mo to korero a Taiaroa e ihau me ata whakararata nga . nuku atu tenei korero mo - 0> i. ' Kia oti te kotahitanga. Ko Ve ano i haina ki te.kirihipi. "—aoana —fi pouri ana ahau rrlo ogonga kaore ano. 1. Haina ,te >4:/ ;. Jf*\Vairarapa nei. Kola ano kei eta hi atu kia korbe'haina! / . Heuheu—Mo te rararigi iuarima, /e ahua tautoko ana ahau.

' 7 P.M. Pika (Tikao>—Ko tepirea Tamahau kakorerotia inaianei. mutu to kprero i.tenei m. v Tr . . - Tamahau—ito te kotihitanga. "Kanui nga kotahitanga i mahiae. te. Maori.-,, Te tuatahi note. 1869, i Wairaxapa Tuarua ko te rongopai. Tuatoruko to/kingitanga o Potatau. I tu. tenei ,i tekupu o te karaipiture Tutoronomi 16, 17, tuawha kp te ; HauhaUj.ko te take he kimi ite ora mo ratou. Te pakarutanga o enei, pa ana te mate. Ko te kingitanga imautdriu* X kiftiti jan©. ; «iia te moana kite tiki i tona mana. Kei te mohio tatou kite kup« ,maii> ~Kei : te mahi ano ia i tana tikanga i naianei. E mohio ana ano Ngapuhi te motu nei kite whakahaere ite kotahitanga. I haina katoa ft konei tae atu ki Wairarapa. I haere ano o . konei tangata kite hui 1 Fote*. Tiriti i ;tu . ,ki Pewhaerangi i te 14 o' nga ra o Aperira 1892. ja.te Tumuaki H. Te kia mains leo te kotahitanga- -kia -oti-4- tfr- t«at>hir ■ - Kaati ~ko taku pire .ko te kotahitanga kia oti i mua, ko te take he met kia ata -oti L ai te mahi nga mahi i mahia i mail : iho. Ki te kore e mahia te kdtfaAntanga, ka taea e nga tangata te peke atu ki waho, tnehemaa catou. kite mahia.

Mo te rarangi 4, kaua he Roia. E mea atu ana ahau e tika ana-kia kaua he roia ite mea tera tona mahi ; 4 mek kia hinga tenei tikanga. Me kaati noa iho ko>' tatou anake, kia hinga iho ana ko tatou, anake. ~ ' Ko'te ture e mate nei ture; Whakiahaere whenua ote tau 1888. - : ! :i ~Na~te roia ano tenamahinga. rarangi 5, e tika atl£3A. mahara tatou kinga mate onga iwi o. waho. kei taea te whEtkapOhehe auaiwi ( 'ka tttni ratou ka' iJutakiwahb. ;t Me puta ano he kupU' arai'tna' tatou monga mahie'kiteeTatu ana e he ana ki to tatou taha, H. Tomoana, He pire uui rawa-tenei,-E niea'atuana ahauy nie nuku'atu-ftio fora ttmga ote Paretiiato; r : H. Tft E ta'filoko' ana ahau i te o - • ••' A. Te Kume, E lii&wtoa 'anW ki au te rarangi tuatahi. ' M«heniea : i' tukua te rarangi'tttarti& tera tatou e taunutia. ' Mo te rarangi tuatoiii.. ' Kaoire ano e pai;

