NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 17 NOWEMA, 1874.

Hawke's Bay Times, Issue 1629, 17 November 1874, Page 431

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 17 NOWEMA, 1874.

" Ki a koe tenet, E Kara." NGA HIPI HAKIHAKI. He korero ano a matou mo nga hipi < mate ana i te mate hakihaki, i tetah nupepa a matou i tubi tuhi ai i era wik o te mararaa nei. A he kino pu no tau;i mate koia i tubi tuhi ai ano matou i enei korero, hei ako i nga iwi Maori. H< mea h"ki na matou kua whiwhi etahi Maori i tenei kuri i te hipi, koia matou mea ai, me ako e matou ki nga Maori nga tikanga kua kitea e te Pakeha, e It iwi kua roa te mahinga a kua mohio k nga tikauga o tenei mate. He hanga takoto noa te mahi hoko hipi; he hang; ngawari kau te mahi i nga hipi ki ug wahi patiti o te whenua e haere ai. E hat; te'kati kati hipi i te mea, be mahi tiu> ngaro i te tauhou. Otiia ko nga ra enei ■ nga hipi e haere turoro kore ana eugari kei nga ra e pa ai te mate ki tau tu kuri, koia tena ko te aitua tena e ran ai te kuare, kei kite Maori, e,maana tni te hipi ano aia e haere, e kiewa no,, i te nuku o te whenua. He kuri ne hoki aia te hipi e kore e tata mai kii kai tahi i nga kai e kai ai te tangata, i he kuri nei hoki te poaka, e kai tabi nei a e wbangainga ana e te tangata. Otii. kei ona ra, kei nga ra o te poata e pai ai ka haere aia ki ona haere, j e roa te ngaronga i te tangata, a ona ra e hoki mai ai kite kainga e hok ora mai ana taua kure, whai hoki ni< pera ano te hipi. E kai nei hoki aia i t( taru taru; kahore be mea atu e tt te tangata me tabu marire he kai maana e kai ai, a e ora ai taua kuri. He pon< ano ia nei enei tu korero a te Maori. Otira mo nga kai e kai ai taua kuri t< hipi, enei korero. He korero ano ng. korero mo te tinana o te bipi. He whakaaro aroha te whakaaro o Te Atua i ng; ra ona i banga ai eia nga mea katoa o u ao nei. He pai anake, he ora anake, hi tupu atahua anake nga mea katoa i nga ra tuatahi i hanga ai e Te Atua nga mea o te ao nei. Kahore be turoro i te ao i aua ra; kahore he mea mana, e maraai ai ranei, e mate ai ranei i aua, ra, ko U Te Atua i mahi ai, i rite ki aia te ahua v aua mea. He aroha te tino putake o tt nui mete mana o a Te Atua mahi t mahi ai. Otiia na te tangata i whaka ruru nga tikanga o te ao nei. He wbakahi na te tangata ki nga kupu, a lit wbakahawea ki nga korero i kiia ai e T< Atua, koia i kiia ai e Te Atua. Heoi ra e nga tangata o te ao nei, na ano ton mate hia kai, a kua whakahe na koe ki aku kupu i ako atu ai, ko tenei, me mabi pu ano e koe, a kia hekete kakawa o to rae, kia ahua hoha koe i te mahi, ki. kai ai koe i te kai mo to kopuj whai hoki ko nga taru taru pai i kiia e au hei tupu mo te whenua, ka kiia nei e ahua. me kinakinaki te tupu o aua taru pai ki tt taru kino, whai hoki ka pa nga mate turoro me nga mea e ram ai koe i roto i nga ra e noho ai koe i a koe e noho mabi aua i te ao nei. Koia nei te take mai o nga mabi, me nga turoro e pa nei kia tatou, a ki nga kuri ano hoki e mahia ne e tatou hei kai, hei kakahu mo tatou mo te tangata. Titiro i ana, he waero roa to te hipi i te whanautanga mai i tana whaea, a kite mea, kahore e poroa e titangata kia humu, kei nga ra e roa o te hipi e haere ai, ka taamia e te paru, i U mea hoki, e kino ana i te ua, i to weku ano, ona ano o taua kuri, ana ka pangiat te mate turoro j koia i poroa ai ng, waero o taua kuri. He kuri te hipi m> tino tiaki, me matatau tonn nga whakaur u te bunga na ratou nga hipi, ki a ratm kuri, kia kore ai e mate. He kuri ngoln noa te hipi, kahore kau ona maia kite tu tu riri mana, e ora ai aia, ana pangia aia e ano boa riri. He tangata te tino matua tiaki mo taua kuri. Kihai i nui te kin