NGA HUA O TE MOHIOTANGA, Ma nga Tangata Maori. TOREI, 25 AKUHATA, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara,”

Hawke's Bay Times, Issue 1605, 25 August 1874, Page 335

NGA HUA O TE MOHIOTANGA, Ma nga Tangata Maori. TOREI, 25 AKUHATA, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara,”

Ki a malou hoa, kit a taiujo i ie nupepa nei, o te timatanya mai % i pula at ie korero Maori. He mea atu tenet no te 30 o Hurae i pan ai nya ra o te kuata, am o nya mamma e torn. A ko te hunya kua utu mo aua mamma, he mea atu tend, he utu hou end ka timata mo end 3 mamma. A ko nya utu, me tuJeu mai e rutou; hi te mea c Jiore e tukua mai nya utu, chore e tukua noatia atu te nupepa. TE PAHEMATA 0 NIU TIRENI. Ka mea a Te Atikena, he kupu whakahi rawa ano nga kupu a Te liewi rao nga Porowini nonoln, a na aua kupu, i ki ai aia, e pai ana aia kite wbakaaro a Te Wokera. E mea ana aia e tika ana ki tana whakaaro Ida mahia i tenei Paremata taua wliakaaro whakakaliore i nga Porowini, me nga mea katoa ano hold, e tika ana Ida mahia e tenei Paremata ; ko te kupu a Wokera, i whakapuaki ai kite Paremata nei, he kupu naana, hei titiro hei rapu rapu ma tenei Paremata, a hei malii ano hold ma te iwi, Ida whakaae, kia whakahore te iwi ki taua whakaaro a Te Wokera. E mea ana aia, ko te tokomaha o to iwi o te motn nei e whakaae kite kupu whakakahore i nga Kawanatanga Porowini a To Wokera, a e whakaae ano hold nga tangata o te Waipounamu, ana kite ratou i te pai o taua malii i to motu nei. He Porowini a Taranaki kua noho i te tino ram; otia kite tukua mai nga tikanga hou a te Kawanatanga, a ka kite aia i aua tikanga, ma nga kupu o aua tikanga, ka whakaae ai ranei aia, ka whakakaliore ai ranei. E tino whakaho ana aia, kia whakaturia he apiha o te tino Kawanatanga mo nga Porowini ana whakakahorctia nga Porovvini, A nga ra e mutu ai to ruranga o te Paremata nei, a ka hold aia ki tona walii ki Taranaki, ka ui uia cia te whakaaro, o o reira tangata. A kite mea ka ho ia ratou nga whakaaro kua puakina nei eia, penei, ka mutu i aia tana noho mema mo to Paremata nei. Ka mea a Te Kuti, e mea ana aia, ko nga raoni e pau i te mahinga i nga mahi o nga Porowini, ana mahia e te tino Kawanatanga; ka nui ke ake aua moni e pau, o nga moni e whakapaua ana mo aua mahi ra ano, i nga ra i mahia ai ano aua mahi e nga Kawanatanga Porowini. E kore hold e hira ke aid nga utu o nga wuuru, a e kore ano e pai te mahi o aua moni, ana mahia e te tino Kawanatanga ; kahore kau he tikanga o te whakaaro o To Wokera, ho lie anake, ko nga tikanga anake kua takoto, ko era, ka whakakahorctia e ana whakaaro, a kahore kau, lie tikanga hou e mahia, e puta ai he mea ma to iwi. E kore aia e whakaae kia whakaklioretia nga Kawanatanga Porowini, kia kite ra ano aia, i etahi tikanga ture hou, hei mahi i nga mahi o aua Porowini. E ki ana tana whakaaro, kite mea ka tohea te kupu, a Te Wokera, ma reira ka kiia ai ano to kupu, kia whakaturia ho Kawaua mo te Waipounamu, kia whakaturia hoKawana mo tenei motu. A e kore e tika kia aia Kawaua; ahakoa o kore e tika kia rua Kawaua, e puta auo ia taua kupu, a ma reira e puta ai auo te tautohetohe a te iwi. Ka mea a Te.Kiripere, o whakaae ana aia Id nga tikanga a Te Wokera, no te mea e ho aua aia ki nga Kawanatanga Porowini. Ka mea a Te Tamihana, a he ana i aia te whakaaro a Te Wokera.no te mea kua putate kupu a te Kawanatauga a Te Wokera, kite mea ka whakaheugia ta ratou whakaaro e te Paremata, penei ka ki atu a Wokera ma kia te Kawaua, kia whakarautua tenei Paremata a me pooti hou nga mema mo te Paremata. E mea ana aia, te take i iti ai, a i kore ai ano hold he moni ma nga Kawanatanga o nga Porowini o to motu nei, na Te Wokera pu ano te take, no te mea e

