NGA HUA O TE MOHIOTANGA. Ma nga Tangata Maori. TUREI, 1 HEPETEMA, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

Hawke's Bay Times, Issue 1607, 1 September 1874, Page 343

NGA HUA O TE MOHIOTANGA. Ma nga Tangata Maori. TUREI, 1 HEPETEMA, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

HUI HUINGA RANGATIRA MAORI I PONEKE. (na ta matou kai tuih Turn i tuku maii'te waea.) Poneke, 27 o Akubata, 1874.—N0 te ra nei .i turia ai te bui kai, i te tina, i mabia o* Henare Matua ratou ko nga rangatira Maori o Whanganui, ma nga rangatira Maori, i hiu' hiu ki Poneke ; kotahi rau e rima ti kau o ratou ; i kai i taua tina. Ko etahi enei o nga ingoa o aua rangatira; ko Karaitiana Takamoana, M.H.R., ko Te Honorable Wi Tako, ko Te Honorable Mokena, ko Meiha Keepa (o Whanganui,) ko Meiha Ropata (o Waiapu,) ko Paora Tuhaere (o Ngatiwhatua i Kaipara,) ko Te Hiana, M.H.R., ko Te Kere, M.H.R., ko raua anake nga Pakeha i haere ki taua" tina. He nui, a be pai nga kai, i kai ai taua tini rangatira; ano ka mutu te kai, ka puta te manaaki kia te Kuini kia ora tonu to tatou Kuini tiuo pai o nga Kuini me nga Kingi o te ao katoa nei. Ano muri mai i te koa kia Te Kuini, ka pu maharatia hoki nga rangatira katoa na ratou i mabi nga mea hei pai mo nga Maori. Ka whakatika a Henare Matua, a kiia ana eia ana korero, mo taua mabi e haere nei aia kia kite i nga tini hapu Maori o te whenua nei ka mea aia. He lure he rawa ture o nga Kooti whakawa whenua Maori; o enei ra, a tetahi he ano hoki, be mea naana; kahore kau be mea o nga mema Maori i te Paremata, ki taana wbakaaro, he ou ou aua memajria tini atu ka tika ai ki taana wbakaaro, ka tabi ka abua rite rite kite nui ote iwi. Ka whakatika ' a Te Pokiha (o Te Arawa, ka mea, he mahi he rawa te mabi a te Kawanatanga, eunene tonu nei i nga Maori kia hokona a ratou whenua kite Kawanatanga. Ka whakatika, ko Te Keepa, ko Wi Maihi (o Te Arawa.) ko Paora Tuhaere, me a ratou korero ano. Ka mea tetahi o nga tangnta i whakatika kite korero ki taua bui; e titiro ana abau kia tatou e noho nei, ngaro noa te ahua o nga mema e toru i te bui nei. He mema Maori ano era, be aha hoki ra te haere mai ai ano aua mema kia kite kite tatou i a ratou kupu. Korerotia ana e Karaitiana nga tikanga o tana mahi i mabi ai aia i roto i te Paremata. Ka ki nga rangatira Maori kia korero boki a Te Hiana i ana kupu kia ratou. Ka mea aia kahore ana wbakaaro i wbakaae kia hokona nga whenua, engari, ko te tikanga pai, me waiho ma nga Maori ano te hiabia, kia hokona a ratou whenua. Otira he tika ano, kia korerorero te Kawanatanga ki nga rangatira Maori, i nga ra timatanga o te whenua e hokona ana. Ka mea aia, kahore kau be take e wehi noa ai nga Maori ki nga moni e nainaa nei e te whenua nei, no te mea kahore aua moni e tail a kahore ano hoki e pa ki nga whenua a te Maori. A kahore ano hoki he take e wehi noa ai te Maori mo nga Pakeha e u mai ana kite whenua nei, no te mea ka tiakina nga Maori ite ture; A ko nga Pakeha e u mai nei kite whenua nei, ma aua tini Pakeha, e kake ai te utu o nga whenua Maori. I mea aia, be tika ano; kahore kau he peta mea pai a tenei Paremata i mahi ai, i nga ture koqti whenua Maori rno te iwi tangata Maori. Otira he tini ano nga mema o te Paremata, e titiro atawhai tonu mai ana ki nga Maori. E nui haere ana te maha o nga mema o te Paremata. A kaua nga Maori e hoha, engari kia mau tonu te mahi, hoki hoki mai mea ratou kupu kite Paremata; tukua