NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 27 OKETOPA, 1874. " Ki a koe tenei, E Kara."

Hawke's Bay Times, Issue 1623, 27 October 1874, Page 407

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 27 OKETOPA, 1874. " Ki a koe tenei, E Kara."

HE BETA I TUKUA MAI. Igg" He reta enei i tuhua mai Ida taia hi te nupepa nei, koia i taia ai e matou. Epai ana matou kia tukua mai nga korero a te Uri kia taia e matou. Otira kia tino rongo tnturu Jtoutou e te iwi; na koutou ano a koutou korero, na Itoutou ano a koutou whakaaro ; a hi te mea ka taia e matou nga rcta e tukua iwi ana kia matou. Ka%a Itoutou e te iwi e liewa na matou nga whakaaro i roto i aua reta. Aia ano aia me ana whakaaro. matou ano matou me a ><iatou whakaaro. Ahakoa taia e matou nga wliakaaro a te tangata; kaua e kiia kua pai matou ki aua whakaaro. He ta kau ta matou kia kite te mi. Waipukurau, Oketopa 15, 1874.—Ki te Kai Ta o te Haku Pei Taima, Nepia, —E hoa ma, e nga tangata kaore nei e piri ana ki nga Kawanatanga, e noho ana ki Nepia, ki etahi atu Kawanatanga ranei e noho ana i runga i te motu nei i Niu Tireni, na ratou ake nei ano a ratou kupu i hanga ake hei whakahe mo te kupu aukati o toku pukapuka tuatahi mo te rori o te rerewei. No wbakarongo mai e aku hoa; e pai ana ta koutou kupu e kii ake nei; kaore o koutou buinga tahi tanga ko nga Kawanatanga, ko te Kawanatanga anake ano aia me ana ritenga, koutou anake ano koutou me a koutou na ritenga. He pokonoa toku kite whakahe kite Kawanatanga, kite kii kia aukatitia te rori mo te rerewei. Ka whakaae au ki taku kupu pokanoa, kite whakahe kite Kawa natanga, kite aukati i te rori mo te rerewei. He mahara noku, kei aua Kawanatanga e noho ana i runga i te motu nei te ritenga o aua mahi, o te rori o te rerewei o etahi atu mahi ranei i te ao katoa. Koia i puta ai taua kupu aku, kite kore e puta he utu a aua Kawanatanga, mo a matou wahi whenua, ka aukatitia te rori o te rerewei, i te takiwa kia matou, ki nga Maori. Ko taua kupu aukati, e kiia ana i runga i te ture. Ko jte ture ano hei tuara mo taua kupu aukati. Mehemea boki e kiia ana i raro o te ture kua tae atu ki tona mutunga kite he; koia tenei taua kupu aukati. Na taua kupu aukati ka kitea kite ao ; koia i puta mai ai tenei kupu "ma te Kawanatanga ano e utu aua whenua Maari e haerea ana e te rori o te rerewei." Ki nga kano tangata anake taua utu a te Kawanatanga e tono ana kia utua tona wahi whenua. Ko nga uri Ariki o mua, e kore e tono ki. te utu; kapai taua tangata ki tona whenua kia haerea e te rerewei hei ora ma te iwi. Wbakaronga mai ki taku kupu i mo enei mo te kano tangata raua ko te uri Ariki. Kua mutu toku uri Arikitanga i te takoto whanuitanga o toku oranga o to te Maori; ara o te whenua kua whaiti nei te kaanga o toku ahi. Kao, e kore ano au e tua rua aku titakatakatanga ki roto kite paru, o te kau, o te hoiho, i enei tau e maba, kua pahure ake nei. Ko toku ahua ko te Maori, he aha noa iho ki a koe kite Pakeha. Heoi ano taku whakatangatatanga ki a koe kite Pakeha; ko te whanuitanga ano o te whenua. Kua riro atu ki a koe whanui mai ai te whenun. Kua kata koe ki au, kua ki koe pohehe te te Maori, mete ki mai ano " Piawhe, haere ki waho o toku whare." Koia i puta ai ano i au i taku reta tua rua nei aua kupu aku i ahau " Te tangata Maori ki a koe, he tutae hoiho e puta ana i te rori, i nga whare tepara hoiho ranei. E ketu ketua ana e te pikaokao (tikaokao heihei.) Koia a hau i pai ai kite ritenga o nga kano tangata; kia utua o te Maori ona wahi whenua, e hiahiatia nei e te rerewei, hei haerenga mona, kite kotahi kapa mo te puutu. Hei utu tuturu tena maku, mo taku kete aniana, riwai ranei. E kore au e pai ma te tangata ke e whakarite, he utu mo aua aniana aku, mo aua riwai ranei, Naku Na Horomona Hoani, o