NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 8 HEPETEMA, 1874. " Ki a koe tenei, E Kara."

Hawke's Bay Times, Issue 1609, 8 September 1874, Page 351

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 8 HEPETEMA, 1874. " Ki a koe tenei, E Kara."

■ NGA TANGATA KUA MATE. Ko Henare Palcura raua ko Ahitene Eriha o Mchaka kua mate; he mare mare te mate, i te timatanga, waiho rawa ano hei mate e tiuo hemo ai raua kite urupa. NGA TOHU 0 TE TOA. Kua tae mai uga rongo o Te Wairoa kia matou, ko uga. tohu mo te tangata raaia a te Kawanatanga o Niu Tireni, kua hoatu a te Kawanatanga a kia Paora Apatu, kia Tolia, kua Paora Kerepu o Mohaka, mo te ratou main tika ki nga mahi a Te Kuini, a mo to ratou toa auo bold. No te tahi o te marama nei i u mai ai kiPoueke le kaipuke a te Taratihuarere; e waru teliau ma ono ona ra i rere mai ai i tawahi ka u mai ki konei. He kaipuke uta Pakeha mai, a 391, i eke mai i aia ; o. aua Pakeha 52 uga wahine takakau. E one tamariki i mate i te rerenga mai, a e wha i whanau i waenga moana. No te 29 o Akuhata i u mai ai ano hoki te kaipuke a te Katikata ki Rititana, he puke uta Pakeha mai auo hoki kite wbenua nei; e whitu te kau ma iwa ona ra i rere mai ai ka u mai ki konei. E wha rau e whitu te kau ma iwa nga Pakeha i eke mai; e rima Pakeha, i mate, a e wha i whanau i te rerenga mai. No te 29 o Akuhata ano i u mai ai ki Rititana tetahi kaipuke ko te Hata Rarani. He kaipuke uta Pakeha mai ano hoki mo tenei whenua ; kotahi rau ma tahi ona ra i rere mai ai ka u mai ki konei; e wha rau ma wha Pakeha i eke mai. No te 1 o nga ra o te marama nei i u mai ai ki Rititana te kaipuke a te Katapere, i rere mai i tawahi, i Kauahiko i Kotirana ; e wha rau ona Pakeha i uta mai ai. Na te 2 o nga ra o te marama nei i u mai ai ki Rititana te kaipuke ko te Kanahipuruka. E wha te kau ona ra i rere mai ai, ka u mai ki konei; e wha rau e iwa te kau Pakeha i eke mai i taua kaipuke. E rua te kau ma rima Pakeha i mate i te rerenga mai he tamariki kau. No te 2 o nga ra o te marama nei i u mai ai ki Akarana te kaipuke a te Hiti o Akarana. E toru te kau Pakeha i eke mai i aia ; a kotahi rau ma whitu nga ra ona i rere mai ai ka u mai ki konei ; kotahi tamaiti i mate i te rerenga mai. No tana tatanga mai kite whenua nei, i pa ai nga rangi awha kino ki taua kaipuke, a ko nga Komaru o taua kaipuke i titaritari ka*oa i tehaua. NGA UTU MAKETE. Akarana, Parairei, Hepetema 4.—E ki aua a Te Pakarana, e maha ana nga hipi momona o enei ra; a e 5 kapa mo te pauna, ana hokona ; e hiko hiko ana te utu mo te kau, he wa e nui ana, he wa e hi ana te utu, he mea ano e 35 hereni he mea ano e 45 hereni mo te 100 pauna taimaha ; e ngari nga kau hei patu hei kai e manakohia ana e nga kai hoko; mo nga kau whakatcte waiu, lie mea auo £2 15 he mea ano £7 10 mo te kau kotahi, ana hokona. E ki ana a Te Pini, e kake ana nga main hoko hoko makete witi. Mo te paraoa papapa, £7 1U mo te tana ; mo te paraoa tuatoru, £8 mo te tana; mo te witi, 6 hereni mete 3 kapa mo te puhera; mo te paare, e 5 hereni mete hikipene mo te puhera ; mo te kaanga, e 5 hereni mo te puhera ; mo te pi mete piiue, e 5 hereni mo te puhera; mo te pekene, 10 kapa he mea ano 11 kapa mo te pauna ; mo te tiihi, e 8 kapa mo te pauua ; mo te pata, 1 hereni mete 3 kapa mo te puuna. He nui te pia kauri, o te tai kite auru, o te tai kite tokerau; otira he nui te utu ki nga kaipuke uta i aua kapia kauri. Poneke, Hepetema 5.—E ki ana a Te Ohia, mo te paraoa, ,£l3 he mea ano .£l3 10 mo to tana ; mo te paraoa oti, £24 he mea ano £25 mo te tana; mo te riwai, £8 he mea ano e £9 mo te tana ; mo te witi tahi tahinga o nga whare takotoranga witi, e 4 hereni mete 9 kapa mo te puhera; mo te oti, 4 hereni mete 10 kapa he mea ano e 5 hereni mo te puhera; mo te witi paraoa papapa, 1 hereni mete 4 k'upa he mea ano 1 hereni mete 6 kapa mo te puhera; mo te paraoa tua toru, e 7 hereni he mea ano e 8 hereni mo te puhera; mo te tiihi, e 8 kapa he mea auo e 9 kapa mo te puhera ; mo te pekene, 10 kapa he mea ano 1 hereni mo te pauna taimaha. He reta enei i tukua mai kia taia ki te nupepa nei " Akuhata 25,1874. —Ki te Kai Ta o te Haku Pei Taima, —Me tuku atu tena reta kite uupepa ; te take i whakamahara ake a ahau, tena pea kei te pohehe nga whakaaro, o nga komihana hoko whenua, kei te mohio mai kua mate pea nga tangata tuturu o te whenua, ara 0 te pito whaka te raw hiti o te Waipounamu kei te ora ano. Te rua o aku kupu, me whakamutu te hapai o nga komihana i tenei kupu, " i riro i nga iwi haere mai te ritenga o nga whenua, mo runga i te rau o te patu." Kei te mohio mai te Kawanatanga he pono rawa taua kupu ; engari i runga i te rau o te pokanoa, i te waka wehi vvehi o nga komihana hoko whenua; whakarongo ana ki nga reo pera ano me o ratou mea haere mai, ara ki nga iwi Maori kihai i whakarangona a matou korero i taua takiwa. Na tehea ture ra tenei ko te whaka wehi hei rironga mo te whenua. Mehemea i riro i runga i te rau o te patu, ekore matou e tohe tonu, kia homai tika te utu kia matou mo ta matou whenua. I tohe atu ai matou i naianei, no te mea hoki, ko nga whawhai o te ture, i puputia i te takiwa i tae mai ai nga komihana ano. 1 naianei kua mawheto kia matou te ture; a whai hoki ko nga ingoa i rongo nei matou kite Paremata e ki ana mai o v matou ingoa. e he ana, kaore o matou

