NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 28 HEPETEMA, 1874. “Ki a Koe tenei. E Kara." HIU KI WAIAPU.

Hawke's Bay Times, Issue 1615, 29 September 1874, Page 375

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 28 HEPETEMA, 1874. “Ki a Koe ten ei. E Kara." HIU KI WAIAPU.

E ki ana nga mngo korero, e raahia mai nei nga kai e Ngaiporou, mo te tahi hui nui i Waipu. E kiia ana e tae a Meilia Ripata ratou ko nga rangatira Maori katoa o te takutai o te marangia nei ki taua, hui. A e haere mai ano imki nga rangaiira me nga tangata o ut.a, ki reira ano hoki ; kua tae te kupu a te hunga nana taut liiu kai; kia te Pota Ilia liaere atu Inki aia ki re:ra, me nga Pakeha o Papati Pei, kia liaere ano ratou ki tau kai. He hui aha ranei taua hui ; lie korero noa ilio ranei, he korero ranei i nga likanga pai mo te iwi, KITENGA KOURA I TAURANGA. E bi ana tetahi o nga nupepa o Akarana, kua tae te korero ki Akarana. he mea tuku ake ana korero i Waiau i Hatiraki. Nei nga kupu o taua korero kua kitea te koura i Tauranga, a e 30 maera te mamao atu i Tauranga te walii i kitea ai taua moni. He mea ui e nga kai ui o nga nupepa taua korero ; he raeu tuku nga kupu patai i te waea, kia korerotia mai e nga Pakeha o Tauranga te fiouo ranei te hori ranei o aua korero. A koia nei nga kupu utu mai o aua Pakeha o Tauranga. Na Hone Karani i kite te mea i kiia nei he koura. He Pakeha aia no konei ano, he tangata lawhito no te whenua nei; he kuipuke taana ko te Hera te ingoa. A koia ano hei whakatera i taua kaipuke, rere atu ai i Oputiki ki Akarana, ki Waiau i Hauraki. No nga marama o te tau nei aia i liaere ai kia kite i nga whenua i te takiwa 0 Tauranga. A no aua haereerenga ona kite kuewa maaua i te nuku o te wharua; ka kite aia i te kowhatu nei i te Pukepoto, a e meinga ana he mea pai taua mea ma te Pakeha. E ki ana aia, e lukuto keretu ana taua kowhatu; a ko etahi kowhatu i kite ai aia e ahua koura ana te ahua, ko te wahi i kitea ai aua mea, he roa te ara ka tae aia ki reira, e 30 maero te mamao atu i Tauranga ka tae ki reira kei te Hauauru*ma tonga o Tauranga. Otiia kahore kau ana mohio kei te whenua Kawanatanga ranei kei te whenua Maoai ranei aua kowhatu. He mea keri aua mea eia, a e rua ano putu i keri iho ai, ka tupono ki aua mea. He tini nga rua i keri ai a Karini i taua wahi, a he kowhatu pera kau ana i kite ai, ko aua kowhatu, i kawea mai eia ki Waiau, ki Hauraki; a hoalu ana eia kia Kapene Eruera, rangatira o te tima o Hauraki, kia kawea eia ki Akarana. He lino koroheke a Karini e 72 ona tau ; a kua takoto nga korero ki taua Pakeha, kia hoki aia, me etahi hoa, me nga mea hei tino mahi i taua whenua kia kitea ai te nka te he o aua kowhatu. No Kikowhukarere i Waiau nga Pakeha na ratou taua tikanga mahi kia Karini. E meinga aua he lino kupu pono aua korero nei. TE UTU 0 TE WUURU lIIPL E korero ana tetahi nupepa o tawahi, nga tikanga utu o te wuuru o nga hipi o 1" it' ao katoa ; a e ki ana taua he nui noa atu nga wuuru o nga Koroni o Ingarangi e tukua ana ki Ingarangi e aua K»roni (tenei kupu to Koroni, ko te tikanga o tana kupu; he whenua kua nohoia e nga Pakeha o In/arangi; a kua .tima Ingarangitia nga tikanga me nga tine o tuua whenua. He Koroni tenei whenua na Ingarangi.) E ki ana taua nupepa, ko nga paaere wuuru o aua tini Koroni o Ingarangi, e tukua ana e ratou oia tau oia tau ki Ingarangi 800,000 paaere ; a ko nga moni utu u aua wuuru e tae ana kite £15,000,000 (te kau ma ritna miriona pauna moni.) A ko aua wuuru nei e hokona ana ia tau ia tau, i roto i te pa o Kami Wikitoria i Ranona 1 Ingarangi. No tenei whenua etahi o ana wuuru, koia matou i ki ai, me aro te whakaaro a te Maori kite vvhakatupu hipi. Engari tera he mahi e kites aua te moni, te