NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori.

Hawke's Bay Times, Issue 1614, 25 September 1874, Page 371

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori.

" Ki a hoe tehei, E Kara." TE HIIiA KAKE 0 HAURAKI. E korero ana tetahi nupepa o liauraki, lo te 'feme Atituiha, i te liaerenga o Te Hira, ki Kauaeranga, ki'te tino Taone o te Pakeha keri kuira i Hauraki. No te 4 o Hepetema a Te Hira i haere ai ki taua taone, he pai ano kia kite aia i nga mahi a te Pakeha; kia marama ai •ana titir<> ki tera iwi. Mea atu ana tetahi Pakeha, ko te Aiamu te ingoa kia Te Hira, kia eke raua i runga i te pahihi, kia haere raua i nga roii katoa o Kireama Taone. A kia haere ano hoki raua kite whare ote waea, a kite pai aTe H;ra, kia tukua tetahi korero waea kite Kawanatunga. Whakaae ana aTe Hira he mea in ki nana, e koro aia e mohiotia, a te Pakdia e te Maori. He pai ki tana whakaaro ki la Te Hira, kia haere nyaro aia i roto i taua taone. Eke ana raua i te pahihi, me a raua hoa Pakeha; Ano ka tae kite whare ote waea, korerotia katoatia ana nga tikanga o te waea, me nga tikanga o te mahi, e mahia ai korero i te wae, kia Te Hira. A tukua mai ana e Te Hira ana kupu ki Nepia nei. He mea tuku auo hoki aua kupu ma te waea, ki Maketu, ki Rotorua, ki Tauranga, ki Katikati, ki Taupo, ki Pnmke, ki etahi wahi ano hoki o te whenua nei. A na nga' huanga o Te Hira i aua whenua, i utu ana kupu i te waea ; tukua ana eia tana kupu, mihi atu kite Kawanatanga, ki Poneke; utua ana ete Kawanatanga. 1 penei te kupu aTe Kawanatanga kia Te Hira ; kanui te pa>, kia korero mai a Te Hira i ana kupu mihi, a e whakaae ana te Kawanatanga, kia haere atu te tahi o ratou ki Hauraki kia kite ia Te Hira, ratou ko tana hapu Muri iho haere ana a Te Hira ma; kia kite i nga miia tuki tuki i nga kowhatu kiripaka e noho ai te koura i roto. A liaire ana kite luitera, kai ana ka mutu, haere ana a Te Hira ma kia kite i te rerewei atu ano i Kireama Taone a tae noa ki Tararu ; i whakapai pu a Te Hira ki taua rerewei, koero ana nga hoa a Te Hira, i nga kupu ki atu ki aia; kua kite nei uia i nga mahi o te waea, i nga mahi o te lerewei, a kite mea e pai aua aia, kia haere kia kite i nga mahi keri k"Ura i roto o te koputatlga o te whenua, uia ratoU aia e arulii ; ka uiea a Te Hira, Hoi, kua rato aku kanohi i enei mea., kua na iika whakiaro i enei; a hoki mai ana ia ou ki Kauaeranya. . NGA HIPI HAKI HAKI I NGAIPOEOD. Tenei nga kupu a te nupepa o Papiti Pei, ale Pa|iti Pei Henna, eki ana, kua M.ngo matou kua tae mai a Te Wirihaua K'uiiliaiia h. ko whenua, kite whenua nei ki 'fmanga. He haere mai tana, he lioko i nga whenua o konei mo te Kawauatanga. Ahe mea ano hoki kia hokona eia ii}>a hipi haki haki a Ngaiporou, mate Kawanatanga. E mea ana matou te Papiti Pei Herora, e pai ana kia mahia nga lioko whenua eia. A kahore kau he kupu mea atu a matou, mo te mohio ranei, mo tana kuare ranei ki nga tikanga Maori, e matou ai, aia kite mahi tika i nga mahi kite taha Maori. Otira e mea ana matou te Papiti Pei Herora, kahore i marama te take i kiia ai maana, e main e korero nga tikanga o te hoko, e riro ai i te Kawanatanga nga hipi haki haki o Papiti Pei. Kahore rawa nei i maiama ia matou te whakaaro o Te Kiwanatanga, i kiia ai e ratou, maana e h' ko aua hipi. He mea hiki, kua rongo matou, nei ano te tahi Pakeha o te tari Maori, nana i korero mataati nga tikanga mo aua hipi kia hdcona e Te Kawanatanga. He mea hoki na taua Pakeha kia patu patua aua hipi kia wawe ai te mutu taua mute te haki haki i Turanga. I whakaae te Kawanatanga kite whakaaro a taua Pakeha. A ko nga