tangohia katoatia ana eia nga moni o aua Porowini hei mahi, i nga mahi. Haera tonu nga kupu'a To Tamihana kite whakahe i nga mahi a Te Kawanatanga. No te Parairei nei i he ai ano te tohe a Te Kawanatanga. He raea lioki kihai fa ratou hiahia i wbabaaetia e te Paremata, mo nga utu o te whakawa o Rangatikei, o Manawatu i pdno i nga mema o te Paremata. ' - No te 18 o te marama nei i korero ai ano nga mema o te Paremata mo te kupu a te Wobera, kia wliakakahoretia Dga Porowini, ba korero a Te Makanaru, i ann whakaaro whakahe i nga tikanga a te Kawanatanga kia huia nga mahi o te motu nei, he pinono moni ma ratou i |te motu o te Waipounamu. I mea aia, he Kawanatanga, mau may moni te tino Kawanatanga nui, engari, meheinea, i whiwbi nga Kawanatanga Porowini i nga moni, i mahia nei e te tino Kawanatanga, penei, e nui be nga kolia e puta i aua moni, i te whakamahinga e nga Kawanatanga Porowini; ko aua moni e korero nei ko nga moni i namaa, a mei mahia aua moni nama c nga Porowini, kua tino nui rawa nga mahi utu o aua moni e hold mat kite whenua nei mei maliia e nga Porowini, Ka mea a Te Renona, he tikanga ano nga tikanga o te tuu 1861. A he tikanga ano nga tikanga o tenei tau; kihai nga tibanga o enei ra i rite ki o mua, kua rere ke nga kupu a Te Makianaru i ana korero i vvhakapuaka ai i era tau. Ka mea a Te Manakamari, me waiho noa iho nga korero o nga tikanga a Te Wok era, kaua e kiia hei tun?. Engari me korero aua tikanga kia rougo te iwi katoa, hei muri ratou te Paremata ka mabi ai i nga tikanga o nga kupu a Te Wokera. Ka mea a Te Tuari, ki taana whakaaro, he tikanga pai a Te Wokera. A i mea aia,.i penei nga Kawanatanga Porowini, mete rakau e tupu ana i waenga Maara; kabore kaua he bua o taua rakau, kabore ona koha kite tangata nana te maara. He mau mau whenua anake ta taua rakau; engari me tua taua rakau kia hinga, ka tabu ai ki te abi. He kupu tino whakahe rawa nga kupu a Te Hiana mo nga tikanga a Te Wokera ; i mea aia i penei nga tikanga a Te Wokera, me nga ture mo nga tupapabu, kabore be tikanga o aua kupu mo te hunga ora. A i penei pu ano a Te Wokera, mete ra e whiti nei, a ko ana boa i roto i te Kawanatanga i penei ratou mete poi, e taiawbio haere ana i wabo e taua ra. Na te Wokera anake te whakaaro, he whakaae kau ta ana boa. He kawenga na te whakatakariri a Te Wokera, koia ana whakaaro hou i whaakina ai eia hei mabi ma te Paremata, kia takea aua tikanga nana hei lure. A no te mea, he tini nga apu tangata o te Kawanatanga e pai aua ano kia kotahi mai hoki apu hou mo te Kawanatanga. Me mahi hold; tetalii apu mo ratou e te Kawanatanga. Hei apu kai mabi rongoa, mo te hunga mahi i nga ture, kia kore ai e mahia a turorolia nga ture mo te whenua nei.

