NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 28 HURAE, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

Hawke's Bay Times, Issue 1597, 28 July 1874, Page 303

NGA HUA O TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. TUREI, 28 HURAE, 1874. “Ki a koe tenei, E Kara.”

He pukapuka tenei kua tukua mai, hei titiro ma te iwi, tena ano pea nga kupu a etahi tangata mo o'na tupuna. He whakapapa ano ta tetahi iwi, he whakapapa ano, a etahi iwi, e hara ia tatou te he, i rere ki ai nga korero whakapapa, engari, na nga kahika tautowhito te whakariroi ke, a na ratou i ako, na tatou ko te korero kau, i nga kupu i rongo ai kia ratou : —Waiohiki, Hurae 24, 1874. Ki te Kai Ta ote nupepa o Te Haku Pei Taima. E hoa, tukua atu tenei reta kite nupepa na, kia kite ai etabi iwi i rungai te motu nei, ki o ratou take i tupu mai ai ratou. Koia ra tenei, ka rewa atu a Rangi ki runga; ka noho i tena waliine ia Tau whare ki kio ; ka rere ki waho ko Wliuitiri; k-i noho a Whaitiri ia Kaitangata; ka rere ki wall" ko Hema, na Hema ko - Tawhaki, ka noho a Tawhaki ia Hapai-a-Maui, rere tonu ki waho ko Arawhitaiterangi, na Ara ko Tangatakatoa, jna Tangata ko Unganuku, ko Tama, ko Tu eraugipatoto, ka Tateaorere, ko Tutua. Na Tutua ko Tuiituporangi, ka noho ia lloumea-aumata, ka rere ki waho ko Paikuha, na P.»i, ko Tuteihonga. Hoi ia ka puta tenei kite ao, ma ona uri e Lki atu i te puianga atu kia ratou, kei te ra'ohio ratou ki to ratou whakatauki. "Nga maramara o te waka a Tuteihonga." Ko Tawhaki ano ka noho i tenei waliine ia Papa-huri-keke, rere tonu ki waho ko Papaka tuahuru, na Papaka, ka Raupnto, ko te tino tangata whukatere tenei o te waka nei o Kunihaupo, na Pou ko Hau, e mau mai ra tona ingoa i ona uri ia Ngatihau, i Whanganui, a ma ratou i taki atu te putanga kia ratou. Kataki hoki au i lenei pt ka o Hau, e puta mai uei ki nga tangata o te tai rawhiti nei, e mau nei tona ingoa ko Ngatikaliungunu. Otira kei konei ano a Tuaka raua, ko Rongo maipapa, nana nga tangata o te tai whakararo ki Taupo, kia Te Heu Heu; ki Waikato, kia Potatau; ki Hauraki, kia Tarai / koia ra tenei ka noho a Hau i te tamaliine* a Tumataroa, ia Rakahaunga, ka rere ki waho ko Uehangaia na Ue.koKahu-kuraepa; ko Tatnangenge, ko Kauwhataroa, ko Te' Kahuariari, ko Tama whetuiere; ko Tawake-roa-i-whiti; ko Korotupaku, ko jna Awhi, ko Rapa, na Napa ko Rongomai-wahine; ka noho,* Rongo]ia Kahungnnu-a-tamatea, i te tangata o tenei waka ia Takitumu, rere tonu ki waho, ko Kahukuranui raua ko Rongo-maipapa. Heoi ka puta tenei kite ao; ma ona uri e taki te putanga ki aia, ki aia. Eioi ano na ta koutou hoa na Nikoka Rotohiko " He reta tenei kua lae mai kite pepa nei, he kupu mo te mate, o tetahi ote iwi:—E hoa e te Kai Ta o te Haku Pei Taima, he mea pai ano kia tukua atu e kue, ki roto kite nupepa na, nga aitua o tenei hanga o te tangata, kia rongo ai era atu tangata o te ao nei, kia tupato ai ratou ki tenei ara mai o te mate kite tangata, koia ra tenei; no te 15 o te marama nei no Hurae i wera ai tetahi whare i Petane, no te 12 o nga Haora o te po i wera ai; tokorua nga tangata i roto i taua whare; kotahi taane, mete waliine, ko Tare Kuhukuhu te taane ko Irihapeii Utobanga te waliine, oho rere ake raua i te moe kua kapi mai te kuaha o te whare i te ahi, kua popoki iho te muiai roto i te tahuhu o te whare, he waiii iti uei o te tuaringa ka hore ano i kapi i te mura £o te ahi. Ara ana te taane, a tuki tukia ana eia, taua wahi hei ara putanga mona ki waho, hoi puta kau ano ko te pane o te tangata ra ki waho, 1 ka horo iho hoki te tahuhu o te whare ; ki raro i te akiuga a te mura o te ahi, hoi ra ka ora teoei, te taane o raua, he auru kowhao tona mate. Miua te purupuru i nga kowhao i te ahi, tena ko te wahine e kore i taea, te purupuru, kore hold i utia te korero ake, i te wbukauialaku, o te mahi o te ahi, hoiano ra, ko te waliine i wera rawa i te ahi; kite rawa ake nga tangata o tetahi whare, kua nui ke te muranga ote ahi. Heoi pehea atu ai, i rangona ano tona reo, e aue ana i roto i te mura o te ahi heoi me pehea atu, ete liunga ora. Haere atu ra e kui i run4a i te whaletauki a o tupunu, "He waka tahuri kite moana, he whare ki uta." Na Nikora Rotohiko. Kotahi hoki whare w-ra i te Wairoa. Hoi tera he taane anaki i roto; a ko raua i ora, ko etahi o a raiu taonga i pau i te ahi; ko nga ingoa o aua tangata. Ko Te Whatu raua ko Epiniha Rerekai. He hanga arero Kapekapetau, te arero o te ahi; kahore kau ona whakaaro; kihai aia te ahi i kiia hei atua mo te tangata, engari, hei pononga tahu kai kia ora a ite tiuana ote iwi. Na te tangata i tupaio kore i he ai te mahi a tenei hanga a te ahi; ko te whakaaro o te tangata te mea i nui i nga me katoa o te ao, whai hoki ko taua whakaaro te mea maana e titiro nga he, nga kino, nga aitua, e hara i te ahi te he, na nga tangata te noho tupato kore i raru ai te tangata. E pouri aua matou, no te mea i mate tenei wahine a mehemea na te Pakeha, ahe Pakeha nga tangata i rongo atu e aue ana mai i roto i te mura o te ahi, tena ano te mea kotahi o te Pukeha e maia, a e reia ano e te inaia taua waihiue kia ora mai, nau no ano tau titiro kau, nau no ano tau whakarongo kau ;ko te wahine rate mea i mate, ite maia kore o nga tangata. Nga utu o te taonga e hokona ana i Poiuke, i te 18 Hurae, 1874. E mea ana ta matou kai tuhi fcuhi mai kite nupepa nei, e kake haere ana nga utu o nga kai e mahia ana i nga Pamu, te take lie mau roa no t nga ra awha. E kapi ana nga puke puke i te taha o te Taone i to Hukarere. A e mea ana nga tiuo, kaumaiua, kua roa rawa to| ratou nohoaiiga i tenei wahi; katahi nei ano te hotoke tino makariri i kite ai ratou o mua iho a mohoa nei. E mahia ana e nga tangata o konei* tetahi Kamupene hou. He Kamupene Piha ; patu, mete hoko, i nga kau, me ugahipj, e patua e ratou ma teiwi.