utu anake i toe atu te oti ai ano i taua Pakeha nei, tana mahi i timata ai A iongo rawa ake nei matou te Papiti Pei Herora, kua kiia taua mahi, ma te tahi Pakeha e whakaoti. E hara nei i aia i mahi pai ite tuatahi; ano ka noho te mahi ite tika i tetahi Pakeha, he Pakeha ke ano maana e tiki mai e whakaoti. Makonei pea e puta ai nga kupu amu amu, a e ahua, he ai auo hoki nga tikanga hoko o aua hipi; mei waiho ma te tangata nana i timata te mahi; mana ano taua mahi i whakaoti, penei e kore e poraru nga tikanga, e marama mai ano te mahi te timatanga a oti noa i taua Pakeha ; ko tenei, he main nui te mahi, mo aua hipi a kia tino marama te mahi e tae ai kite tikanga pai. He mea hoki ko taua mate haki haki kia kore rawa i te whenua katoa i Papati Pei. NGA KORERO 0 WHITI. Kanui te koa o nga whakaaro o nga iwi Maori o Whiti, He MDgo hoki na ratou e haere atu ana a Ta Hakari Ropihana, (te Kawana o Tawahi) ki taua whenua. He nui te hiahia o aua iwi kia tukua te mana o ta ratou whenua kia tiakina a Te Kuini o Ingarangi. A e mea ana nga korero mai o taua tini moutere, kite mea, e kore aTe Kuini e pai kia tiakina aua tini iwi eia, penei, ka whawliai aua iwi kia ratou ano. E kiia ana, kua kiia te kupu a aua Maori o Whiti, kia-whawhaiiia nga hapu o taua whenua, o nga hapu e whuka raruraru aua i nga main pai mote iwi. A k itahi luii iiu o aua iwi i luria i Riniaronia. He korero taua liui i nga i kanga mo te iwi; a i tae nga ruugaura uui o taua wln-ima ki taua hui, a Maahu raua ko Tui Kukaii. TE POTAAVHE 0 RUATANIWHA. E ki una te Kaliete o te Kawauiitanga k" te Kit wlie e rangona nd, k> te Po.avvhe (i Ruaianiwha i Haku Pei, ka kiia a end rangi e haere ake nei, ko U ingoa hull ko " te Onga onga." TE HUI I PARIHAKA. E ki ana te korero mai o Taranaki o te 19 " te Hepetema, na te nui o te ua, na te kin > o nga rangi i kore ai e tiiuatu wawe te korero ote hui i Parihaka. He uui nga Maori i tae ki taua hiu; e kiia ana e 600 i tae 1 ki reira,

TE HINU WHENUA I PAPATI PEL Ko te tiiio tangata maana e mahi te hinu whenua i Papati Pei kua tae ki taua kainga. A e ki ana aia, ki taana whakaaro, lie nui ano te hinu whenua oreira, otiia, kia roa e rapua ai, ka kitea te tino puna e pupu ake ai taua hinu, E uiea ana uia, me wiri atu ano i te mata o te whenua, ame hou whakaaro, kite koputanga o te.whenua. Ko nga wiri, hei wiri kia toru kia wha kumi, kia pau katoa te roa o aua wiri kite whenua, ka tae ai pea kite matuatanga ote hinu. E ki ana aia, ki taua titiro e rite ana te pai ote konei hinu, kite pai oto Karaponia i Amerika. A kia tae ki nga ra e tino mahia ai to konei hinu ka hold te utu o taua tu hinu, i te mea hold, no konei ake te hinu, e kore e kakete utu, no te mea, kahore he utu mo nga kaipuke i utaina mai ai nga hinu o tawahi. I kake ai hoki etahi utu mo nga taonga e utaina mai ana i tawahi, he mea hoki, ko nga utu mo te kaipuke i utaina* niai ai, e apititia ana ki nga utu e utu ai te kai hoko o aua taonga. No te mea kahore kau he utu penei o ta tatou hinu; koia i kiia ai e kore tona utu e tae kite nui o te utu o te hinu whenua o Karaponia. Na nga mea penei mete hinu whenua, na nga kowhatu rino, na nga waro (kora e tiihuna ana hei ahi), na nga rakau e kaina ana hei papa, ara na nga mau katoa o te whenua i kiia ai he taonga nui te rori rerewei, me nga rori katoa e mahia ana e te Kawanatanga ki Nui Tireni nei. Kahore he mea pai, i kore he tangata kotahi, maana te kupu wha* kahe ki taua mea pai, ahakoa whakaae te iwi katoa kite pai, ota te iwi i kite ai i te pai o tana mea e whakapai ai, na ano te tangata kotahi maana te kupu whakahe ki