ringa i pa, ki ena pukupuka, pene ranei araki nga pukapuka hoko whenua; e hoa mau e tuku atu taku reta, hei titiro ma aku hoa, Maori, Pakeha ano hoki, ki o matou mate, e ngau roa nei ia matou, mau e hoatu enei korero i runga ake nei ki mutu —Na Toapano, Na Te One l-hi'ARAm, me etahi atu." Ho pukapuka tenei i tukua mai,£kia tnia kite uupepa nei:—'• Ki le Kai Ta o Te Haku Pei Taima, Nepia,—E hoa, he panui tenei naku kia taia mai e koe, ki roto kite nupepa reo Maori, reo Pakeha ano hoki; kia rongo ai nga reo e rua, i te male kino i pa ki tenei kui kia Te Awanui no Ngatihikairo, nga tau o taua kui 120; taana tamaiti tuatahi ko te Matenga e 80 ona tau ka mate aia, e 6 tamariki a taua kui i muri ia Te Matenga. Na tojjratou whakamutunga nga tamariki; nga • vvairua o roto o taua kui, ka toru huanga mokopuua, ka hui hui ai nga wairua o taua kiu e 70 e ora nei; me taua kui nei ana e ora nei auo, no te 20 o Hune, 1874, ka pa te mate ki taua kui. Te mate, he mate kai, e rua ona wiki i kore ai te kai, mete ahi; ka tahi ka taemai te korero ki tetahi a ona tamariki, kei te whaka hemo hemo te kiu ; ka tabi ka haere a Meihana. Nga tau o tenei tama aana a tua kui, 61; ka tae atu a Meihana; ko taua kiu e takoto ana. Ka mea atu ki taua kui; e kui, ka mea mai taua kui; e tama, ko koe taku e tumanako atu nei, ko tenei kua tae inai koe, e haere aua ahau ; kaore e taea e au, te manawa orate pupuri. Ko teuei wa he tiuo no te waenganui po. Ka tahi ka tipu (uipu) te mataku ia Meihana ite Kehua. Ka tahi a Meihaua, ka mea atu kite kui; kaore koe e mahara ki au, kotahi nei hoki au ; engari me noho, hei te ahi abika haere ai; ka mea mai te kui, kati ra e pai aua; ka tipu (tupu) touujie mataku ia Meihana! Heoi he tatari tonu kite awatea. No te ata, ka puta te ra, katahi a Meihana ka whakaai a ite kui ia Te Awanui; ka mea atu. E kui ko le kiu; he aha e tama ; ko Meihana, haere ra, kua watea hoki; katahi ka mea mai te kiu, tenei ake ra nga ra e haere ai, kua pupuri koe i au, i tenei po, me kohue e koe he kai maaku. He kai toku mate; na tou maatau ahau i whakaora. Heoi kei te ora aTe Awanui; Heoi me uta e koe kirunga, ki to tatou waka kite Haku Pei Taima, Nepia.—Na to Hoa, Na Wiremu Henaue Kirinini, No Taiporutu, Te Mania, Akuhata 27, 1874." E kiia una, kua whakaturia a Meiha Atikiui o Taranaki,, kite tunga oTe O'Roka, i whakarerea e te O'Roka i nga main o te Kawauatanga. E kiia ana ko a te 21 o Oketopa te tu ai te hakari kai aTe Houkamau. Ahe nui uga Pakeha me nga Maori e haere ana ki taua hui, na reira i ki ai te whakaaro e nui ke ake hui, i ta te wliakaaro a te hunga naana taua kai i mahi. NGA WHENUA E RIIHITIA ANA. E ki aua te Waka Maori o te 25 o Akuhata, 1874, he whakamaori he ta matou i nga korero a Te Wataruihi raua ko te Koroniara Hekeritari i korero ai raua mo nga whenua riihi, i kiia e raua i roto i te runanga o te