NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori.

Hawke's Bay Times, Issue 1640, 25 December 1874, Page 475

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori.

PARAIBEI.2S TIHBMA, 1874. " Ki a Jcoe tenet, E Kara." %$T E hara te mahi i te mea, me man torn; hoia i Mia ai ko a matou kai mahi, me takiwa ano lie waahi mo ratou e okiohi ai koia matou i mea atu ai, e kore e taia te nupepa nei a te Turei, engari e te Taitei, — Kai Ta.

HE BETA I TUKUA MAI. |§ig* he rcta enei i tu/iua mai Ma taia ki te nupepa nei, Jma i tiiia ai e matou. Epai ana matou Ma tuJtua mai nga korero a te iwi Ma taia e matou. Otira kia tino rongo tiituru Jtoutou e te iwi; na Iwutou ano a Iwutou korero, na Jtoutou ano a Jwutou whakaaro ; a ki to mea Jta taia> e matoxt, nga reta e tuJiua mn aua kia matou. Kaua Iwutou te iwi e Jicwa na matou nga wJiaJtaaro i roto i aua reta. Aia ano aia me ana wJtakaaro matou ano matou me a matou whakaaro. Ahakoa taia e matou nga whaliaavo a te tangata ; Icaua e Mia kua pai matou Jd ana whakaaro. He ta kau ta matou Ma Jute te iwi.