Ka patai a Karaitiana Takamoana, ki te Kawanatanga, ka mea " kua pebealia e te Kawanatanga he tikanga'e puta ai be utu ki nga Maori, no ratou nga whenua kua mahia hei rerewc', hei rori, me nga wahi katoa a te Maori kua tangohia e te ture mo nga mahi a te iwi." Ka mea a Te ltitihana, ko te utu tenei mo te patai a Karaitiana Takamoana. He mea mahi nga whenua a nga Maori ki te tikanga i mahia ai ano hoki nga whenua a nga Pakeha; ko nga whenua a te Pakeha, ko nga whenua a te Maori kua tangohia hei rerewei, hei rori, a nga wahi katoa ano hoki kua riro i te ture mahi ma te iwi; ko aua wahi whenua, kua mahia o reira nui e nga kai ruri whenua. A kua kitea ona utu o aua wahi. A kua utua nga tangata no ratou aua whenua ; a mehemea he kupu a te mema a Karaitiana, e pai ana kia whaakina kia rongo te Paremata. Ka mea a Te Makarahanu e tika ana nga kupu a Te Wokera ; a ko nga korero a te hunga e ki nei kia kaua e whakakahoretia nga Kawanatanga Porowini, he hunga ratou e puta mai ana he uui ma ratou i aua tu Kawanatanga; a i penei ano hoki nga kupu a Te Kapitonej'ko nga kupu a Te Hata, lie korero whakahe anake i nga tikanga a Te Wokera. No te 28 ano o nga ra o te marama nei, i korero ai ano te Paremata, mo nga tikanga whakakahore a Te Wokera i nga Kawanatanga o nga Porowini; ka korero a Te Waiti mema mo Hokitika, ka mea, e penei pu ana a Te Wokera me te Tobora Pakake e mahi ana; a i penei ano hoki a Te Wokera, me Huriaha Te Tuarua, e mahi tauira ana i nga main o Hiha, to tino . toa o nga Rotnaua. He whakahe kau anake taana, ta Te Waiti i nga whakaaro a Te Wokera. Ka mea a Te Kere (uo Taranaki tenei mema) ko nga Porowini o tenei motu kua ahua raru, e kore nga mahi i kiia bei main ma ratou e taea e ratou, koia aia i mea ai, me rapu he tikanga hou, bei mahi i aua mahi. Ka mea a Te Harihona, e whakahe ana aia ki nga tikanga a Te Wokera, kaua aua tikanga e waiho hei ture. Ka mea a Te Ritihana, ki taana whakaaro, e kaha pu ana te tino Kawanatanga kite mahi i nga mabi katoa, a ki te mea ka mahia e ratou nga mahi e pau ai nga moni; e kore ano e hira ke ake he mahi ma nga Porowini; mehemea o mahia ana e nga Porowini ko aua moni ra ano nga moni e mahi ai ratou. E mea ana aia, he nui no nga kawanatanga i raru [raru ai nga tikanga a engari me rapu etahi tikanga kia nui ai nga mabi, kia iti ai nga kai whakahau mabi. He mea hoki naana, ki taana titiro, he tifio tokomaha ke nga kai mabi Kawanatanga o te motu nei. A e mea pu aua aia, ko nga mabi o enei tu tangata me whaka mutu a ratou mahi. •Ka korero a Te Paraone, ka mea, he mea pai ki tana whakaaro, kia wliakakahoretia nga Kawanatanga Porowini. He titiro hoki naana • ki nga tikanga raru raru o nga mahi o te Kawanatanga o te Porowini o Katapere. Ka mea a Te Hepara, o whakaae aua aia kite main a Te Wokera, kia whakawhakamutua liga mahi a nga Kawanatanga Porowini. Ka mea a Taiaroa, ka whakaae aia ki tenei kupu aTe, Kawanatanga. Ekoa

pu ana aia kite mabi aTe Wokera ;no te mea e hiahia aua aia, kia wbakaka horetia nga Kawanatanga Porowini. He mea hoki naana, mehemea, kahore he Kawanatanga Porowini, kua puta noa mai he tikanga utu ki aia, mo nga mea e tonoa nei eia. He mea hoki i nga wa, e whakaae ai te tino Kawanatanga kia hon.ai he mea ma nga Maori, na nga Hupiritene, na nga Hekeritere, aua kupu whakaae a te tino Kawanatanga i whakariroi ke. a kore noa iho he mea e homai ma nga Maori, ia ratou te wbakararu. E meinga ana, ko a te po pu nei ano te mutu ai te tautohe a nga mema mo te kupu a Te Wokera. Ano ka hui hui ano te Paremata, ka mea a Te Wirihana, kahore kau aana kupu. A kiia ana kia mahia nga pooti, a nga mema katoa, mo te kupu whakakahore a Te Wokera i nga Kawanatanga Porowini. A koia nei nga pooti a nga tangata i whakaae kite kupu aTe Wokera. Nga tangata i WbaKoia uei—46. kahe kite Kupu a te Wokera —21. Mabavini Paraone Paratiha Kaati Wokera Pitihapeti Kipi Hata Hakihona Makianaru Paraone Mei Toromi Ruwi Raid Rira Tuari Hiana Manaro Roritana Mawini Wanitana Himoa Wiremu Poki Wiremukana Katipitihana Pani Taraipi Te Kirihi O'Kona Matikameri Anaru Karaitiana Tapeti Paranatana Tatiharamu Mare Wi Katcne Kirihi Kiripere Tamihana Hepara Ritimona Keui Onira Taiaroa Wepi Pakarana Paraihi Parauiti Kere Renana Kanaitini Wuru Paka Te Omaua Kaiihana Wirihana Kere Atikihona Ritihana Wi Parata Inirihi Paka Hepana Karingitana No te mea he tokomaha ke nga mema i whakaae kite kupu aTe Wokera, a riro ana ki taana te otiuga, ko uga Kawanatanga Porowini me mutu.