NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 22 HEPETEMA, 1874. “ Ki a koe tenei, E Kara." NGA WHAKAARO A TEIWI.

Hawke's Bay Times, Issue 1613, 22 September 1874, Page 367

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 22 HEPETEMA, 1874. “ Ki a koe te ne i, E Kara." NGA WHAKAARO A TEIWI.

Te Aratapa, Kaipara, Akulinin. 20, 1874.—Ki te Kai Tuhi o te Haku Pei Taitna, —E hoa, tena koe, —Kua tae mai te Haku Pei Taitna ki au, i warea kite rapu ritenga e tika ai te taenga atu o nga heren> e ,£0 6 6. Ka rua te kau tna ritna, o enei nupepa kua tae mai; ko toku hia hia kia tini rawa nga korero ahuareku, o tera raotu, o tera motu o te ao katoa, aliakoa korero wbai tikanga, aliakoa korero tara, fpai katoa, otiia e wliai tikanga apa ano aua korero tara nei. He biahia ano toku ki te tuhi tulii atu i tetahi raaku korero purakau, kia taia hei titiro raa te iwi, he mea kei akiritia. Hoi ra me tuhi te tahi kupu kia kotahi, hei whakaraatau, akiritia e pai ana koia tenei. He korero na Muumhau raua ko ‘i’akereto; ka mea a Matnuhau. E Takereto he aha te tikanga .o te kupu i to pukapuka nei, ka mea atu o Takereto tehea kupu; k'a mea atu a Mumuhau, to kupu nei hoki “ E rate koromatua ana o te wuewao tetahi waahi o te hau o te manawa, e rate ilia ana tetahi waahi.” E rungi te ihu e tika ana te hau o te manawa i reira, ko tehea oti te mea i he. Aua ko le koromatua pea o te waewae, no te mea kahore he hau o te manawa e puta ana i te koromatua o te waewae. Tenei rate ritenga, kei te “ uniti” o te tangata, ka mea atu a Mumuhau he aha te “ uniti,” ka mea atu a Takereto, ko te raaikuku o te ringa ringa, ko te maikuku o te wae, aha kua nohi nohi ta::a maikuku nei, e wbakaputa ana i nga kino nunni; ki ano oti koe i kite noa i te kupu a’Horomona e raau i te 6 o nga upi'ko o Ngawhakatauki nei i te 6 o nga rarangi, e mea ana “ E whakakiui mai ana ona kanohi e korero mai ana ona raaihao.” Ka mea atu a Mumuhau, he aha ka panga kitea ai te ritenga o nga kupu ki tawhiii ke takoto mai ai; ka mea atu a Takereto e kore ra e tika te haere anga nui, kua wailio mo tenei ao. He reo muwharu he reo ngarara, he reo kararehe; ko te arero manganga, ko le reo lena i tukua mai e Te Atua ki nga Apotoro i te ra o te Petikoba. Ka mea atua Mumuhau, ko tehea te reo ngarura ; ka ma atu a Takereto ko te reta G koia tenei Sl Titi tai takaree." Ka mi a atu a Mumuhau, hoi kowai hoki te korero ana i tena reo; ka mea atu a Takereto, kanui, ki ano oti koe, i kite noa i te tangata e haere nei kite taua wahine; ka mau kite rakau ka mea “ Titi,” e to ana i te hoa riri kia whakatika. Ka mea atu a Mumuhau, ko tehea oti to te kararehe reo ; ka mea atu a Tukereto ko te “ Inatahekihana” (Interjection), ka mea atu a Mumuhau, he aha te “ Kanahakibana” (Conjunction); ka mea ano a Takereto, ko te take o te “ Are,” ka mea atu a Mumuhau i pataia atu ki te“Kanahakihana,” puta ke mai ko te “ Are” ka mea atu nei ano ahau he aha te “ Are,” ka mea atu a Takereto, ko te take o te “Au” ko te waahi tenei i riro i te kararehe, koia tenei, “ au, au, au,” ko te wahi i riro i te tangata, ko te “ Are,” koia tenei “ Are ka tohe koe ki au, he rangaliva koe i na koe ka mea mai ki au, e ora oti koe i au.” Ka mea atu a Mumuhau e rangi tena e rangona atu ana, i te mea e ngangau nei te kararehe kite wheua poaka nei. Hoi ano, meta ena kupu kite Haku Pei Taitna, Na Apeeahama Taonui. “ Waima, Hokianga, Oketopa 2,1874, na Mohi Wikitahi o Ngapuhi, ka tuhi atu kite Kai Ta o te Haku PeiTaima, o te nupepa o Nepia,—-Tena koe, —Kua tae atu pea taku moni mo te nupepa i tukua atu e ahau ki to matou Katimauba o Hokianga, i Akuhata nei, ko taua moni £1 6. Kite ana ahau, kei te he taua nupepa, he nui nga reta korero Pakeba, ko te mea pai rawa kia rite ma nga Maori, ki nga reta ma nga Pakeha, Nui atu to matou raanaaki ki taua nupepa, to nga tai tamariki o Ngapuhi nei, kia kite ai matou i nga ritenga o a tatou boa Pakeba, o nga iwi tini tini 0 te ao. Tenei hoki tetahi marena o te tahi hoa o maton, kua marenatia i Akuhata nei i te 25, 1874.) Ko te wahine na te tahi rangatira o te Rarawa Na Te Tai Papahia taua wahine, tonaingoako Tari-aho Tetai Papahia, kihai ona tungare 1 pai kia marenatia kite Hahi Mihinare na te mea he Pikoj o tona hahi ko te tane he mihinare, te ingoa o fe tane ko Waipapa. I te Turupu ano hi ki matou i te mea e whawhai nei te Pakeba raua ko te Maori kia te Kooti. A no koua hoki ahau ka kite i te iwi na i te Pakeha me nga Maori o runga na. Ka hia hia te Pakeha, kite wahine Maori, ka whakaae te wahine, ka moe raua, ka pai hoki te matua, ka whanau nga tamariki whakatika ake te Pakeha haere atu ana ki tawahi, bore i raabara ki aua tamariki. No te hoia taua ture; a e kaha ranei te matua wahine kite mahi kai. Tetahi he homai mate ki nga wahine, ka kino tenei mahi. Tenei ano tetahi whakahe aku ki nga tangata Maori o Ngapuhi, kva tukua atu o ratou ingoa kite pukapuka Pitihana (Petition) am e mea ana e kore ratou e pai kia hokona te whenua, a tae mai ana nga tangata o te Kawana kite boko whenua, a ki bai i mabara ki tana ingoa i tuhi tuhia ra eia kite pukapuka Pitihana, a ka boko hoki aia i te whenua ki tc Kawanatanga, A e kore ranei taua tu tangata e whakama rao tana tuhi tuhinga i tana ingoa, ara nga tangata katoa katoa. Tenei hoki tetahi he, ko nga Hotera o te tabu ki raro nei, ka nui te kino, ahakoa he rangatira te tangata. e kore e tukua atu ki taua whare. E hoa ma, e koutou katoa, kia hipa i te whakatauki a Tarori Ngatoa e ki aua “ E he tain, iti, kei te matamata e piri ana o te tai o te kotinga.” Kati nei aku kupu, Na Mohi Wikitahi.” “ Okahukura, Waipukurau, Hepetema 9, 1874.—Ki te Kai Ta o te Haku Pei Talma, Nepia,—E hoa,—He tukuriga atu tenei i a matou whakaaro, kin tukua e koe, kite panui reo Maori, kite reo Pakeha hold; kia kite ai a matou hoa Kawanatanga Pakeha e noho ana i nga takiwa o te uo; ko a matou whakaaro enei, ko a nga tangata e noho ana i Oka- > bukuru wahi o Otawhao puihi j kaoro

