NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAIREI, 31 HURAE, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

Hawke's Bay Times, Issue 1598, 31 July 1874, Page 307

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAIREI, 31 HURAE, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

Kotabi kaipuke kua u mai ki Nepia nei, ko t'e Winiteta te ingoa, he uta Pakeha mai, hei mahi ite whenua. No te Rat'apu nei i u ai, 85 nga ra ona i lere mai, ai i Ingarangi a u npa mai ki konei. E kiia ana, he tino pai nga ra katoa o ratou i rere mai ai, a kabore be mea o ratou i turpro i te rerengi mai, ko nga Pakeha i eke mai 432, a e rua nga tamariki i mate i te rerengi mai. A ko te kaipuke ko Te Pearebi i u mai ki Rititana, he kaipuke uta Pakeha mai ano hoki ia, a 118 onara i rere mai ai i Ingarangi ka u mai ki reira, ki Ritatana. Ona Pakeba i uta mai ai 164; kahore kau be tamariki i aua Pak.'ha, be kaumatua anake. E haere katoa ana ratou ko Timaru nobo ai. E , ono nga tangata i mate, a e wha nga tamariki i wbanau i nga ra o ratou e rere mai ana. Na teKumaranga i uta aua Pakeha ki Timaru. . A ko Te Hami Marera, ho kaipuke ano i u mai ki Poti Hama. E 70 ona ra i rere mai ai i Ingarangi ka u mai ki Poti Hama. Ko ana Pakeba i uta mai ai 371. He kaipuke ano i u mai ki Akarana, no Ingarangi ano hoki. nga Pakeha i eke mai i tenei kaipuke 470. A be kaipuke ano i u mai ki Poti Hama, he uta Pakeba mai ano ki reira, no te tu a ahiah.i i u mai ai ki reira, kihai i tukua mai nga korero o nga tangata i eke mai i tend kaipuke.

Ko nga utu enei o te hoko o te kau, o te liipi, ote hoiho, i Akarana. Aki ana aTe Hata, rami ko te Norini; e manaakitia ana e te iwi nga kau wliakuete vvaiu. E utua ana urn enei, £7 10 he mea ano £l2 mo te mea kotahi; mo te kaupatua ana liei kai, mo nga mea momona, 35 hereni he mea ano e 40 hereni mo te JOOpmina taimaha. e kiia ana kite/ mea e kore o utaina mai i nga whenua w hai kau ;he kau ma nga Pukeha 6 Akarana ka n.ui haere te utu mote piwhi i reira. A e iti ana ano In-ki nga hipi o reira; ko te utu mo te pauna taimaha mo nga pauna e 8, 3 hereni me te 4 kapn. Nga utu mo te witi, rao te riwai, mo te kaanga. Eki ana aTe Pini ko te utu i Akarana mo etiei mea; mo te oti, 5 hereni mo te puhera,* mo te pare, 5 hereni mete 9 kapa mo te puhera; mo te witi, 6 hereni mete 3 kapa mo te puhera ; mo te tana witi papapa, .£8 ; mo te paraoa, mo te tana e £l4; mo;te kaanga, 5 bereni mete 6 kapa mo te puhera; mo te pekene, 10 kapa he mea ano 11 kapa mo te pauna taimaha; rao te pata, 1 hereni mete 3 kapa mo te pauna ;mo te tiihi, 8 kapa mo te pauna taimaha; mo te pii mete piine, 5 hereni mo te puhera. He nui noa atu nga tuporo rahtu kauri o reira. I Poneke te utu mo te paraoa, £l2 15 mo te tana he mea ano £l3 ; i Oamaru, mo te paraoa, £l3 10; mo te oti, 4 hereni mete 9 kapa he mea ano 5 hereni mo te puhera. Koia nei nga korero mai a ta matou kai tuhi tuhi mai o Te Wairoa; kua mutu noa atu nga korero rongo a Te Kooti i konei. E kiia ano ko aua korero, mo Te Kooti, he korero tito ;he parau kau noa iho ano na tetahi kuia rawa nei, aua korero. E tika ana ia nei kia kiia he ruruhi anake nga tangata ma ratou e korero nga rongo kino e oho ai te iwi, a kite mea ka rangona tetahi korero nui, a muri iho, ka kitea he teka kau aua korero; ka kiia e te iwi, he ruruhi te tangata nana i tito aua korero. E pai ana; otira, ko te hunga taitamariki kite tito korero; aka kiia na nga mea kua wharara nga tuara, ha ratou i korero teka. Otira i tenei korero mo Te Kooti e hara ite mea he kuia; te tangata nana aua kupu mo Te Kooti. Ite haerangi mai o taua tangata i uta, e aim ana holq aia ko te Mahia; ano ka tae mai taua tangata kite whare ite ara, ka ki aia ki o reira tangata e mate kai ana ahau, a tenei huki nga rongo o uta ; a korerotia ana aua kupu, e ko Te Kooti kei nga kainga i roto atu ia ratou; i kitea ko Te Kooti, no te paunga o nga kai o nga rua riwai, ia Te Kooti te tahae, kabore,°he peo kai aua tini kupu ana kia homai ai he ora mo taun kopu. Otira kiliai i roa ka kitea nga teka o taua tangata nei, a kalaiua ana aia mo ana teka.