kai. te kukalm, te ora, tena ko te mahi takuro kite tuhi tuhi reta aukati, kite mahi kai ma nga hui tikanga kore. He liau kau auo te otinga o era tena ko te mahi hipi, he mahi na tana rirga, tino kai tino makona. HE AMU AMU NA NGA MAORI O PIANO. E mea ana le pukapuka a nga tangata Maori o Ptako i tukua i ratou kia taia e te nupepa o Hauraki, He mea na ratou i roto i tuua reta; te take i ankatia ai e ratou te awa o Piako, kia kaua e puta te lima ki taua awa rere ai. He mea na nga Pakeha o taua tima, kihai i tukua nga Maori o Piako kia eke i taua tima hei kawe ia ratou ki etahi o nga kainga i Piako. A e mea ana nga kupu utu o taua nupepa mo nga kupu o taua reta a nga tangata o Hauraki. He kotahi ano rerenga o taua tima ki Piako, i mea atu ai nga Pakeha o taua tima kia kaua nga Maori e eke mai ki taua tima. Te take i pera atu ai nga kupu a aua Pakeha ki nga Maori o Piako, he mea hoki kua riro taua tima i te Pakeha kotahi, i taua rerenga, a na taua Pakeha te tima i aua ra, na reira e kore ai e tika kia eke noa mai nga Pakeha eke noa mai. Koia rate take i kore ai auo hoki e eke mai nga tangata of Piako. NGA KONGO O TARANAKI. Taranaki, 24 Hepetema, 1874.—He nui rawa te hau o enei ratigi i k mei ; a na to awha i araai ki uta nga ika o te moatia, tenei te haupu nei i te takutai o te one, he pio he pio te ika. He hanga le nui o te ngaru. Eke pu ano kite toi tui o Pariiutu; riro katoa etahi o nga wahi i mahia mo te rerewei. E tuku ana te puuri o te rangi, e rapa ana te uira, e papa ana te whatatiri. Ka k>kiri pu tetahi tialio uira titi pu iho ko taua whare nei he whare Pakeha i waeoga parai, pakaru katoa taua whare, HE WHENUA HE PIO HE HO TE MONI. E korero ana nga nupepa o tawahi o Merepuna, kua kitea te whenua tino tini, lino nui-rawa utu i nga whei.ua koura katoa o te ao, i le takiwa ki Mtrepana, i le uvva o Piiaina. E ki ana nga korero o le 5 o Akuhaia kua riro katoa jjga

Pakeha o nga taone kite keri koura ma ratou ite awa o Paatna. He koura kau ano kei roto i te one one, e kore e tikakua kautia nga taru a te mata o te whenua, ka puea ake te koura ki runga pukei ai, a he kohi kau ta te ringa ringa. I|moa tetahi kai ta nupepa; kabore aia e pai kia taia nga korero o nga reta e tukua mai ana ki aia; e tukua mai ana e nga tang.ita kua tae ki taua whenua, he mea hoki naana, he korero tino puta ke nga kupu mo te nui o to reira koura, a kite mea ka taia eia aua kupu ki tana nupepa tera e kiia he tito naana, kahore he korero koura o ecalii whenua o te ao nei i penei te kupu. He koura kau auo, ma te ringa kuare e kape kape te one one, he kuhi kau ake te inoni. E hara ite mea uialii, he pikaka te kaheru maana e toki inki kuu te mata o te wheuua, he pukei kau te moni. He moni kau ano te kiri kiri o te one one ; a e hara i te mea, he want iti nei te wahi o aua koura. He noho katoa he noho anake i nga wahi katoa; a pau kau ano nga moni o etahi wahi; ka nuku haere nga kai kohi ki etahi wahi. Ko te moni nui kei te takiwa kite Mitara ;a e abu ana te kohi haere ate Pakeha ite moni kite Warihi, kite Teti (he awa enei) a kei reira tetahi whenua niu rawa; kei waenganui o aua awa, hei mahinga koura ma te mano Vakeha. E mea ana tetahi kai tuhi tuhi mai o taua whenua. Na te tini moni, na te nui rawa o te koura, i ahua porangi ai te whakaaro o te Pakeha, kua ahua buke huke nga tini mano Pakeha o taua whenua ;'kua haurangi nga roro i te koa o moni. E kore e noho nga Pakeha i nga taone, he kainga mahue nga whare, ko nga kai raahi i nga rori, i nga rerewei, e mahue ana ia ratou aua mahi, a he koke tonu ana kite moni maana, ko nga pirihimana kai tiaki o nga taone, e mahue ana ia ratou ta ratou mahi pirihimana, a haere ai taua tu tangata kite kohi moni niaana i taua