Te Waipnkarau." E boa, e Horomona Hoani kapai a tatou korero, no te mea, e kiia ana au kupu, hei titiro ma te iwi a e kiia ana ano hoki a matou hei titiro ano hoki ma te iwi. Otiia e koro e Horomona ko te kupu e kiia nei, ara te kupu " matou" e hara taua kupu i te mea, he hunga tokomaha nana nga kupu utu mo nga korero o aua reta. Kahore, te kupu " matou," e matoutia nei; he kupu hapai tonu e te ngutu o nga nupepa o te ao. Otiia, ko ahau anake ano ahau, e utu nei i a taua korero. Ko ahau ko te Kai Tuhi o te nupepa nei. He mea hoki koa, i kiia atu ai enei kupu, kei whakaaro mai koe, he tokomaha matou, he kotahi ano koi, kei ki koe, kei ki nga tangata e korero ana i a taua korero mo te tika mo te he o te aukati, " E i pokia Maui i mate ai." Kahore e kara, ko koe anake ano koe me au kupu, ahau anake ano ahau, me aku kupu. Heoi ra e rite ana taua; nga kupu o tenei reta au e ki ana he kupu aua kupa au " mo nga tangata kaore nei i peri ki nga Kawanatanga o Niu Tireni," a " Na ratou ake nei ano a ratou kupu i hanga ake, hei whakahe mo te kupu aukati." Kahore matou te Kai Ta o te nnpepa nei, i mea " kaore matou e piri ki te Kawanatanga." I mea a matu kupu " e bara matou i te mea ako mai e Te Kawanatanga, kia whakahe matou ki tenei mea he kite aukati. Matou ano matou me a matou whakaaro mo tenei mea mo te aukati. Te Kawanatanga ano te Kawanatanga ma a ratou whakaaro ki tenei mea kite aukati. A i tino whakahe matou ki taua mea kite aukati, no te mea, e he pu ana taua mea i te ture, na te ture matou i ako. Na te iwi i tono nga tangata hei Paremata, na te Paremata i whakatakoto te ture. Heoi ra na te iwi, nga ture ako te ture te mana o te iwi, a na te mana o te iwi Maori mete iwi Pakeha, matou i ako kia whakahe matou kite aukati, ko te ture te tino mana o nga tangata katoa e noho ana i te motu nei. Kahore he tangata ranei, he wahine ranei, he kotero ranei o te motu nei, i kore e tau te mana o te ture ki aia, ko te ture te mea i nui rawa ake i nga tangata, note mea; ko te ture te mea i ahua rite kite wairaa o roto i te tangata l kiia ai te tangata he tangata, no te mea na taua wairua i mahara, i ako nga mahi hei mahi ma te ringa ringa, e puta ai hoki he kai ma te tinana, a e tika ai ano hoki te haere o nga waewae, mete titiro o Dga, kanohi,

mete wbakarongo tika o nga taring, me na te wairua ote jtangata enei koha ki taua tinana i nohoia eia. Na te Wairua i ako te tinana ki nga mea pai mo te tinana. na te ,wa ;, ua i ako te tinana ki nga mea e mate ai, e mamae ai, e kino ai ano hoki te tina'ia; whai hoki e kara e Horomona. Ko te ture temana, te rangatiratanga, me te wairua o te iwi katoa. He waewae ano nga waewae o te tinana me ana mahi he ringa ringa ano nga ringa ringa o te tinana me ona mahi. He tangata mate noa te tangata, pohe; he tangata pohehe te tangata taringa puni, ka pa ma nga waewae te baere kite wahi e kitea ai he ora mo te tinana, a mea nga ringa ringa e mahi aua kai, ma nga kanohi e titiro e kitea ai te tikanga o nga mea e mania ana. Ama nga taringa e ako te tinana, e mohiotfa ai nga whakaaro a nga tinana katoa, i tika, ai te mahi apu o te iwi nui tonu; whai hoki e kara e Horomona, ko te wairua te mea nana i ora ai, nana i kaha; ai nana i ora ai te tinana o taua e mahi nei i enei korero, wbai hoki na te ture, i ora ai, na te ture i kaha ai, na te ture i tika ai nga mahi ate iwi. He wairua to te tinana, a be wairua ano hoki to te mahi. E bara te tinana ite mea, be hanga raweke kore, he waewae ano, he kanohi ano. Ako te ingoa o aua mea katoa he tinana, whai boki e kara, he tioi nga ture, Otiia, he kotahi tonu ano te mana nana aua ture i kiia ai hei wairua mo te tokomaha. Na te iwi nui tonu i ki. Ako te ture te wairua, ko nga Kai Whakawa, ara ko te Eawanatauga te tinana, maana e