Ka niu te knpeke o konei, i enei ra; he nui noa atu te nukariri o konei, a lie nui noa atu hoki kei uia. I taua marama nei o Hurae i tera tan, he nui ano hoki te hukarere o konei, a kapi katoa nga wahi raorao i te buka. E ki ana nga kaumatua, Maori, Pakeha an.; hoki o konei ;katahi nei ano nga hotoke matao, a e inea ana, kua tiuo kaha haere te makariri i enei tau, i nga tau o ratou e taraariki ana. E tika aua pea ii(ra kupu o aua tini kaumatua. Otira kia mahara ratou ki enei kupu; he kanohi ano a te kaumatua he kanohi ano a te tamariki; otira i nga ra o te tamarikitanga, e ahua ke ana, te ahua o nga nu'a e kitea ana e aua kanohi, e ahua ke ana te titiro atu ano ki aua mea. i nga ra,o aua kanohi ano kua kaumatua ; whai -hoki, e kore e titiro te tamariki kite matao, kite kopeke, he takaro ko tana e kite ai, a na reira, te tamariki i maliana ai; ano ka kau matua, ka ngohe noa nga turi, ka hake tetuara; k<> nga ra enei e titiro ai te kaumatua. kite kino o te kopeke, akoia nei te take i kii ai aua kaumatua, kua nui haere te matao o nga hotoke; kaore ko ratou kua tuoi haere, koia i ngau kino ai te makariri i a ratou ; na te hotoke'ano una ahua ,o muaiho.no te tinana o te tangata te he, ka to ano te ra o te tinana, ka ngau kino te anu o ,te po o te mate. Kua tae mai te kupu o ta matou kai tuhi •tiihi mai i Tauranga. No nanahi i imia mai ai ana korero e penei ana aua kupu ana. He nui noa atu nga Pakeha h-ko whenua i konei, i haere mai, aua Pakeha i'te waipouuamu, keiMaketu aua Pakeha e korero ano ki o reira Maori; a e mea atu ana aua Pakeha kia whakamutua e nga Maori ta ratou hoko whenua