whenua. Ako te hunga e rapu ana i te tangata hei mahi i a ratou mahi i te taone, tu kaeaea kau ai, kahore he kai mahi. E4OOO Pakeha kua tae kite wheuua koura, a kahore kau he mea kotahi o ratou i kore e whiwhi kite koura ;ko nga moni e kohi ai te tangata kotahi, i roto i te ra kotahi. He kotahi aunihi (£3 10) he mea ano e tae ana kite wha aunihi ma te tangata kotahi i te ra kotahi (£l4) ma nga mea mohio kite mea ano te kau aunihi (£35) he mea ano e rua te kau aunihi (£7O) mo te ra kotahi e kohi ai. Kahore kau he tikanga mahi e mahi ai aua kai keri koura; e hara ite mea, me hou ki roro kite koputanga ota whenua, no te mea e pukei noa ana i runga, i nga take pu ano o nga taru taru ote whenua, He nui he tini nga reta e tuhi tubia mai ana o nga tangata kua tae ki reira, kia haere atu a ratou whanaunga ki reira. A e mea ana aua tini reta ; hoi nei te tino whenua o te koura ; kahore kau, he whenua o te ao nei i rite ki tenei, ina.hoki, kohi te kuare, kohi te mohio, a kahore kau be tangata i kore he moni maana, ma etahi ma nga mea kuare e tae ana kite aunihi kotahi (£3 10) ite ra, ma nga mea kua mohio e tae ana ki te ono aunihi i te ra kotahi (£21.) Otira, he whenua maunga, ko n{>a pori ngahuru o te akau, e kore e tae te kaata, e kore e tae te terei ki reira ; ma te hoiho anake e kawe he kai ma nga keri koura. A katae ki nga ra ote ua; ko reira te ram ai hoki nga aia, e kuke ai te utu mo te kai ma aua Pakeha ; kotahi reta mai a tetahi PakeU o reira, ki tetahi o ana hoa i Merepana e ki ana. ko a taua hoa ko O'Kereri. k> Hehopa, h> Te Mete, ko Tuari a mahi Hpu aua rat' u, ko te wahi e nialii nei ratou kei to awa o Hari. A e 500 Pakeha kei reira e mahi aua; kahore he mea i ringa muliore kite k'»ura. Ko nga koura a TeO'Keri ma ratou ko ana hoa 56 pauna - taimaha ara 672 aunihi. Te utu o aua koura, £2.350 (e rua mano e toru rau e rima te kau pauna) e wha ano hoki wiki i mahi ai taua hunga tangata toko wha, A kia puta kia ratou aua moni nei te £2350. A no te tahi ra ka haere abau kia kite i te mahinga o taua huoga toko wha; ka bomai e O'Keri ma a ratou kouri i mahi a te ata o taua ra; e toru pauna mo te hawhe taimaha o nga koura, ara e wha te kau ma rua aunihi, nga utu o aua koura i mahia e ratou tokowha i te ata ano o taua ra £147 (kotahi rau e wha te kau ma whitu pauna moni.) TE WAIPUKE I WAIKATO. E ki ana nga nupepa o Akarana, o te 25 o Hepetema; kua waipukea te awa o Waipa i Waikato. A kahore kau he waipuke, i penei te nui i roto i Waipa nei o te timatanga mai o te hotoke nei, a tae noa mai ki tenei waipuke. Kua eke te wai ki nga ngakinga kai, a kua waipukea nga ma ara o te taha taha o te awa o Wupa; ko etahi o nga kai kua tino ngaro i te wai. NGA UTU MAKETE. Akarana, 25 o Hepetema, 1874. —E ki ana a Te Pini, ko te utu mo te oti, e 5 hereni mete 6 kapa he mea ano e 5 hereni mete 9 kapa mo te puhera; mo te paraoa papapa, e 7 hereni mete 10 kapa he mea ano e 8 hereni mo te 100 pauna ; mo te witi, e 6 hereni mo te puhera; mo te paare e 5 hereni mete 6 kapa rao te puhera; mo te kaanga, e 5 hereni mete 9 kapa mo te puhera ; mo te paraoa, £l3 rao te tana; mo te riwai. £9 10 mo te tana; mo te aniana, e 7 kapa mo te pauna. E ki ana a Te Pakarana be tini nga kau momona o Akarana, a ko te utu £2 5 he mea ano £2 10 mo te 100 pmina taimaha ; mo nga kuu whakatete warn ; mo te kuri kotahi, £5; im> nga okiha, £O, he mea ano £7 mo te kiu kotahi J mo te hipi, e 5 k-ipa mo te pauna taimaha. He nui te. kauri kapia ote tai tokerau, o te tai auru ano hoki. Mo te witi' i' Riiitnna, e 5 herein' lie mea ano o 5 hereni mete 3 kapa njo te puhera; kabore kuu'he p» ,J, e i te makete; mo te paraoa, £l2; he mea ano £l3 mo te tana; mo te> paraoa tua toru, £6 he mea ano £7 m«u te tana.