raatou e pai ana, kia' haere utu kore te rori mo te rerewei i runga i a matou whenua, me wbakaae ra ano te Kawanatanga kia utuaki te utu nui a matou - whenua ; ka tukua ai e matou taua rori kia haere ki'Otawhao, kite kore e whakaaetia ta matou kupu e te Kawanatanga, me utu a matou whenua ka aukatia e mit u i te wahi ia matou o te parae o Qmiiratairi, kore rawa e tukua kia neke mai ki Otawhao me ona wahi katoa.— Na Horomona Hoani, Waipukurau." He kupu nga kupu o te pukapuka nei, otia, kihai i tatata ki nga kupu, o nga mea mobio. E ahua pouri ana matou ki nga korero o te reta o Horomona, He noho hangu noaiho, ta te hinengaro raarama, he whakarongo kau taana ki nga kupu, o nga mea, korero rapahu, he mahara na temohio he hanga kapetau te arero kai korero. Na i ana, whakarongo mai e Horomona, koutou katoa, nga kai korero o te nupepa nei. Tenei mea te rerewei, maana pu ano e puta ai he pai ki nga tangata o te ao katoa. E kaha ana taua mea te rerewei, ka haere ano aia i ana haere i runga i te whenua; kaore ana tiro tiro ki nga kupu whakahe ki aia, a ko nga wahi whenua e riro ano i aia, i riro ai i aia, be mea naana ko te pai anake, kia puta ki te iwi, na konei i kiia atu ai te kupu; kaua koia e whakahe noa kite rerewei. Hoi ra, kite mea ka riro te whenua ate tangata i te rerewei, akakoa Maori, ahakoa Fakeha, ahakoa tutua, ahakoa rangatira. E utu ana te Kawanatanga i aua tangata, a e utu tika ana te Kawana* tanga i aua tangata. Otira kei mea te tangata ma tana kupu nui ka homai ai taana utu i pai ai, e kore; e nga.ri, ko te utu e tino tika ana mo te whenua e riro ana i te rerewei ko tena ta te Kawanatanga e utu ai, a ko te mea tika ano tena. E bara nga kupu nei i te mea ako mai e te Kawanatanga kia matou, te Kawanatanga ana te Kawanatango, matou ano matou. He kite no matou ite ahua he o etahi o nga kupu a Horomona; koia matou i ako atu ai i te- mea tika. He mea tino he te aukati tukua te rerewei kia puta, kia haere i ona ara e kitea ai he nui mo te iwi. Ko te utu tika mo te whenua (e riro an:i i taua rori rerewei,) e kore e Kaiponubia e te Kawanatanga e homai e ratou, i nga utu tika mo aua whenua. " Kaiapoi, Hepetema 7,1874. —Ki te Kai Ta o te nupepa te Haku Pei Taima, — E hoa, —Tenei taku tonoi tetahi nupepa, maku, kia tukua mai e koe, raaku e utu atu ki nga utu e tika ana mo nga marama e otio. E hoa e te Kai Ta o tenei nupepa. Ka patai atu au, kite riteka (ritenga) mo te utu, mehemea me hoko katoa aua moni etinga (e tika) ana mo nga raoni 13 hereni i nga marama e one kite pane kuini, ka tuku atuai ki a koe. E boa, e pai ana ahau kia utu nupepa Haku Pei Taima maku. E hoa, be patai ke tenei kite utu nupepa au; kite mea he korero aku e tinga (tika) ana bei korero painga mo taua nupepa. A ka abatia, ka utu ranei au kite Kai Ta o taua pepa. Heoti aku kupu, atu ki a koe, utua mai taku reta, kite reta, kia tae