i te ra i timaia ai te kino, enguri ma te tangata e whak mui te kino, ka tae ai hei mate nui ma te iwi, whai hoki ko tenei mea ko te turoro, he banga iti i te ra e p. mataati ai te mate, a ma te mahi koie ina te nobo mangere o te tangata ki U mahi i nga mea e mutuai te kai kino u taua mate turoro ma reira ka nui haere ai ; a e mate ai auo te turoro i pangia ra, me to toro haere o taua mate ka pa ai ki etahi, ka mate ai te tokomaha. E penei pu ana te mate haki haki e kai nei i nga hipi o Turanga, o nga wahi katoa o taua whenua. E kiia ana te take mai i puta ai taua mate kite hipi, he kai kore ma nga hipi, ano ka tuoi taua tu kuri, ka pukia e te mea niehe riha nei, a ka ngau iaua riha i te kiri o te hipi ano ka ahua haki baki katoa te tinana o te hipi. A kite mea, kahore e tuabia e te tangata, ara i ngau taua rihi i te hipi, i ngau, i ngau, ano ka ruhi noa iho te tinana o te hipi, a he mate rawa te otinga ki taua kuri. Tetahi he ano, na aua riha i ngau te kiri o te bipi, ano ka takato kau nga hum hum o te hipi, tena e haere aua hipi ki waenga tahora, ka wekua nga huru burn o aua hipi turoro e te rahu rahu noa, e te manuka noa, e te tini o nga raku e tupu huru ana i nga parae, a mau ana aua huru huru ki reira tare ai tena e haere atu ano nga hipi ki ano i pangia e taua mate, ka mau mai nga hum huru e tare ra kia ratou. Na kca e noho ra nga riha kai kino i te hipi i nga mea i wekua mai ra i nga mea mate, ano ka mau ki nga mea ora, ara i ora aua mea ora, a ka ngau aua riha i era. a ka mate ano era; koia nei te take e pokia ai te mano hipi o te kahui. Kihai i tupu noa te kai, me ngaki pu ano e te ringa ringa tangata, whai hoki ko nga mate, e mutu ai, e kore ai e ngau roa i te kuri i te tangata, ma te tangata ano e ngaki he mate, e mutu ai aua mate turoro. he iti taku ahi e bika ai, otiia toro ka toro, e pau te mania nui te kai e taua ahi iti, a e penei ana te mate haki haki o nga hipi. He kotabi bipi i pangia e taua mate, kite mea e kore e mahia e te tangata nana taua bipi, koia ano e ram, no te nitu ka toro katoa taua mate kite mano o te bipi. Heoi ra kua kite nei tatou, e kiia ana, be mea i penei te ahua mete riha te take o taua mate. A me rapu e tatou te tikanga e mate ai taua riha, e mutu ai te mate mate o nga hipi.

He taru [kakati tenei taru te tupeka ana ngaua, aua kainga e te tangata, a kite mea, ka horoia kite kanohi ote tangata > te kuri ranei, tera e pura te kanohi, ki te no i ka inumia te wai tupeka e te t;H,w„id e te kuri ranei, tera e mata taua tan!; t'a ranei taua kuri ranei. Heoi ra he icu tenei mea te tupeka maana e mate ai te kuri nui. A kuia i kiia ai ko taua tarn te mea pai hei tinti i te riha i ngau kino nei, e ma'e nei te bipi. He mohiotanga na te Eawanatanga ki %{& tikanga o taua taru nei o te tupeka, hei raahi i nga bipi turoro, koia i rapua ai 'ga tikmgae takoto ai be ture, mana, na I ana ture e iti ai te utu mo te tupeka ma mania aua tuptka hei horoi bipi kia >ra ai nga bipi i taua mate kino. Kua akoto noa atu te ture mo te tupeka boroi lipi ite Kawanatanga. He iti rawa nei te utu mo taua tu tupeka; na taua ture i karanga te utu mo te pauna taiinaha mo taua tu tupeka. Tena pea e ui nga angata ui i tenei patai; he nui rapca te itu mo te pauna taimaha mo te tupeka e cainga nei e te tangata i tana paipa, a e ti rawa ana taua tupeka ra ano, ana uahia kite bipi, ka mea atu matou. le, ahe abate taka i rere ke ai nga utu ■ aua tuptka, e kai nei boki ahau i taua upeka, a naku nei ano nga bipi e mahia iei ano kii aua tupeka ra auo; naku taku upeka, a naku nga moui i utua ai, a >uku ano nga bipi hei bipi whakaranea iiutii maku, a maku ano aua moni, e liara , te moni, e boatu eauma te iwi; heaha i iui