¥aH® 27t0 1898.: '■ V-V ■ ' AVtatiaHoiror Ka hoatu ; .'te pitihana i mshia $ ! tb kawanatanga hei • tuku kite ipakeha. V Kotaua pitihana kiahomai te' mana ote Tiire whakahaere whenua Maori mete ttire nui ote 1852, raratigi 71» kfnga Maori ano te mana.. Pika:' Ka" hoatu kia ' rua riga. ra e whiriWhiri ai koutou i tenei pire, ko ta Tamahauekorero inaiariei. ' K. Aperahama: Me turaki te pire a Tamahau i te meaerua o ona hoa kei te kawanktanga'. Kite kore, ko ona hoa e tmu ; inai ite kawanatanga. Kawatupu: E tautoko katoa ana ahau, ko te-''' rarangi anake mo te turaki kawanatanga kaore ahau e pai. , H. Ko te kotahitanga me kawe atU ' ki ! :Pbneke kia whakaotia, mete kitihipr hoki kia haere tahi rnua. R. Hutu: Taku kupu mo tenei pire kua tureiti. - ■ .. . 2 P.M. Pika: Te kupu tetiei ate kawanatanga, ko te rarangi 2, 6,' 7, me nuku atu mo teratau. ' , - - Tamahau: Ka unuhia kafoatia mai taku pire mei ona'wahi katoa. I tukua kite' whare a paahitia a wahatia ana kia unuhia i runga i'.te tbno a Tamahau. " Pika: Ko ta Ntii Haare i naianei, ara kia unuhia mai ki waho nga mema i te Paremfita ote Koroni i Poneke i runga i te rarangi'7l j menga ateha ano hoki. Tamahau: Me ata titiro tatou kinga aueoteimotunei. H. ; Tomo'a;na: Me unii : katoa o: tatou j Tamahau: E rua ahua : oter 'Ateha. ! He ateha ano b te' kooti. ' Ki : *tie : -tiinuhia ka mate nga kai tbno. 11 " ' "3»i. ,7P.M. •: Pika: Tene^te'^tihatta' aAVi; Mahuri ; trio, te panangk a Hi Sfeiharia ia tatou ko brut taimariki i'runga- i;to ; i-atoir whenua. H. Meihanate ';Nwnateirdati, *'. i ! •." ''. Kaitaia: Kua whalta^xia : .io matou ' ko Meiha Mea, me tenei poraka. "E» ilia ona ionbnga Hinga 1 kafoia';aia. J ;'. I ' fibatu;e/2 taja mo Mahurfki te ' taidgo '' T • Whare, kaatl' 'Kua : ; tae l tenei ki I te ; 'iakiwa'b 1 ;ha6re v atu ai'ia, • kbia l k& t'bhba kik' puia ;: atu ia'. " No kona ka : puta tdfia pitihana. Tamahau : Me kowhiri he komiti

hei tuku kupu whaka ngawar* kia H. Meihana. Pirimia: Kite whakaae a Mahuri ki te: nuku i ona whare ka -pai te kawanatahga ki tte tnku reta kia Meihana,. kakore is pai, ka : wniho- atu- kia' ia ano te tikanga. -Pika: itu&rtiutu mo- tenei: korero: . Mo> te ( riwhi otemema.o WhftnganuL: Kua whaikane- ke; kawsnatangi kia tua! Paraone hei' riwhi- i temea keite/hari hcceta to- tinomema i t© kirihipif me tu. Ik moteneii whare. ; ;J ...; H. Tomoana: Engari mo tera wharekatrka. .h : Ph-imia;; E- penei anakaore tahihe' ittema d Whanganui i roto i teneL whare< • H. Tomoana : Kei te taikoto tonu ngat ruri oto 'tatou whare © kore e tika; kiit takahia. R. Aperahama: E tautoko ana ahau i tri H. Tomoana. ■ • R.Wirihana: Etautokoana ahau i te* riwhi »te meiria Whanganui. .. Pika! xa tukua tenei korero mate komiti ote: : motini a Taiaroa, ewhakahaere. - 28TH, Parxibe, lO Ai*. • Pika: Me tuku he kupu tangi mo te matenga ote Paianihu Taiaroa—E tautoko ana ahau. : •' H. Tomoana'—Me nviku mo te 2 p.m. He motini kia nru mai a Mangakahia. ■ ;; Tamahau—Kei au te pitihana mo taua tangata. - Me mahi tena kia oti ka nuku ai. H. Ropika—E tautoko ana ahau. Pika—Taihoae korero tenei korero* kia watea. Kua tae mai te phtihana he tono kia tu a Hone Heke kia korero i tona whakaaro. Kia tupato ki ona korero i te mea kei te kawanatanga ano ia. Kua taie mai te reta ote whare o Runga kaore o ratou mana kite: whakaoti i te* korero mo te mema o Whanganui. H.Ta Wake—E tino tautoko ana ahau kia nukuhia te whare; He mea tenei e tino maharatiae o tatou hoa pakeha. Timoti Whiua—Me nuku mo te 7 p.m: i te mea kua tata te tina. Paahitia ana. 7 P.M. Ka nohote whare. Nukuhia ana mo te Mane, 1 Mei, 1893,10 a.m. Ko te take kia korero a Hone Heke £ taua po.