"Waipukurau, Tihema 15,1874—Ki te Kai Ta o te Haku Pei Talma,—E boa, kaore e nui ake kupu whakahoki atu mo au korero, e whaka utu ake nei i nga kupu o taku reta o te 24 o Nowema. Te take i kore ai e nui aku utu, he kore kaore i tika o whakahoki mo nga kupu katoa o aku reta. Eua mohiotia e au i te ahua o au whakahoki mai mo aku reta e maha nei, kei te peri tahi a korua whakaaro ko te Kawanatauga. Ko tenei ka ata waihotiae au taku tautohe kite utu mo te rori o te rerewei, e haere ana i toku wahi whenua, i to te tangata Maori. Tena ano pea te takiwa e korero ai maua ko te Kawanatanga, he maDgai he mangai ka kiia ai ano e au i taku utu e nioLio ana i au, kia 3 kapa mo te pUutu kotahi. Kei te kii noa atu hold au mau e tuku ki nga reo e rua, kia mohio ai aku hoa tautohe, riro tonu mai ko koe hei hoa tautohe moku. Koia i ata waiho ai eau taku korero i tenei takiwa—Horomona Hoani." Te take i taia ai e "matou nga reta a Horomona, he mea na matou, kia puta nga kupu a te iwi, kia rongo ai te iwi i ana kupu i a te iwi. A he mea hold kahore he kupu kino i roto i nga reta a Horomona koia i taia katoatia ai ana korero. Ahakoa' e tohe ana aia ki tana 3 kapa mo te puutu, nanataua tohe, ko matou e mea atu ana e kore rawa taua kupu e tika ki ta te ture titiro, no te mea, e kore e tika ma te tangata naDa te whenua e riro ana i te rerewei, e tika maana ano e kite utu, mo taua whenua. Te take no te mea, e riro ana taua whenua hei pai ma te iwi katoa, a hei pai ano hoki mo te tangata nona nei te whenua e riro ana, a e kore e tika mana ano aia ano e utu mo taua whenua, no te mea ko te Kawanatanga te iwi, a ko te iwi te Kawanatanga, a ko te Kawanatanga hei tiaki i te moni a te iwi, a ko Horomona te tahi o te iwi, no ratou nei nga moni e tiakina nei e te Kawanatanga. Heoi ra e kore e tika, kia waiho ma Horomona te whenua, & mana ano e utu ki aia ano, a mana ano hoki e karanga nga utu, mo tana whenua e hoko ai ano. Tetahi kupu a Horomona e ki ana " I toku wahi whenua i to tangata Maori." E pai ana e kara e Hika e Horomona kia korero ano koe i tau whenua i pa ai koe, te take no te mea nau ano tau whenua, a kaati mai to kupu, i tau whenua i mohio iho ai koe nau taua whenua. Kowai hoki hei ako atu i nga kupu mo tau, a waiho ano hoki te kupu a etahi Maori kia korero ratou i nga kupu mo a ratou whenua. I tupu mai i konei nga tini he e ngau nei i nga whenua, he ngutu hohoro no nga moko tupuku kite korero i nga whenua a nga Mokau, he kawenga na te uma nui o te tangata, na te ingoa o tana mana i roto i te iwi koia i waiho ai ma aua tu tangata e korero nga whenua a nga teina, a nga uri wahine, a e aru ana ano hoki koe i taua tu mahi. E hoa kei riri koe, korero ano koe i tau whenua, a waiho nga whenua a etahi tangata a etahi Hapu, a etahi iwi kia korero ano ratou i a ratou. E mohio ana hoki koe e hara i nga troo nunui o te iwi, na ratou nga whenua i nui; he whenua ano a nga teina, a me korero ano nga teina i nga kupu ano a ratou mo a ratou whenua. He kii whainga, engari tena ma nga papa atua e korero. He ki tuku kai, ma nga toa karanga mauuwhiri tena e ki, tena he korero whenua, he kupu ano ta te mokai u a te mokai, no te mea na ano ana rore kiore, pa tuna, taherekuku, me ana pakihi aruhi, i ngaki ai ana maatu tuku iho ki aia, akaua ia nei he kupu maana ma taua tu tangata mo ana whenua. E mea ana ano te kapu a Horomona "Riro tonu mai ko koe hei hoa tautohe moku." E he ana ia nei tenei kupu a taku hoa a Horomona, e hara matou i te hoa tautohe nona. Kahore kau a matou tautohe, he tohu tohu kau ano, ta matou i nga tikanga a te ture, a no te mea ki hai i ata tau te tikanga o aua Ture ki ta Horomona i pai ai, ka kiia matou he tino no te Kawanatanga. E hoa e Horomona, he pai koia ki a koe, kia korero pati pati atu matou ki a koe, kia whakapai korero, a ko te otinga, he ako he i a koe. Mo te aha i mahia ai nga mana o mua tupuna. He aha i tohia ai nga taua haere kite patu, he mea rapea kia toa ai. He aha i karakiatia ai nga patu, he aha i mahia ai nga awa moana, he mea kia kore ai e whati nga patu, a kia aio te moana kia whiti ai nga whaka. A e ki mai ana koe kia matou, kia tapepa nga kupu o a matou karakia e ako atu nei ki a koe, ara nga ture, a tera ranei e tika, kite mea ka tapepa te kupu kotahi o to mua karakia, ka aitua te taua, te patu, te waka, whai hoki kite ako he matou i a koe ki nga karakia e tika ai te mahi o nga tangata o enci ra, ara nga ture he he ano hoki te tukunga iho kite iwi. Heoi ra e kore matou e pai, kia kiia mai matou, he ngutu reka nga ngutu o te Haku Pei Taima kite kupu ako mai i te iwi, no te mea e kore e ako atu i nga mea kino i nga mea e kore e paingia e te iwi. E pai ana matou kia ako i te iwi a ko nga mea e kitea iho ana, e matou i roto i te ture ko era pu ano a matou e ako ai.

Na te ture aua kupu, e hara ia matou, a mehemea e hengia ana nga kupu o te ture. Heoi ra me mahi he ture kou, e a tatou mema ote Paremata. Otira i nga ra k ! mo i mabia he ture hou, ko nga til..-, u nobo nei. a ratou ako me a ratou t miu t..)im, me a ratou tikanga kia tatou ko fiiei ••ikanga, ano o aua ture nga mea e ako atu ai e matou kite iwi. A kia V'm.i lie ture bou e te Paremata; ka taui ra auo matou ka mea, ae kua mutu te mana o enei ture, a ka ako matou i nga tikanga o nga ture hou kite iwi. Otiia e te iwi i nga ra o enei ture e mana ana beoi be ture ma tatou e mabi ai Ko nga mea e akona ana mai kia tatou e aua ture tawbito nei.