taua mea. Otiia ko te iwi e titiro ana ki taana mea e whakapai ai, ki te pai e puta nui ana i taua mea mo te iwi katoa; ako te tangata kotahi e whakahe ana, he whakahe taana, no te mea e hiahia aua taana whakaaro kia puta ki aia anake nga nioni me nga pai o taua mea. He ngakau apo kia maana anake nga taonga i kiia kia rato kite iwi, kia kai te iti, kia kai te rahi; kia rite rite te takoto ote taonga kite aro aro ote iwi katoa; ahakoa nui nga hinu whenua o Tauranga, ahakoa nui noa nga rakau o Taupo, ahakoa nui noa nga waro kora o nga whenua o nga maunga i te tuawhenua, na te rerewei kore, na te rori kore, ka t. koto ingoa kore, ka takato pirau noa iho aua taonga i reira, He taonga te taonga i nga wa o te kainga, i te uiea e takuto aua i te marae, tena, ko te taonga e takoto mai ana i te waonui o Tane, i nga wahi e kore e taea atu e te tangata, mau mau kau te kupu kia kiia, he taouga aua mea; tena ma te rerewei, ma te rori, kia tan ki aua mea, he nohonga tena no uua taonga i te maraao o te kainga, katahi ra ano ka kiia. te utu mojaiii t- 0 *&. He tanoga noku ake aku taonga, uaku na te iwi o Niu Tireni; naku na te Maori no te mea, e utu nei ahau te Maori i nga taonga a te Pakeha e uta mai nei i tona whenua i tawahi a e pau ana laku pauna k itahi mo tana kaho i.iuu whenua, i penei ai te nui o te utu, e mea aua aia te Pakeha, maku ma te tangata hoko i taua hinu aia e utu mo tana kawenga mai o taua hinu i tona whenua i tawahi. He tika ia nei, kia utu ahau i aia mo tana niahi, i hoha kau ai aia i te kawenga mai o taua hinu i te nuku o te moana. Otira noku ano te kuari i pau kau ai taku pauna kotahi, mehemea e whakaaetia ana e au e te Maori kia, tukua nga rori me nga rerewei kia puta ki nga tini wahi katoa o nga whenua, e mau tonu ana ano i te Maori, peuei ka taea atu ano nga taonga o tenei whenua ; u ka mahia aua taonga ka hoko ahau i nga taonga i nga mau o toku whenua ake, penei ko te hinu whenua e utu nei au mo te 20 hereni mo nga mea i maua mai i tawahi; kia pera ano te nui o taku hinu, o taku whenua ake, ko aku utu e utu aia kia te kau ma rima ano hereni, penei ka toe mai te 5 hereni ki au, hei hoko mea ano maku. Koia nei toku, kuare e tohe nei au kite aukati i nga rori i nga rerewei, kahore, he mahi naku i aku moni kia pau nui mo nga taonga o Tera whenua, a he puru naku i aua tu taonga, e noho tata nei ano i au, i toku whenua. E kore te taonga e whakatangata i aia, ekore te hinu whenua, mete rakau, mete kowhatu rino, mete waro kora, e whakawaewae ia ratou, a ka whakatika ka haere mai kite rapu mai ia tatou. Engari ma tatou e karakia aua mea kia whakatika mai ai hei taonga ma tatou; ko te karakia ra tenei, ko te rori rerewei kia mahia atu ano i nga taone, a kia tutuki pu ano kite ino o aua taonga, katahi ra ano aia ki marauga mai, ka whakamoni i aia. TE BIIHI 0 MUEIMOTU. E ki mai ana ta matou kai tub! tuhi i Poueke. He kupu tuku mai nana ite waea o te 22 o Hepetema, 1874. E mea ana tetahi o nga nupepa o Whanganui, kua oti nga korero kia rihitia e te Keepa ara e nga tangata o Whanganui nga eka 350,000 o Muritnotu, mo nga tau 21. Ahe nui ano hoki nga wahi porowhiti o taua whenua e .toe hei nohoanga mo nga Maori; ki ano etahi ote liuuga na ratou taua whenua, i tuhi tuhi noa i a ratou ingoa kite pukapuka ote riihi; otiia kua whakaae katoa. E pa ana ano a Ngatikahungunu, ti taua whenua, a ko te kupu o ta ratou kai korero ko Itenata; kia taea mai e nga kai riihi. A e kiia ana e kore pea aia e kaipoiiu i taua ingoa ki taua riihi. Na konei i kiia ai kua tino oti nga mahi mo taua whenua, a kua oti te riihi o taua Wahi.