mai nga kupu a te Maori kia puta kite Paremata. Ko te ara e tukua mai ai nga mea c ngau kino nei i te Maori, me haere atahua mai te aro o te korero ; kaua i te riri i te whakahi. Otira ito te tika a rangatira, ma reira e taiiuri mai ai te Paremata, a ko nga mea ano e he ana, ka nubia' e te Paremata kia tika, ko nga mate, ka whakaorangia. Kahore he kupu aana hei whakahe i te mahi a Henare Matua, i na hoki e penei ana ano te Pakeha, i nga ra e mea ai tetahi o te iwi kia whaakina taana wbakaaro, ka korero haere ano aia kite iwi, otira, ko te korero mete mabi a tera tu tangata kia marama, kia baere i te raugermarie, kaua i te ako kia takahia nga ture, engari, ko te tika anake, ko te ora mo te iwi kia kitea. Tino whakapai ana taua bui ki nga korero aTe Hiana. A mea ana ratou, ka whakaaetia nga kupu a Te Hiana, ko ta ratou tera a mea ai hei mahi ma ratou. No te 7 haora ote ahi abi i mutu ai taua hui; a korero ana taua hui i a ratou kupu ; kiia ana me bui hui ano ratou i nga tau katoa e tu ai te Paremata i Poneke, ki reira nga rangatira Maori titiro whakatau ai ki nga mahi a te Paremata. E mea ana te nupepa a te Tauranga Taima o te 19 o Akubata, 1874:—N0 nanalu i nehua ai te tenana a Rawira Tuaia, no te tekau ma tabi o liga haora ote ata ; ko te urupa o taua kaumatua nei, kei te taha o te taepa, o nga urupa o te hunga toa i mate i te wbawhai i te Keeti Pa me Te Ratiga. I reira nga tangata o nga hapu katoa o Tauranga, a i haere katoa ratou kite wapu i Tauranga, i te wa i u mai ai nga poti a te hunga na ratou i hoe mai te tupapaka. I lioea mai hoki e ratou i Whareroa ; ko Enoka Te Wbanake te tangata i aia te poti i eke mai ai te tupapaku, a ko Hoii Ngatai, ko Parira, ko Hamiora Tu, mo nga tamariki a Tupaea ano hoki i reira ano. No te uuga mai o te.Kawhena kite pito 6 te waapu ka haere atu a Te Karaka, me tana teina. me Te Rikiri, me Te. Wapertki, me Kapene Tana. He rangatira Pakeha ratou i mohio kite pai, me to toa o Rawiri Tuaia, a na aua Pakeha i liiki te kakabu tauaa o te kawhena o te tupapaku i te wa i kawca ai kite nebunga ; kahore he Maori i kore te tangi ki ta ratou kaumatua; a kahore kau he mea he i mabia e taua hui, ahakoa be nui noa am nga taugata e toru rau, he hunga tangata noho atahua i te inane anake,

Tauranga, 20 Akubata, 1874—He" whakaaturanga tenei mo te haereDga o Wi Parera, kite hapu ia Eawiri Tuaia Puhirake i te RaDgi; ka tae aia ki runga ka tue mai; a Hapi kia kite ia Rawiri me llotohira; ka tangi ia ka mihi, ka tabi ka riro i aia ki Te Papa nehu ai; kia manaa - kitia o te Kawanatanga. Heoi naku i whakaae kia riro iaHapi;ka tae mai aia Id Ohiki nei, ka tangi te iwi nui tonu ki ai, ka tangi nga Waipu a te iwi. Hoiano ka uianaakitia e te Kawanatanga a Rawiri, mete homai ano ite kawhena whakapaipai. I te ra i tukua atu ai e maua ki Whareroa kia tangihia e Ngaiterangi ite haerahga] kite nehu; ka pupulii a Ngaiterangi katoa. Na nga Pakeha Rangatira i amo ; i uehu tauaa katoa nga kara a te Pakeha, me to Te Paraki hoia; ko Rawiri he rangatira no Ngaiterangi; koia taku whakamoetmitianga kite Pakeha, ko te whakanuinga a- toku tuakaua. Ahakoa mate atu aia, ko toona tinana kei te vvbenua; kua ora mai i tana rongo pai e whakapaia ana e te Pakeha Na Wi Heti Puhirake. Koi nei te nui o te Maori o te whenua nei; ko aua korero nei he mea mabi hei titiro ma nga mema o te Paremata. Mougonui: nga taane 1129, wahine 942 ; Hokianga: taane 1448, wabine 