mai tau reta nga (ka,) tukua atu e au nga moni mo nga nupepa mo nga marama e onp. Heoti ano naku Na Tare Wi Teihoka, upoko o te runanga, Kaiapoi." Ae e hoa me hoko kite pane kuini anake aua moni mo nga marama e ono mo te nupepa nei ka tuku mai ai aua pane kuini i roto ite reta. Mehemea he korero, tangata mata; kui korero, kaipuke taburi, wbakapapa tupuna; korero tara, me nga korero penei, e kore e utu te kai tuku mai i aua, korero. He mea ta utu kore e matou aua korero, hei titiro ma te iwi. NGA KAIPUKE U HOU MAI 0 TAWAHI. Poueke, Turei, Hepetema 17,1874 Kua tae mai te reta a Te Potetane, a e ki mai ana aia, ko nga Pakeha kua tukua mai eia i runga i te kaipuke mo te whenua nei, i tukaa mai i te marama o Akubata; mo Akarana i runga i nga kaipuke ia a te Hatipohi me Aheea 760 nga Pakeha; mo Whakatu i runga i te Meera, 330 Pakeha; mo Poneke i runga ia Te Houka 415; mo Taranaki i runga ia Te Poura, 380 Pakeha,; mo Rititana i runga ia Te Praraiarira 320 Pakeha; mo Otakou, i runga ia te Akarana 360 Pakeha. NGA TJTU MAKETE. Nga makete, Poneke, Hepetema 17, 1874. —E mea ano a Te Ohia ko te utu enei mo te paraoa, J 212 15 he mea ano £l3 5 mo te tana; mo te paraoa papapa, 1 hereni mete 3 kapa mo te puhera; mo te witi tahinga o nga toa, 4 hereni mete 6 kapa he mea ano e 5 hereni mete 6 kapa mo te puhera; mo te oti, e 5 heren he mea ano e 5 hereni mete 3 kapa mo te puhera; mo te paraoa oti, £24 he mea ano .£26 mo te tana; mo te pekene, 10 kapa mete bepene mo te pauna taimaha ; mo te pata 1 hereni mete 9 kapa he mea ano 2 hereni mo te pauna. Nga utu makete o Rititana, —Mo te oti, e 5 hereni mete 3 kapa mo te puhera ; mo te witi, e 4 hereni mete 6 kapa he mea ano e 5 hereni mete 3 kapa mo te puhera; mo te paare, 5 hereni mete 9 kapa mo te puhera; mo te paraoa papapa, ,£6 mo te tana ; mo te paraoa tua toru, £7 mo te tana; mo te paraoa, £l2 he mea ano £l3 mo te tana ; mo te riwai, £lO mp te tana; kahore kau he riwai; mo te pekene 10 kapa mo te pauna. E ki ana nga korero o Akarana, kotahi kaipuke i u mai ki reira, he uta riwai mai a 100 tana, o nga riwai i tae mai i taua kaipuke, no te ra ano i u mai ai ki reira i h'okona ai, pan tonu nke ano i taua ra mo nga £9 mo te taua ; ko uga peeke i takoto ai aua riwai he mea utu ke ano era. Akarana, Hepetema 18, 1874.—E ki ana a Te Pakarana, he tini Dga kau i Akarana, a mo nga kau momona, e nut ana te utu £2 he mea ano £2 7 6 mo to 100 pauna taimaha ; mo to hipi, 5 kapa mo te pauna ; mo nga hipi ulia, me nga hipi tu a kuao £1 8 6 mo te hipi kotahi; mo nga kuao hipi, mo nga mea momona 10 hereni he mea ano 18 hereni mo te kuri kotahi. E ki ana a Te Pint o Akarana, 4 mo te oti, 5 hereni me le 3 kapa he mea ano 5 hereni mete 6 kapa mo te puhera; mo te paraoa, .£l3 mo te tana; mo te paraoa papapa, £7 10 mo te tana; mo te paraoa tuatoru, £8 mo te tana; mo te paare, 5 hereni mo te puhera; mo te pata, 1 hereni mete 3 kapa mo te pauna wo te riwai, rco te tana,