ai nga utu mo te tupeka e kainga nei i au i taku paipa, be aba i iti ai te ulu o e tupeka e mahia nei e au ki aku taonga, no te mea ko a ukoaku taonga matou natou. He tika ano ia nei enei <torero, ma te ui patai penei, e kitea ai ' nga hua ote mohiotanga." He tupeka e tupeka, he bipi te hip;, a be kai anake iua mea e rua na te tangata. Otira, ko e tupeka ebokona ana e koe ki au moni, uau ake ena tupeka, hei kai ano mau make, e hara i te mea i bokona e koe tua tupeka hei nui, hei ora ma te iwi. A. be kai ano te hipi ma te tangata, a ki te mea ka wbakatuputupu koe ite hipi •iei, kai etahi o aua hipi mau, a bei boko ■tabi mau kite iwi kia puta ai he moni uau, hei hoko mea ano mau i nga mea e uiahiatia ana e to whakaaro, ko nga mea a kainga ana o aua bipi, ko nga mea e pau ana ano i a koe ake, i kai ai koe i era, he mea kia noho ora kia nobo kaha koe hei mabi i nga mahi i mohiotia e icoe, a e hara te iwi nui tonu i te mea, tta nga rakau, ma nga kowbatu o te whenua e kiia ai, ko ratou te iwi, ko !coe ko te kotabi, te tabi o te iwi, a ko te kaha mete ora ote iwi kei te tangata pena me koe, e kai na hoki koe i nga. iiipi e kiia nei nau ake aua bipi ae, a na .o kainga i aua hipi i kaba ai koe kite mabi, ae, a ko te kaha, be kaba no te iwi >io te mea ko koe pu auo te tabi o te iwi, ae. A ko nga hipi e bokona' nei e koe, kia puta mai ai be moni mau he bipi ena e riro ana i te iwi, a e kainga ana era e ratou; kia kaha ai ratou. Heoi ra na aua uipi i kaha ai te iwi, ahakoa, kiia e koe, t boatu ai e koe ma te iwi i utua mai nga utu o te iwi ki a koe, ae, otiia, ahakoa te utu ate iwi ki a koe mo aua hipi; ahakoa i puta ano ia he kaba ma te iwi e noho ora ai ratou i aua bipi, nakonei i kiia ai thakoa, whakatupu bipu koe i te hipi hei whakaranea moni mau ahakoa, a e mahi ma koe i te kaha, hei kaha ma te iwi, a a mahi whakanui aua koe, i te kaba, ona i te mana o te iwi, no te mea, e kita ana, ma te iwi kia nui kia kaba, ka kiia he twi. Tena pea, e uia ano, kei kona te tha mo te utu o te tupeka e kiia nei, koia ano. Nau nga hipi, a hei hoko moni muu i mahia ui e koe kite tupeka kia >ra ai aua hipi. He tika, otira, ko aua uipi hei kai ma te iwi, a ko te Kawana* tanga nga kai tiaki o te iwi, mei kore te iuahia au hipi a mei mate katoa aua bipi, jeuei kua matejngakai i kiia aijhei kai iua ce iwi, koia i tu ai be ture wbakaiti i te itu mo te tupeka mahi i nga bipi turoro. Vko te tupeka e kainga nei kite paipa, e kiia ana he kai; otira e hara ite kai e >ra ai te tinaua. He kai noa ano, kahore iiia tikauga a no te mea, he kai kahore ma peta e puta aua i aia kite tangata tua kainga kite paipa koia i kiia ai me iui he utu kite whare katimaulie mo taua u kai. Oiia ko nga tupeka e mahia aua u aua hipi, he tikauga to tera maiii au, aie nga mana o taua tupeka, no te mea, e wbakaora ana ite kai ma te iwi. Ahe mana no te iwi nga ture, koia i kiia ui a te wairua o nga ture ara e te Kawanatanga, me mahi be ture mo te tupeka, uoroi i nga bipi kia iti ai te utu, uu te mea bei mahi ora mo te iwi. Heoi ra kua kitea nei e tatou te take o te mate tiaki haki ana pa taua mate kite hipi, a kua kitea ano hoki te rongoa bei wlia* kauiahu, e malm ai taua mate i te bipi. Hei tetabi papa, ka akona e matou te mahinga e mahia ai tu tupeka e lika ai hei roiigoa mo te hipi haki baki, me nga mea, bei nohoanga mo te hipi, me uga tikauga katoa e mabi ai nga kai mahi i taua rongoa ki nga hipi. He hauga puta nui mai te utu o te wuuru o te hipi, a kite mea, ka mabi te Maori i taua tu mea, me mahi ano hoki e ratou nga mea e noho ora ai e noho pai ai a ratou hipi. Kahore be mea ranei, he kai ranei, o te ao uei i kore ona uiahi nui e puta mai ai ona koha kite tangata.