si Te Kawanatanga, a kia whakahokia iga moni i homai hei whakatapu i nga whenua kua kiia kia bokona ki Te Kawanatanga. E mea atu ana nga Maori ki aua Pakeha, he mahi hianga ta ratou i ako ai, ;a e he ana i nga Maori te mahi pera. . He nui nga Maori i roto i te Taone i enei ra. luia Te Heana, kite Paremata, mehemea kua tae mai nga korero o nga Tiati o te kooti whakawa whenua Maori. Mebemea kua korero mai aua Tiati i a ratou whakaaro mo nga tikanga, mete ara ote mahi, e mahia ai te Ture whakawa whenua Maori o te tau 1873. A mebemea kua tae mai aua whakaaro o aua Tiati ki Te Kawanatanga kia homai aua "pukapuka kia tirohia e nga Mema o te Paremata. Ka mea aTe Wokera, he tini nga .pukapuka, kua tae mai, he tini ano hoki nga whakaaro tango tango I nga tikanga o taua Ture whakawa whenua Maori kua tae mai ki Te Kawanatanga. Otira ekore e tukua markia tirohia aua pukapuka a Te Paremata;. a i mea auo hoki aTe Wokera. Itera i tono aiano a Te Kiribi kia homai kia tirohia e Te Paremata; nga pukapuka o nga k rere; 6 nga wheuua kua bokona e nga Maoii ki Te Kawanatanga; i mea aTe Wokera i reira ko nga puka puka e homai; ko nga mea anake e paingia an i kia homai a Te Kawanatanga Ko era anake; kahore etahi e homai e Te Kawafcatanga kia kitea e Te Paremata. Ka mea a Te Kere, tenei taku kupu ki Te Paremata, ka tono ahau kia homai kia kite nga mema o Te Paremata i nga pukapuka katoa i tulii tubia atu e Te Tari Maori, ki nga k ini« liana hoko whanua oTelhiK'pa; »»•> nga whenua e hokona ana, me nga whenua e Rihitia ana ite Ihi K yu; m? nga pukapuka katoa ano hoki w> komihana hoko whenua ki Te K.; ■• -« tanga; ka tono ano hoki aba pukapuka katoa aTe Kawanatanj. • > komihana Takiwa hoko v.henua k;a ki. te Paremata nei; me nga i puk.tp'uka katoa o taua komihana ki Te Kawanatanga. Nga korero o te Whare Runanga Ariki o te Paremata o Ingarangi Rauna, na Hurae, 1874. Ka mea atu a Eara Kaniwara kite Runanga Ariki; kua tae mai nga korero o TejKingi me nga rangatira o Whiitii, mo ta ratou whenua kia mahia nga tikanga o taua whenua e Te Kuiui o Ingarangi; otira kotahi te kau ma toru upoko o a ratou korero o taua Kingi me ana rangatira; kihai i ata tau, ki nga whakaaro o Te Kawanatanga 0 Icgarangi, ko te tikanga e whakaae ai a Ingarangi; kia maana anake nga tikanga e ako mote Kawanatanga o taua whenua. A ka mea ano a Te Eara Kaniwara ; kahore ano i tino nui noa, i tino tae ki ona mohiotanga o nga kahanga e kaba ai nga mahi o nga Kawanatanga o nga Koroni o Atareria, e tika ai ano, ma aua Koroni e mahi te Kawanatanga o Whiitii; kua tae te korero o te Kawanatanga o Ingarangi kia Kawana Hakarihi Ropihaua, te Kawana o Niu Hauta Wera kia haere aia ki Whiitii, ki reira korero ai, mete ako i nga tikanga ote whakaaro ote Kawanatanga. No te korerptanga e te Runanga Ariki, i a ratou korero mo Wbittii ka mea Te Eara o Paremoa, me te Tiuka o Manaheta, mete Eara Kimere, e pai ana ratou kia mahia e Ingarangi nga tikanga o te Kawanatanga o Whiitii; ka mea a Waikauta Katapere, me Eara Karaniwera, ki ta raua whakaaro i mea_ ano te Runanga o nga Ariki i tera turanga o to ratou Paremata, 1 kahore i pai taua Runanga Ariki kia mahia e Ingarangi te mahi Kawanatanga o Whiitii; engari me waiho ano ma o reira tangata ano e mahi ta ratou Kawanatanga.

Ko te Wera, ko te tangata itu i Niu Tireni nei hei Koroniara Hekeretari, a kua tu ia Te Kuitri hoi Kawana mo Atareria, kua kiiaano e Euini kia haere aia hei Kawana mo Tahinienia. E kii ana nga korero inai o Waikato; Kanui te mahi witi o nga tangata i Ta Kopua, kua oti ia ratou nga eka 100, to mahi hei tupuranga witi. E kii ana uga uupepa o Ingarangi, kua rangona te kupu, e korerotia ana ko te Tiuka Ariki te tamaiti o te Kiugi o Ruhia, e inea ana, ka marenatia ki tetahi o nga Piriniheha o Ingarangi, te tamahine o Kuini Wikitoria; ko Piatcihi te ingoa o taua Piriuiheha. E ahua whakapunuhia ana aua korero e nga nuuui o te ao nei. No te 1850 taua tamaiti o te Kiugi o Ruhia i whanau ai, a uo te 1857 taua tamahine a Te Kuim i whanau ai. Kua rongo ano te iwi i era marama, o nga korero o te man o Te Tuika e Erinipara ki teUhi nga tamahine o te Kingi o Euliiu a k ■ tu'igaue tenei, o taua wahine a'i Tmk > o Eriuipara, ka man -atia nei ki u- ! tuahine ano o Te Tuika o Erinipara.