No tetahi o nga turanga korero aTe Wokera kite Paremata, i mea aTe Wokera; he nui noa atu nga mea e mahia ana i nga Motu o te Moana nei; a ko' ana mea, e riro ana te hoki ki nga whenua ke noa atu, ki tana whakaaro me main e Niu Tireni nei; kia riro mai ai.'ia tatou nga. Hinu Kokongata, nga Huka, nga Arani me nga mea katoa o era motu ; kia nui haere ai he mea na tatou I mea aia me main tetahi Kumupene nui e Niu Tireni a ma Te Paremata, e homai etahi moni ki taua Kamupene, kia kaha ai te main; ko taua Kamupene ko te iagoa ko "Te Niu Tireni mete Poronihia Kamupene ; ko nga moni o taua Kamupene " kia . kotahi miriona pauna JHOOO,OOQ,)a kia kotahi rau mauo hea (£100,000) ko aua hea kia kotahi' te kau pauna (£10) mo te hea kotahi. Ko te tino whare o taua Kamupene hei Akarana, hei Poneke te runanga o taua Kamupeue; a hei Ingarangi, hei Ranaua, tetahi turanga runanga. Ko te main o taua Kimiupene, hei boko i nga mea o nga motu katoa o te moana nei, a hea kawe atu ano lioki i okonei taonga ki reiia hoko ai. A kia ono (6) kaipuke tima a taua Kamupene e rerere atu i konei ki aua tini Canute?* ; ko aua tima, me rere atu a me rere in« , ki Akarana, ki Manukau, ki Nepia, Taranaki, ki Whakatu, ki Poneke, \- Ritita.na, ki Poti Hama ; a ko etahi we ko aua tima me mahi i nga mahi a 't > Kawanatanga. A ko nga mea o aim iuoiu kia. mahia i te whenna nei hei kakaliu ; kia tu he whare mahi i aua nit-a hei kakaliu, i roto i nga tau e rima (5) i Otakou, i Kata'pere, i Poneke, i Akarana. A ma Te Kawanatanga e homai he moni, hei apiti mai mo nga moni e kohia aua e te ivvi mo taua Kamupene; aki te mea ka titiro Te Kawana o Niu Tireni; kahore e tino kakaraa te mahi a taua Kamupene, kite mahi i kiia ai hei mahi mo taua Kamupene, penei maana ma te Kawana, mete Paremata eki kia mutu te mahi o taua Kamupene. Ma te Paremata e tino whakaae ka tu ai tenei Kamupene. E kiia ana, he nui noa atu te hiahia o nga Maori o te mahia puta noa ki Wharekaliika kite hoki kite rihi i a ratou whenua a no te mea; kahore kau he Kooti whakawa whenua Maori i tu ki reira, i enei ra, koia i raru ai aua Maori mo a ratou whenua, he mea hoki, ko nga whenua o nga Karauna Karaati me weho wehe, ki nga tangata no ratou aua whenua. A he nui noa atu nga Pakeha e hiahia ana kia hokona ano hoki aua whenua. Heaha rate take i kore ai e mahia nga whenua o reira e Te Ture; kia we te ketia he moni ki nga Maori na ratou aua whenua. Mehemea e aro ana te whakaaro o Te Kawanatanga kia puta he mea ma, nga Maori o taua takiwa, penei, ka tonoa te Kooti whakawa whenua Maori kia tu i reiia, kia mahia aua whenua. £ hara ia Papa te mangere kite hoaki kai kite tangata, na nga tohuuga o te iwi te whakaaro poraru ki te mahi i a Papa, nui noa o rongo, ko to koha i kore.