Paremata, a ko nga kupu eDei a taua Waka Maori; e mea ana aia, "Ko nga tikanga o roto i taua whakamaoritangii e mohio ai e te ngakau Moari, koia tenei, ara ko nga riihi e whakaaetia aha e te Kawanatanga e waiho ana hei take e tiuo riro mai ai aua wheuua ahakoa pai nga Maori, kore ranei e pai, he paepae whakamau i te hua a te Kawanatanga kia puta nui at tona kaha ki jte huri i te whenua e taea ai (mete hua rakau nei e mauria ana hei whakaneke i nga mea taimaha), ara hei rakau patu mo te whenua kia mate rawa, e ai ki ta te Maori tana ki." Kabore e mohiotia nga tikanga o aua tini kupu nei e matou, e hara hoki ite reo Maori; ko nga kupu, he kupu Maori, ko te noho tika o aua kupu, e marama ai te whakaaro a te tangata naana i ki aua kupu, kihai rawa i ata noho tika, kihai i rite kite reo Maori, ate Maori e korero ai, i tana reo Maori. I penei te noho o nga kupu kia ratou whaka kupu, me nga kupu a nga hukehuke, ana korero hameme taua tu tangata, ano aua kupu, he wawata na te porangi. A e mea aim matou e kore te tangata tuhi tuhi, i taua tu reo Maori, e tika, hei ki mai, i te he ota matou mahi whaka Pakeha, i nga kupu o te Paremata. E mea ana matou, kojta matou tu reo Maori e tuhi tuhi ai i roto i te nupepa nei, he reo Maori mohohake, he reo Maori penei pu ano, meta te tangata Maori e tuhi tuhi ai. Mehemea na matou taua Waka Maori; ka kiia e matou kia muiu tana mahi, no te mea, kua kopouwaitia, kua tae kite tau kuitu nga, a kua mokitia, kua kite riu ite wai; ako nga kai hoe, kua wiri ite anu ote wai; kua kape kape noa nga arero i te hauwiri, i te inatao, na reira i he ai te noho o te kupu, ana ki ma te waha o aua kai hoe ; koia i he ai te noho o nga kupu, i kore ai e kitea nga tikanga o aua kupu e te iwi. He tini nga korero o nga Paremata o era tau, he aha taua waka, i aua rate mahi ai i era. Ano ka mania e matou, ka anga aia ka ako mai, ka whakahe ite mea tika; kia kiia ai, koia te mea mohio. He kaha kai anake tau e e Tama reia, tunga i te poroporo, e Ruangu anake, Turauga kai; kaaore paeko e karangatia, turanga riri, ka karangatia paeko, Kihai taua Waka Maori i mahi i nga korero, e puta ai he niohiotan'ga ki nga Maori, na matou i main; ka ani,'a aia ka tauira mai, kia aro atuaite iwi ki aia Taku kahawai ngakonui, tu aro aro tahuri ke, kupa koe ka ruaki kai kai ai au. He nui nga korero a te Pak"ha, he aha aia te mahi ai i era hei ako i te Maori. He noho kaiponu k'"'a, kia niaaiia anake uga matau- | ranga.

sgp In order that our Subscribers may not be deprived of the information contained in Government announcements through the preferences of oar Provincial atcthorities, it is our intention to insert such announcements (when of sufficient importance) PRO BONO PUBLICO, until we receive them in the ordinal')/ course of business, The official notices which appear beloio are therefore inserted GRATUITOUSLY.