1248; Tokerau: taane 1548, wabine 1291; Wbangarei: taane 253, wabine 192; Nga Hawhe Kaibe: taane 41, wahine 15 ; Kaipara: taane 789, wahine 524; Akarana; taane 114, wabine 81; Waiuku: taane 113, wahine , 103 ; Wairoa: taane 44, wahine 37; Waikato kite Wahapu: taane 211, wahine 172; Waikato ki uta: taane 2407, wahine 1987; Whangaroa me. Kawhia: taane 1050, wahine 113 ; Hauraki: taane 947, wahine 717; Tauranga: taane 662, wahiue 1399; Opotiki: taane 1042, wahine 908; Uriwera: taane 1042, wahine 326; Waiapu: taane 1345, wabine 1108 ; Turanga: taana 788, wahine .605. No tu Porowini o Akarana. Wairoa: taane 1889, wahine 1592; ki te taba kite tonga ote awa o Tangoio o te Porowini o Haku Pei: nga taane 970, wahiue 909 Taupo: taane 442, wahine 408; Wairarapa: taane 417, wabine 325. Ite Porowini o Taranaki: nga taane me nga wahine 1250, 889 nga mea kaumatua ; tamariki taane 662, hui bui katoa 1761; nga tangata o Wbanganui: taane 556, wahine 454; Whanganui ki te pukukitanga o te awa taane 1117, wahine 888 ; Rangatikei: taane 312, wahiue 217; Otaki haere ki Porirua: taane 360, wabine 293; Poneke: taane 90, wahine 71; Katapere: taane 300, wahine 258; hui bui ki nga Hawhekaehe: taane 63, wahine 61 ; Otakou haere katoa ki Rurinia ki Ruapuke: nga taane 995, wahine 816 ; hui hui katoa nga taane o tenei mom, —23,639, nga wahiue 19,789; anake,—43,4oß; o te Waipounamu hui ko a Rurinia ki Ruapuke : taane 1407, nga wabine 1191. Hui bui nga Maori katoa o Niu Tireni katoa katoa—4s,ol6, nga taane, nga wahine, nga kaumatua, nga tamariki. He pauui tenei naku mo nga taugata mangere kite mahi kai maaua; e nga tangata kaha kite mahi, kaua koutou e aroha ki nga tangata mangere, no te mea i konei ano aia i teuei inotu. I rongo ana ona taringti i te tangi a te Pipiwharauroa. E ki ana tana tango, " kui kuf, kumea te aenga, ka whanake kite mahanatanga," ka tangi i tenei tangi " whiti ora, whiti whiti ora." Heoi ra, e boa kia mabara ai nga tangata mangere, na to boa na K. Me. Akubata 16, 1874.—Ki te Kai Ta o te Haku Pei Taima:—" Me hoatu e koe ttiku ret a kite nupepa kia kite aku boa Maori me aku boa Pakeha ; ka timata taku kupu kua maranga te matou whare, hei whare kali kati mo a matou hipi, ko te ingoa o tauu whare ko "Te Rakau tatahij" ko te Ltmura kei te mabi ko Honi Tawhai; ko tona matau, he mea, i puta noa mai, ka mahi koe e te matau tangata, i whakaiupu ai i a te Rangihori, kite mahi whaie. E hoa ma, kite haere te tabi tangata i te rori, ka titiro atu ki taua taniwha e tu ana, kei runga ake i Makeretuiautaniwba etu ana. E hoa tukuna atu kite Haku Pei Taima, kia kite oku hoa, kei te motu nei e noho ana, ka mutu na Porikapa Tamaihotua, Waipaoa." - E ki-ana nga korero hou, i tukua mai i Waikato, kua riro i etahi o te iwi o Ngatimaniapoto, te kau kotabi me nga hoiho e torn. He kuri euei i tangobia e taua iwi mo te haerenga o aua kuri ki runga i te whenua Maori. Na nga Pakeha e noho ana i Wakau aua boiho me taua kau. Te take i tangobia ai, e mea ana kibai i utua aua kuri kia tika ai te haere ito te Maori kainga. E mea ana te korero kua tae te kupu a Meiha Te Wheoro kia tukua mai ano aua kuri. E be ana ia nei tene>" tu mahi a nga Maori mei tonoa he utu mo nga taru taru i kainga e aua kari, penei e kore ano e turi te Pakeha ; ko te riro o aua kuri i aua tangata he tahai motuhaki ano ; e he ana tenei mahi kite tikanga ote ture, kaua koia e whai ki teuei tu mahi, e ngari ano te mahi i nga ture.