whakamabi aua ture kite iwi. Na tatou iki kia tu te Kawanatanga, no te mea na te iwi i tuku nga tangata kite Paremata ino roto. ite Paremata nga tangata e kiia nei ko ratou te Kawanatanga. Koia matou i mea ai na tatou pa ano i tu ai te Kawanatanga. A kite mea ka mahi he tatou ara ka whakatu aukati, e mahi whakahe ana tatou ki nga ture i kiia nei ano e tatou, hei ture. He tini nga tangata ote Kawanatanga; a he tangata ano, hei mahi i etahi mabi o te ture. He tangata ano hei mahi i etahi o nga mabi o te Kawanatanga. Heoi ra ko te ingoa Kawanatanga, no ratou katoa, no te mea, be tini nga wabi o te tinana e kiia nei he tinana tangata, whai hoki he tini nga kai mabi, mo nga tini mahi e kiia nei he Kawanatanga. Na e koro e Horomona e ki ana te ture, me utu ano nga whenua e riro ana i te rerewei, otira e mea ano nga ture, me mahi aua utu e puta ai ki nga tangata no ratou nga whenua, kite ritenga o nga tikanga kua takoto i taua ture, a kite mea ka mahia e koe kite tangata maana Dga korero mo nga rerewei, na ano, e puta pai mai he kupu maana ki a koe. A e kore e roa ka kite koe i te tika o ta matou kupu, e utua ano te tangata ana riro taana whenua mo te rerewei. Otiia ka hokia ano e matou ta matou kupu tuat&hi mo te aukati, e mea ana matou. He mea mohio na matou ki nga tikanga o o matou tupuna mai ano o tawahi e mahi tino he ana te tangata ana whakaluria he aukati mo nga rori, a mo nga rerewei ano hoki. Ehe ture ano te ture hei whakahe mo taua tu tangata; kahore ano he ture i kiia e nga Paremata o te Ingirihi e me muru nga taonga o etahi o te iwi hei nui mo etahi o te iwi. Engari e ki aua nga ture katoa, me whakarite marire ano nga mate katoa e pa ana ki nga tangata katoa ote iwi. Otiia me mahi e aua tangata no ratou te mate, kite tikanga o nga ture; kaua te iwi e kupu mau patu; kaua, te iwie korero taua hei aukati i nga mahi a te Kawanatanga. No te mea, ko te iwi te tinana, a ko te ture te wairua o te iwi, a ko te Kawanatanga nga ringa ringa hei hapai ite ture e tau tika ai kite iwi. Kua takoto nga ture, kua oti nga korero te mahi, mete whakarite nga tikanga utu, me nga mahi e mahia ai nga whenua rerewei. A mehemea ki ano aua ture i whakamaramatia ma koutou ma nga iwi Maori te kupu ki a koutou mema Maori. Kia korero ratou, aua mema Maori; kite Paremata; kia whakamaoritia aua ture rerewei, me nga ture mo nga whenua e haerea ana e nga rori, me nga rori mo nga rerewei. Otiia ka mea atu matou ki te mea ka whakamaoritia aua ture; kaua e whakamaoritia kite reo Maori penei, me nga kupu Maori a nga kai whakaraaori pera me nga korero potatutatu o "■Te Waka Maori." Kiia atu ki a koutou mema Maori, ma nga tino reo Maori pera me Hare Reweti e whakamaori; kia mohiotia ai nga tikanga o aua ture. Te mea i penei atu ai matou, he kite tonu no matou i nga korero Maori o taua waka. A korero noa matou, rikoriko noa te kanohi i te tirohanga i ana korero i a taua waka. Horekau e kitea te tikanga o nga whakaaro; he mea hoki pea, no Ngaitahu o te Waipounama taua tua reo Maori, no Ngatimamoe ranei. He tangata ranei i akona e nga Moriori o Rekobu. E pai ana a taua korero e kara e Horomona a kua whakaae na koe me mahi te korero mo te whenua, "Ki runga kite ture" hoi ka pai. Na ko tenei ka mea atu matou, mehemea pea, i whakamaoritia nga ture o te Paremata; a kua tae atu aua ture ki a koe, penei kua kite iho koe e korero ake ana aua ture e me utu ano nga whenua rerewei; penei e koree putu to kupu mo te aukati. E hara ia tatou te pohehe, na te kore kihai i whakamaoritia nga ture koia taua i hoe kopare ai i te moana o Raukawa, ko tenei kua rongo na koe i ta taua karakia awa moana, mau te kupu, ki a koutou mema Maori o te Paremata kia huura te kopare i o tatou kanohi, a kia noho reo Maori mai nga ture katoa i o tatou aro aro.