NGA MOUTERE 0 WHITI. E kiia ana be whenua lino pai rawa a Wbiti, ko te pai tenei, kabore ona hotoke, be tupu tonu no te kai, a he nui no nga wai, kanui te tupu pai o te kau i tera whenua, a ko tenei mea ko te buka keene (ara ko te taru nona nei te wai e mabia nei hei buka) he taru e tino tupu rawa ana i reira, a e mabia ana e te Pakeha. Ko etabi o te buka kua tae mai ki Akarana, a e rite rawa ana te pai o taua buka, kite pai o taua buka. kite pai o te buka e mabia ana e te Pakeba i etabi whenua ke atu. E kiia ana be iwi karakia rawa nga Wbiti, e kore e mahue te karakia kite Atua, ahe iwi noho pai. He tika ano ia ko etahi o ratou e noho be ana, otira e rua iwi o taua whenua, ko te iwi noho i te takutai o te moana te iwi nobo pai a koia te iwi kua tino pai ki te Ingiribi, ara ki nga Pakeba o Kuini Wikitoria, a ko te iwi noho mohoao, ko te iwi nobo pae i nga maunga o te tua* whenua, e noho he ana enei, ki ano i mahue a ratou ritenga Maori, e patu ana ano ratou i te tangata haere atu kia ratou, a e kore ano hoki nga tangata o nga hapu noho i te takutai e haere kia kite i taua iwi, he mea kei maru ratou, ko nga kai katoa a te, Pakeha kei taua whenua, ko nga kahu katoa ano hoki. He Haapu, he Hoteera, he Peeke, he Toa, a e hoko nui ana aua Maori l nga mea o aua whare. E kiia ana te take i noho pai ai enei iwi, be mea i akona paitia ratou e Dga Mihanare i nga ra o mua. He penei ano hoki me a konei Maori na nga Minita a te* Atua i nobo pai ai to Maori o te whenua nei, kiia ai he tangata te tangata, i mutu ai nga wbawhai, me nga kino katoa, a i marie ai te whakaaro o te tini Pakeha kia haere mai kite whenua nei noho ai. He hori te ki na nga Pakeha Maori i ako nga Maori o Whiti, o tena whenua ano hoki kite noho pai, e kore te taugata e noho pai i te akonga a nga Pakeha kaewa noa, ma te tino tangata i aia te mana o te Atua e ako nga iwi e noho pai ai ratou i te ao nei. TE KAWANA MO WHITI. Kabore ia nei he take e pono ai te kupu a te nupepa te Iwiningi Pohi i mea ai. Ko te Makarini i kiia hei Kawana mo Whiti. I mea matou i nga ra i korerotia ai taua kupu. Ko te ki, ko te Makarini hei Kawana mo Whiti, he kupu noa taua kupu na etabi Pakeba noa ibo. A e mea ana tetahi kupu, kua mea a te Makarini e kore aia e pai kia noho aia hei Kawana mo Wbiti. Otira ko te tangata kua kiia e te Kawanatanga o Ingarangi hei Kawana mo Wbiti ko Ta Ata Kotana, He Kawana aia no tera whenua no Mariha. A e paingia ana aia e te tokoraaha hei Kawana aia mo Whiti. Otira e kinongia ana aia e nga Pakeha na ratou nei i ki, he tangata ke mana taua Kawanatanga. E korero ana te nupepa a Te Ta o Akanana i te take i kiia ai a Te Makarini kia noho te Ta i mua o tana ingoa, i mea hoki a Te Makarini kihai taua mana mo tana ingoa, i tonoa kia Te Kuini kia bomai ki aia, e nga tangata o te whenua nei o Nui Tirini. Otira e kiia ana, koia ko Kawana Paraone i pai rawa kia Te Makarini, a naua na Kawana Paraone i tono taua tohu mo te ingoa o te Makarini, kia bomai e Te Karatitone a kihai i whakaaetia i taua takiwa. Ano nga ra o te bunga e pai ana kia Kawana Paraone i tu ai hei Kawanatanga mo Ingarangi, kiia ana ano e Kawana Paraone tana kupu tono ano mo te ingoa o Te Makarini, a homai ana e ratou.