Mane, Mei Ist, 1893. Pika: Kb tuhera te whare konga pire e homai i naianei. M. Te Atahikoia: Me oati te mema o Wanganui me Mangakahia, W. Kaitaia E tautoko ana ahau. Paahitia ana e te whare katoa, kia tua .'Paraone hei mema mo Wanganui, a Mangakahia hei riwhi : mo Nepia, a oatitiaana, Pika : Mo tenei tau anake te mana o enei mema, ka panuitia atute pukapuka ate kawanatanga. He tono yte mana ote Ture : whakahaere i nga whenua Maori i l Tarb i te mana ote Tiriti o'Waitangi "ine te. ture nui ote tau 1852. tarangi 71,'me era atu kupu tautoko a "nga Rangatira o Ingarangi; metewhai korero a Kawana Paraore i Kohimarama. Pirimiar ; E' mea atu ana ahau kia. kaha tatbuki temahii tenet tik'&nga kia 'oti a H.' Heke raua ko> Mangakahia kite whakatridrgtba kia tatou, kaati'kartui' te ; marama ok raua. korero. Ko tooku hiahia kaua e tukua h<*

pitihana ki to Paremata i tenei tau i te mea kote tau mutunga tenei. Mevraihoienei tau hei whiriwhiringa. ; ma tatou io tatou mahie puta mai ana ;Ee/ marftuutteiga kia tatou, kia,:whaitauna ad;holldftatou ki ter kimi .meiqa motatou, TuaiatieiikoTimi iKipft kei; te kgiaj tonurto iiogftta tuatahikite kiki 4 .tenei < tono. ' '■OS. Teuoaha c; Me tono , atu koto mana peinel m 0 ta fl.;.'Heks.! Kautt Jtf/tekootiyE p«i ana.alwu kiteku£u* tekawanatangit kk mo tera- f tpiu : 'tigatonoki to whare, otira ko te mea pal rawa ko te tuka toou i nairneii-^i- ; • H.Paea: B tautoko ana ahau i ta H. :. I>tu katoa nga mema kite toutokv i >te> k'upu." mana " me' te tuku tonuiwdaneiki te wbare. ;:<,.ireT .n Timoti 7 Whiua: JCua whakaae htes kawanatanga ki ta koutou tono. , /; f r r»- •' i'-Hu ■(,}. I A M Pika: K6 te Ripoata i tukua atu kite Runanga Arikikuatae mailnaianei, e mea ana au tuku atu kite komiti whiriwhixh-ktia tae rnti hokite Ripoata a te kotniuiwhiriwhiii a ngaßunangae rua mo te motini a Taiaroarhe ki mai kia tere temahi i tans motini. > TaiaroacMe whakamana te; Ripoata a te te komiti, kei te; mohio koutau ♦ tono ana te Ri£oata Id* har.ga he ttwe i naianoitonu.kei te mohio koutou ko te mea'ie bi&hiai'tia ana.e nga.mema ko te kotahitanga kia otL Heoi matatourhe titiro mema Maori mo. tatou pakeha ranei hei hapai i tenei mea, no reira ka mea ahau kia hanga he ' tare mcrtuhake, I tukua tetahi pitihana e nga tangata 12,000, E mohia ana a Ngapuni, kotaua pire he mea kia- hangahe ture motuhake, ■■a kei te ngaro tonu atu, me tuku tonu i naianei, kia titiro ai koutou kei te turaki a Taiaroa, Timi, T. W. Parata ranei, kaati e nea atu ana ahau kite •pika kia terete kawe atu kite roia kia hanga, kia mohio tatou kinga kupu ma tatou ano e titiro te tika te he ranei ka pai katahi ka tuku atu ki Poneke. Pika: Ko nga mea e whakaae ana me aei nro'ana ite ae. H. Mangakahia: ko wai te roia hei mahi? Pirimia: Kaore -ano te kawanatanga i kimi. H. Haare: Kaore e pai ma te Roia kia kitejrano i ta H. Heke i te tuatahi., Pirimia: Kua paahitia te motini a Taiaroa kua tukua kite komiti. E motini atu a,na ahau kia tukua tonutia atu te pitihana, korerotia rakia tapiritia situ ki ta Taiaroa Ida kotahi ai hekorerotanga. ; Timoti Whiua: E ; Tautoko ana ahau. Paahitia i runga i tepooti a waha, kia kotahi te korero tanga. Pirimia : Ko to ota pepa ate kawanatanga hei .mahinga i naianei kote Rarangi I. He whakatu perehi.. He mea nui tenei, e meatia ana kia tuhia ki te reo pakeha mete reo maoxi, I naianpi e £9ooe pau anaki tetangohiamaiinaianei he Perehi kariroite £I6OO, kote moni hua mai £B4B i te tau kite putaia wiki la wiki. Ite etita e £SOO, ka riro mai ia koutou ka iti te utu, ko taku ko te tonu i. te Perehi, kei merepana teta&i Eerehi,ko te tangata nana kua pekerapu, uapatua atu kite waea patai i te utu, Hei te wenerei.ka tae mai te utu. . Me whiriwhiri ano. he tangata tuturu o tend kotahitanga hei rehitatanga, hei komiti whakahaere kia rua . hold tangata e whiriwhiri hei kohi moni utu mo te

pepa kotahi mo tenei motu, kotabi mo tera.